دکتر هادی وکیلی: معنویت‌های سکولار حاصل تفکر فردگرایی است/ رشد قارچ‌گونه ۲۰۰ هزار دین جدید طی ۱۵۰ سال/برخی معنویات ضدنهاد هستند و دین را شخصی تلقی می‌کنند

به گزارش خبرنگار ردنا (ادیان نیوز)، هادی وکیلی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی مطالعات فرهنگی در نشست علمی «سبک زندگی معنوی: تقابل SBNR و SBR» از سری نشست‌های دوره تخصصی عرفان و معنویت با اشاره به پیدایش مکاتب معنویت بدون دین، گفت: گروهی هستند که خود را معنوی می‌دانند ولی دیندار نمی‌دانند یعنی تعلقی به ادیان رسمی موجود دنیا ندارند و نماینده معنویت بدون خدا هستند. 

وی با بیان اینکه تعریف دین و معنویت آسان نیست به همین دلیل طیف وسیعی از جنبش‌ها خودشان را دین می‌نامند، افزود: به لحاظ تاریخی دینداری و معنویت مترادف همدیگر به کار می‌رفته است؛ در جهان اسلام، شریعت وجه ظاهری و طریقت وجه باطنی دین بوده و در مسیحیت هم به همین شکل بوده ولی اصطلاح معنویت در برابر دین و یا معنویت بدون دین در دهه ۱۹۶۰ به بعد مرسوم شد.

دانشیار پژوهشگاه مطالعات علوم انسانی و فرهنگی با بیان اینکه ادیان به دو دوسته قدیم و جدید و نوع قدیم به دو دسته زنده و مرده تقسیم می‌شود ، گفت: ادیان زنده ادیانی هستند که متن مکتوب مقدس و کتاب آسمانی دارند و می‌توانند تعالیم نظری و مناسک را از آن متن بگیرند برخلاف ادیان مرده که کتاب ندارند و تعالیم آنها سینه به سینه منتقل می‌شود و بعضا به جایی می‌رسد که با مردن پیروان آن به تدریج هیچ پیروی برای آن یافت نمی‌شود.

وی افزود: ادیان زنده به دو دسته غربی و شرقی تقسیم می‌شوند، ادیان غربی شامل؛ مسیحیت، یهود و اسلام است و ادیان شرقی هم دینهایی از جمله هندوئیزم، جینیسم، کنفسیوس، شینتو، بودیسم، زرتشت هستند که همه دارای متون مقدس هستند.

این استاد دانشگاه در ادامه اظهار کرد: ادیان جدید نزدیک به ۱۵۰ سال عمر و رشد قارچ گونه دارند؛ بیش از ۲۰۰ هزار دین جدید برشمرده شده است که از آنها به عنوان (ان ار آن‌ها) یاد می‌کنند؛ اینها خود را در برابر ادیان ابراهیمی قرار داده‌اند و حتی در مقابل بودیسم و شینتوئیزم هم هستند و خود را جایگزین آنها می‌دانند و دارای سازمان‌های منطقه‌ای و حتی جهانی هستند.

وکیلی با بیان اینکه بسیاری از معنویات جدید روح‌گرای بدون خدا هستند، تصریح کرد: ویلیام جیمز ادیان مختلف را در قالب تجربه های دینی و عرفانی مطرح کرد؛ او در برخی مقالات اذعان دارد که ما حق نداریم تجارب دینی و عرفانی را به وحیانی و شیطانی تقسیم کنیم؛ مثلا ممکن است برخی تجارب بر اثر استفاده از مواد مخدر پدید آید ولی نمی توان نگاه ارزشی به این تجربه داشته باشیم و آن را بد بدانیم.

نگاه ادیان نوظهور به ادیان ابراهیمی

وکیلی با بیان اینکه ادیان نوظهور، ادیان ابراهیمی را ساختارمند و گروهی می‌دانند، گفت: ادیانی که خودشان به آنها معتقدند از طرفی فاقد ساختار است و از طرفی تاکید بر تفرد دارند. مطابق برخی آمارها در آمریکا، شمار آمریکایهایی که به هیچ دینی تعلق ندارند در سال ۲۰۰۷، ۱۵ درصد و در ۲۰۱۲، ۲۰ درصد است یعنی اگر جمعیت این کشور ۴۰۰ میلیون باشد ۸۰ میلیون نفر جزء این گروه هستند. در بین متولدین ۱۳۹۰ تا ۹۴، ۳۴ درصد بعد از بلوغ بی دین و در متولدین دهه ۸۰، ۲۱ درصد بوده است که نشانه رشد معنویت بی دینی است.

وی افزود: بیشتر معنوی‌بی‌دین ها جوانان ۱۸ تا ۲۹ سال و در گروه مردان هستند، و بالای ۵۰ سال هشت درصد معنوی بی دین هستند. 

وی اضافه کرد: علت ظهور این جریانات صرفا ساختارمندی ادیان ابراهیمی و مشخصا مسیحیت نبوده است؛ اینها در توجیه چرایی پیوستن به این جریانات می گویند ما مستقیم مایلیم با خدا مرتبط بشویم به جای آنکه کلیسا و پاپ واسطه ارتباط ما با خدا باشند؛ همچنین در تحلیل زبان شناسی با اشاره به خصوصیات کلمه اسپریت (روح)، معتقدند که سراغ ظرفیت های فردی و روابط انسانی باید برویم.

دانشیار پژوهشگاه مطالعات علوم انسانی و فرهنگی افزود: برخی معتقدند معنویات جدید امری تاریخی است نه معاصر و مفهوم «خدای خودت» و «خدای در درون» همواره وجود داشته است و کافی است انسان به دلش رجوع کند تا خدای درون را بیابد؛ از دید ما مسلمانان این حرف در جای خود درست است زیرا در نهاد هر«من»ی، یک «من» متعالی یعنی ربوبیت درونی وجود دارد؛ وجه درونی انسان وجه خدایی است گرچه ممکن است خدا نباشد.

وکیلی اضافه کرد: برخی معنویات، ضد نهاد هستند و دین را شخصی تلقی می کنند؛ معتقدند که دین رسمی خشک و محدودساز است و چون نمی خواهند در محدودیت دین باشند آن را شخصی می دانند و از آن فراری هستند. معتقدند فرد در این ادیان آزاد نیست تا مستقیم با خدا مرتبط باشد و حتما باید عضو یک سازمان دینی مانند شیعی و سنی باشید و شیعه هم در شقوق مختلفی که دارد و یا دین مسیحیت که سه شاخه اصلی دارد.

وکیلی تصریح کرد: اینها این تعدد و دستگاه مندی را مانع شکوفایی ظرفیت های فردی می دانند و معتقدند که آزادی فردی و خودگرایی در معنویت سکولار وجود دارد ولی در ادیان نیست لذا دین رسمی، منفی تلقی می شود.

وی افزود: آئین های آنها مشابه معنویت فمنیستی شبیه معنویت گرایان زیست محیطی و یا نوالحادگرایی، جادوگران، شمن ها، گایاها و اعمال جادویی است؛ مراقبه، ذهن آگاهی و مراقبه متعالی از اعمال رایج میان این گروه است؛ مراقبه در سنت اسلامی هم وجود دارد؛ مراقبه، مراقبت از تخلف در اعمال، احوال و روح است؛ این مراقبه در سنت صوفیانه، هندو و به ویژه بودایی برجسته است و غربیان عمدتا این سنت را از شرق آموخته اند و صورت متعالی به آن داده اند. همچنین مراقبه بر عناصری مانند تمرکز، تفکر باطنی و تامل استوار است.

وی با اشاره به نقدهای صورت گرفته بر معنویات جدید، افزود: یکی از نقدها خودمحورانه و خالی از حکمت جمعی بودن این معنویات است؛ زیرا وقتی فرد تن به مناسک جمعی نمی دهد دچار گوشه نشینی تنبل مآبانه و خود محورانه می شود.

وی اضافه کرد: اشکال دیگر این است که اینها از سیاست، اقتصاد و رخدادهای اجتماعی دور هستند و افراد را به درون خود محصور می کنند. اینها اهل جنگ و جدال نیستند و مانند صوفیان در سنت اسلامی یاهو می کشند؛ البته این نقد بر صوفیان گذشته ایران وارد نیست و اینها اهل مبارزه و جهاد و توجه اجتماعی به مردم بوده اند.

وکیلی افزود: ایراد دیگر براین معنویات این است که اینها فاقد چارچوب اخلاقی و احکامی و شریعت هستند و هر کسی بر طبق سلیقه شخصی به مراقبه دست می زند. همچنین اینها صیقل نخورده و از هم گسسته هستند و اعتماد مردم را جلب نمی کنند و در یک کلمه می توان باور آنها را به «دین سفید» تعبیر کنیم البته در عمل گروهی از اینها موفقترند که بیشتر تحت تاثیر ادیان ابراهیمی هستند.

یادآور می شود، دوره تخصصی «عرفان و معنویت» از سوی موسسه بین المللی حکمت، ویژه ماه مبارک رمضان هرشب ساعت ۹:۳۰ به صورت آنلاین برگزار می شود.