گذری بر سجایای اخلاقی تربیتی حضرت خدیجه(س)

ردنا (ادیان نیوز) – خدیجه کبری (س) یکی از شخصیت های ممتاز و بی بدیل تاریخ اسلام است که سبک زندگی دینی و سجایای اخلاقی او  در جنبه های مختلف زندگی فردی، اجتماعی، خانوادگی و اجتماعی برای همگان درس ها و پیام های فراوانی را به دنبال دارد. در این نوشتار تلاش داریم برخی از سجایای طلایی و ماندگار این ابربانوی تاریخ اسلام را که حضور با برکت ایشان در جهان اسلام زمینه ساز آثار و برکات فراوانی بود را مورد بررسی و واکاوی قرار دهیم.

خدیجه و برترین زنان ساکن بهشت

خدیجه کبری(سلام الله علیها) یگانه بانویی بود که در دامن و صدف وجودی ایشان، گوهر تابناک و آسمانی همچون صدیقه طاهره (سلام الله علیها) رشد و تربیت یافت. برترین زنی که در عرصه همسرداری، آخرین پیام آور الهی در وصف بزرگی و عظمتش از ایشان به نیکی یاد کرده است، کما اینکه در منابع روایی از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) نقل شده است: «أَفْضَلُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّهِ أَرْبَعٌ خَدِیجَهُ بِنْتُ خُوَیْلِدٍ وَ فَاطِمَهُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ وَ مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ وَ آسِیَهُ بِنْتُ مُزَاحِمٍ امْرَأَهُ فِرْعَوْن‏؛[۱]با فضیلت‎ترین زنان اهل بهشت چهار نفرند: خدیجه دختر خویلد، فاطمه دختر محمّد، مریم دختر عمران، آسیه دختر مزاحم، همسر فرعون.»

خدیجه کبری(س) به رنگ آسمان

اگر بخواهیم به طور کلی به ویژگی اصلی و محوری خدیجه کبری(سلام الله علیها) اشاره نمایم باید بگوییم او توانسته بود به واسطه قرابت و نزدیکی که با رسول مهربانی ها داشت، زندگی و منش خود را با معارف وحیانی رنگ آمیزی نموده و  رنگ آسمانی را در رفتار و منش خود هویدا نماید. نوع رفتار و اخلاق نیکوی او به تأسی از این آیه شریفه بود که خدای متعال جامعه انسانی را به آن امر و تشویق کرده است: «صِبْغَهَ اللَّهِ ۖ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَهً ۖ وَنَحْنُ لَهُ عَابِدُونَ؛[۲] رنگ خدایی (بپذیرید! رنگ ایمان و توحید و اسلام؛) و چه رنگی از رنگ خدایی بهتر است؟! و ما تنها او را عبادت می‌کنیم.» در واقع برای اینکه انسان بتواند رنگ آسمانی و خدایی به خود گیرد، می بایست خویش را متصف به سجایای دینی و اخلاقی که در قرآن کریم و روایات اصیل و صحیح و معتبر به آنها اشاره شده است نماید.

برای دست یابی به این سجایای زیبا و ارزشمند که وجود روحانی انسان را در روی زمین همچون خورشیدی، نورانی و تابنده می نماید، می بایست از زندگی اولیای الهی همچون خدیجه کبری(سلام الله علیها) که بنابر روایات اسلامی با ربودن گوی سبقت از دیگر زنان عصر خویش از جمله برترین زنان بهشتی گردید، الگو گرفته و به این بانوی بزرگوار اقتدا کرد.

۱-عشق به خدا و تبعیت از رسول خدا
همه انسانها در زندگی خود با معشوق های فراوانی مواجه بوده و گرفتار آمال و امیال نفسانی و دنیوی هستند از این رو بیشترین زمان و امکانات خود را صرف بدست آوردن و رسیدن به آنها می نمایند. عشق به قدرت، عشق به ثروت، عشق به لذت و شهوت در زندگی برخی افراد را به شدت اسیر و زندانی خواسته های ناچیز دنیوی کرده است. این چنین افرادی بیش از آنکه رنگ آسمانی به خود بگیرند، رنگ و بوی دنیوی به خود گرفته و آثار و تبعات دنیوی، زندگی آنها را در معرض آسیبهای گوناگون قرار داده است.

این در حالی است که افرادی همچون خدیجه کبری(سلام الله علیها) نگاهی فرا مادی به زندگی دنیوی داشته و عشق و محبوبی برتر از خدای متعال در زندگی او وجود نداشته است، از این رو می توان این چنین بیان داشت که او توانسته بود عشق و دوستی به خدای متعال را در تبعیت و پیروی از پیامبرمهربانی ها به منصه ظهور برساند. «قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونی‏ یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحیمٌ؛[۳] بگو: اگر خدا را دوست مى‏دارید، از من پیروى کنید! تا خدا (نیز) شما را دوست بدارد؛ و گناهانتان را ببخشد؛ و خدا آمرزنده مهربان است.»

۲-حُسن گزینی و ژرف نگری در انتخاب همسر
یکی از خصوصیات و شاخص های ممتازی که در سبک زندگی حضرت خدیجه کبری(سلام الله علیها) کمتر به آن پرداخته شده، مسأله حسن گزینی در انتخاب همسر است. ملاک و معیارهایی که ایشان برای انتخاب همسر شایسته به دنبال آن بوده و برمی گزیند، یکی از شاخص های ممتاز ایشان است که درس های ماندگار و بی بدیلی برای جامعه زنان به دنبال دارد. ایشان با وجود اینکه خود از جمله زنان ثروتمند و صاحب جاه و مقام در میان جامعه عرب بودند، با این وجود برای انتخاب همسر موضوعاتی همچون جاه  و مقام و ثروت را دخیل نمی کنند، بلکه ملاک و معیارهایی را در راستای انتخاب خود قرار می دهند که گویای نگاه ژرف و بصیرانه ایشان به زندگی است.

از این رو بعد از پسند کردن حضرت محمد صلی الله علیه و اله به عنوان همسری با توجه به اینکه ایشان در آن زمان هنوز صاحب مقام پیامبری نشده بودند و از جایگاه و مقام اجتماعی آنچنانی برخوردار نبودند، ولی چشمان تیز بین حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها برای انتخاب همسر مناسب و نحوه توصیف ایشان از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله)برای برگزیدن ایشان به عنوان همسر، شگفت انگیز است، «إنّی قد رغبتُ فیک لِقرابتکَ منّی و شرفِکَ فی قومِک و أمانتکَ عندهم و حُسنِ خلقک و صدقِ حدیثک؛[۴] به سبب خویشاوندی ات با من و شرف و بزرگی و امانتداری ات در میان قوم خود و به جهت اخلاق نیک و راستگویی ات مایلم با تو ازدواج کنم.»

۲-خدیجه کبری(س) و گوهر گرانبهای خوش اخلاقی
بدون شک زندگی مادی و دنیوی خالی از مشکل و سختی نیست. در این میان وجود برخی از مشکلات و گرفتاریهای زندگی مادی خود زمینه ساز ایجاد بد اخلاقی و رفتارهای نامناسب در زندگی و عملکرد افراد می شود. کم نیستند زنانی که در زندگی زناشویی خود با مواجه شدن با کمترین مشکل و سختی چنان بد اخلاق و غیر قابل تحمل می شوند که زندگی را بر همسران خود تلخ و زجر آور می نمایند، این در حالی است که دو زوج آسمانی همچون خدیجه کبری(سلام الله علیها) و پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) در شرایط و اوضاعی زندگی مشترک خود را آغاز کردند که مصیبتها و گرفتارهای دنیوی و اجتماعی چنان به آنها هجوم آورده بود که تاب و تحمل زندگی عادی و معمولی نیز از ایشان سلب شده بود.

گوشه ای از سختی هایی که بر زندگی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) سایه خود را گسترانده بود را می توان در سه سال محاصره بی رحمانه عرب نسبت به پیامبر و پیروانش مشاهده کرد. ولی در هیچ گزارش تاریخی و یا روایت نبوی شاهد بیان سوء رفتار و بداخلاقی حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها نیستیم.  باید توجه داشت که حسن خلق و حسن رفتار و گفتار تنها به لبخند زدن به همسر نیست، بلکه عملکرد خوب در موقعیت های حساس و پر مخاطره و چالش برانگیز است که می تواند به خانه و خانواده نور امید و نشاط را تزریق نماید.

۳- الگوی عملی ایثار، فداکاری و عشق به همسر
یکی از ابعاد شگفت انگیز سبک زندگی حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها شاخص ایثار، فداکاری و عشق به همسر است که در زندگی ایشان موج می زند. تاریخ هرگز فداکاری و ایثارهای حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها را به همسر گرامیش فراموش نمی کند. با وجود اینکه برخی از همسران و زنان در محیط زندگی با اندکی مشکل و گرفتاری و چالش در زندگی عنان هوشمندی و عقلانیت و اخلاق مداری را از دست داده و با بیماری بی اخلاقی و کم صبری مواجه می شوند. حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها در این چنین مواردی نه تنها هوشمندی و صبر و بردباری را از دست نمی دهند، بلکه باعشق، ایثار و فداکاری تمام به یاری همسر خود می شتابد و با جان و مال و دارایی خویش تلاش می کنند اهداف الهی و آسمانی پیامبر خوبی ها را به اجابت نزدیک نماید. به طوری که در منابع روایی از پیامبر مهربانی ها این چنین نقل شده است: «ما نَنفَعُنی مالٌ قَطُّ مِثلَ ما نَفَعُنی مالُ خَدیجهُ ؛[۵] “هیچ مالی چون مال خدیجه مرا سود نبخشید.»

۴-التیام بخش و پناهگاه سختیها و مشکلات همسر
کمک به همسر در زندگی مادی و معنوی و همچنین یاری و همکاری او تنها به امور مادی خلاصه نمی شود، چرا که یک شخص علاوه بر امور مادی و دنیوی نیازمند حمایتهای معنوی و روانی است. تا اینکه کوی مشکلات و سختی ها در برابر این چنین خانواده ذوب شده و طاقت مقاومت را نداشته باشد. با اندکی دقت و تأمل در سبک زندگی حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها به خوبی می توان به این شاخص معنوی و همیاری معنوی و روانی ایشان در خانواده اذعان داشت. حضرت خدیجه سلام الله علیها در مسیر اهداف پیامبر اکرم صلی الله علیه واله نه تنها سنگ اندازی و مشکل تراشی نمی نماید، بلکه با سخاوتمندی تمام دارایی و ثروت خود را به ایشان بخشیده، و نه تنها در بخشش اموال خود به پیامبر خوبی ها کوتاهی نمی کرد، بلکه همچون سنگ زیر آسیاب سنگ صبور پیامبر در گرفتاریهای عصر جاهلیت بود.

۵-صبر و مقاومت در برابر مشکلات و سختی ها
یکی از دستوارت بسیار مهمی که خدای متعال به پیامبر گرامی اسلام بیان داشته فرمان صبر و مقاومت است. البته بنا بر معارف وحیانی و قرآنی این دستور آسمانی تنها مختص به پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) نبوده و همراهان و پیروان ایشان را نیز شامل شده است، «فَاسْتَقِمْ کَمَا أُمِرْتَ وَمَنْ تَابَ مَعَکَ وَلَا تَطْغَوْا ۚ إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ؛[۶] پس همان‌گونه که فرمان یافته‌ای، استقامت کن؛ و همچنین کسانی که با تو بسوی خدا آمده‌اند (باید استقامت کنند)! و طغیان نکنید، که خداوند آنچه را انجام می‌دهید می‌بیند!» این آیه شریفه علاوه بر فرمان صبر و مقاومت به پیامبر خوبی ها همراهان و پیروان ایشان را نیز مورد خطاب قرار داده و آنها را مأمور به رعایت صبر در تمام ابعاد زندگی می نماید. موضوع راهبردی و ارزشمندی که حضرت خدیجه کبری(سلام الله علیها) به خوبی آن را در زندگی خود نصب العین قرار داده بود و ذره ای در برابر سختیها و مشکلات کمر شکن سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، امنیتی، سستی و ضعف به خود راه نداد و همچون کوهی استوار و پابرجا تا آخرین دقایق زندگی یار و یاور پیامبر مهربانی ها بود.

پی نوشت ها:
[۱]. الخصال، ج‏۱، ص۲۰۶، ح۲.
[۲]. سوره مبارکه بقره، آیه ۱۳۸.
[۳]. سوره مبارکه آل عمران، آیه ۳۱.
[۴]. اربلى، على بن عیسى‏،کشف الغمه فی معرفه الأئمه، ج‏۱، ص: ۵۰۹
[۵]. طوسى، محمد بن الحسن‏ الأمالی، ص۴۶۸.
[۶]. سوره مبارکه هود، آیه ۱۱۲.