سیر رنج آدمی تا خلوص ایمان در اشعار عطار/ تسلاهای الهی در سنت عرفانی مولانا و عطار نیشابوری
دکتر نعمیه پورمحمدی تبیین کرد؛
دیوانگان سه مرحله مانند گلایه، خشم و شورش و منتظر بودن برای دریافت لطف و فضل الهی را به کار می‌بردند که می‌توان از آن استفاده کرد در حقیقت عطار پرورش نفس را دارد که رنج‌های ما را تجلی می‌بخشد و سبب خلوص ایمان می‌شود.
به گزارش خبرنگار ردنا (ادیان نیوز)، نعیمه پور محمدی، عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب در نشست علمی «در پی تسلای رنج در عرفان عطار نیشابوری» از سری نشست‌های دوره تخصصی عرفان و معنویت، با بیان اینکه در سنت عرفانی مولانا و عطار نیشابوری به تسلاهای الهی می‌توانیم برسیم، اظهار کرد: عطار نیشابوری در پاسخ به رنج انسان که قلبش به تنگ آمده و از سکوت خدا ناراحت است و از او سؤال می‌کند کجاست؟ چرا در رنج او را کمک نمی‌کند؟ پیام‌ها و الهام‌های خوبی برای انسان رنج کشیده دارد.
وی تصریح کرد: یکی از تسلاهای عطار به انسان رنج کشیده این است که زمانی که رنج می‌کشی آماده برای تیمار الهی می‌شوی. شاید در شرایط دیگر مستعد دریافت این تسلاها نباشی.
وی با بیان اینکه فرشته‌ها با یکدیگر به رقابت می‌پردازند تا آه‌های از دل انسان‌های رنج کشیده را جمع کنند، در پاسخ به چرایی این رقابت تبیین کرد: برای اینکه هر جا آه انسان‌های رنج کشیده بیشتر باشد توجه خدا را بیشتر به خود جلب می‌کند.
عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب ادامه داد: در حکایتی از شخصی که در قبرستان زندگی می‌کرد و می‌خوابید؛ علت را پرسیدند که در پاسخ گفت ارزش ندارد که به شهر برگردم و دوباره من را به مراسم خاکسپاری برگردانند زیرا عمر انسان کوتاه است.
پورمحمدی خاطرنشان کرد: فرد از این طریق می‌خواهد تسلایی به انسان رنج کشیده دهد و این رنج را می‌خواهد عمومی‌سازی کند و می‌گوید همه انسان‌ها در همه زمان‌ها و مکان‌ها رنج می‌کشند و تقدیر مشترک همه انسان‌ها تحمل آن را آسان‌تر می‌کند.
یادآوری نعمت‌ها و الطاف سابق الهی
وی یادآوری نعمت‌ها و لطف‌های سابق خدا را در زندگی خود را یکی دیگر از تسلاها ذکر کرد و افزود: این نعمت‌های پیشین خدا به شما کمک می‌کند که با تکیه بر این نعمت‌ها از رنج کنونی در زندگی بگذرید و به لطف و فضلی که خدا به شما کرده نگاه کنید تا این غم و رنج را راحت‌تر تحمل کنید.
عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب تصریح کرد: بارها رنجی در زندگی پیش آمده که سخت بوده و با خود گفتم سیب تلخ زندگی من است بنابراین سزاوار است که به شیرینی و لطف‌هایی که خدا در زندگی من کرده آن را بپذیرم.
وی با اشاره به تسلاهای دیگر عطار برای شخص رنج کشیده عنوان کرد: همه رنج‌هایی که در زندگی پیش می‌آید می‌توانی با رنج عشق الهی کوچک و محو کنی زیرا رنج عشق الهی به اندازه‌ای عظیم است که غم‌های دیگر در کنارش مشاهده نمی‌شود.
پورمحمدی ادامه داد: این جایگزین رنج‌های دیگر با رنج عشق الهی پیشنهادی است که عطار به شخص رنج کشیده می‌دهد تا توجه او را به رنج عشق الهی منعطف کند.
وی نقل حکایت‌هایی از زبان دیوانگان یا مجانین را یکی دیگر از کارهای عطار عنوان و بیان کرد: دیوانگان گستاخی به خدا، پرخاش، بدزبانی و بی‌ادبی می‌کنند البته در آثار صوفیان و عرفای پیش از عطار نیز وجود داشته ولی در دوران عطار شکوه و گلایه از خدا به اوج خود می‌رسد و به محکوم کردن، مجادله و منازعه با خدا می‌رسد.
عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب با طرح سؤالاتی مبنی بر اینکه منظور عطار از ذکر این دیوانگان در حکایت‌ها چیست و چرا دیوانگان را در خدمت گرفته است؟ تبیین کرد: چون دیوانه هستند رفع قلم شده و از شرع، اخلاق و آداب اجتماعی آزاد است و در واقع می‌تواند هر سخنی را از زبان دیوانگان بگوید بنابراین آزاد است تا راحت سخن بگوید.
وی با اشاره به سخنانی که این دیوانه به خدا می‌گوید، گفت: دیوانه‌ای به خدا می‌گوید تو را حلال نمی‌کنم. قانون‌های خدا را به سخره می‌گیرند. دیوانگانی که در حکایت‌های متعدد از منظر درک اخلاقی خود خدا را قضاوت، ارزیابی و بازخواست و حکمی برای خدا صادر می‌کنند و می‌گویند اگر من جای تو بودم و قدرت مطلق داشتم گرسنه‌ای باقی نمی‌گذاشتم. چرا نان خور می‌آفرینی؟
پورمحمدی یادآور شد: دیوانه‌ای که به خدا می‌گوید اگر قرار است همه را بکشی چرا می‌آفرینی؟ دیوانه‌ای به خدا می‌گوید از بازی جان دادن و جان گرفتن خسته نشدی. دیوانگان از اصلاح امور از سوی خدا ناامید هستند و از اینکه خدا به دعای انسان گوش نمی‌دهد ناراحت هستند.
وی با اشاره به کتاب دریای جان از هلموت ریتر ترجمه عباس زریاب خویی گفت: در این کتاب به معرفی عطار و آثار او پرداخته شده و در مقدمه اشاره‌ای به انواع تفاسیر صورت گرفته است. یک تفسیر از این حکایت‌ها رابطه عاشقانه است.
عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب ادامه داد: عاشق دائم در حال اعتراض کردن و طلب عشق به معشوق است و این عشق بناست تازه بماند بنابراین ناز و نیازها در فضای عاشقانه لازم است. عطار فضای عاشقانه بین بندگان و خدا ترسیم کرده و این بدزبانی دیوانگان از سر راحتی است. خدا به اندازه‌ای عاشق است که عشقش خاموش و سرکوب نمی‌شود.
وی یادآور شد: دیوانگان به عشق خدا مطمئن هستند و فضای عاشقانه حاکم است که حاضر هستند این بدزبانی و پرخاش‌ها را نثار خدا کنند.
پورمحمدی با بیان اینکه در ادعیه گلایه به خدا وجود دارد، گفت: این امر به شخص رنج کشیده کمک می‌کند که احساسات او را اذیت نکند و احساساتش سرکوب نشود و احساساتش را بگوید بنابراین گفت‌وگوی شخصی خود را با خدا ادامه می‌دهد و اگر احساسات سرکوب شوند رابطه خراب می‌شود.
وی با اشاره به تفسیر دوم از گفتار دیوانگان گفت: این افراد واسطه و عاملی در این نظام آفرینش نمی‌بینند و خیر و شر را به طور مستقیم از سوی خدا می‌دانند و چشمشان تنها به خدا است و به «لا مؤثر فی الوجود الا الله» اعتقاد دارند و به هیچ علت و عاملی به جز خدا قبول ندارد.
عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب با بیان اینکه گلایه و شکایت انسان مانند این دیوانگان پیوند بین انسان و خدا برقرار می‌کند، گفت: نگران هستیم که این پیوند از هم گسیخته و کمرنگ شود در حالی که عالم دارای آفریدگاری است. گلایه‌ها و شکایت‌ها ایمان را تضعیف نمی‌کند بلکه ایمان را تقویت می‌کند و یادآوری می‌کند او خدا است و ما بنده هستیم.
وی ادامه داد: انسان با این گلایه‌ها و شکایت‌ها بی‌کفایتی خود را به محضر خدا اعلام می‌کند و در پس این گلایه‌ها و شکایت‌ها تسلیم است زیرا انسانی که قدرت ندارد شرایط را تغییر دهد به اعتراض می‌پردازد و می‌گوید حاکمیت از آن توست.
پورمحمدی با اشاره به تفسیر سوم حکایت‌های دیوانگان در عرفان عطار گفت: بسیاری از این دیوانگان گله کردند و همان زمان خدا پیام آنها را شنید و جواب داد به این وسیله توجه خدا را به خود جلب می‌کردند تا مشکل را حل و اوضاع را به نفع ما تغییر دهد.
وی یادآور شد: به عنوان مثال دیوانه‌ای که بد زبانی و پرخاش می‌کند که لباس نداشته و سرما را تحمل می‌کند کسی این گلایه او را می‌شنود و نجاتش می‌دهد و او می‌گوید خدا داد.
عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب با بیان اینکه اعتراضی که انسان به خدا می‌کند و خدا جوابش می‌دهد و دعایش مستجاب می‌شود و نیازش را برطرف می‌کند، گفت: برخی اوقات باید چیزهای فراتر از انتظار از خدا بخواهیم و انتظار لطف از خدا داشته باشیم. برخی اوقات ممکن است خدا لطفی کند که بی‌حساب و کتاب و محال به نظر می‌رسد.
وی خاطرنشان کرد: لطف خدا حساب و کتاب و پیمانه ندارد و از راه معجزه به انسان می‌رسد و پیامی دارد که می‌توان با لطف و فضل خدا به این شکل رفتار کرد زیرا انسان رنج کشیده ناامید است ودستخوش ناامیدی و یأس می‌شود و بر اساس قواعد عقلی و حساب و کتاب راهی ندارد که مشکلش حل شود. باید باور داشته باشد که خدا می‌تواند لطف خود را نصیب انسان کند.
پورمحمدی با اشاره به مراحلی که می‌توان در زمان ناامیدی پیش گرفت، عنوان کرد: دیوانگان سه مرحله مانند گلایه، خشم و شورش و منتظر بودن برای دریافت لطف و فضل الهی را به کار می‌بردند که می‌توان از آن استفاده کرد در حقیقت عطار پرورش نفس را دارد که رنج‌ها روح‌ها ما را تجلی می‌بخشد و سبب خلوص ایمان می‌شود.
یادآور می شود، دوره تخصصی «عرفان و معنویت» از سوی موسسه بین المللی حکمت، ویژه ماه مبارک رمضان هرشب ساعت ۹:۳۰ به صورت آنلاین برگزار می‌شود.
خبرنگار: ایمن سادات موسوی نژاد