جامعه‌ی ایران نسبت به گذشته دینی‌تر شده است یا نه؟

ردنا (ادیان نیوز) – در پاسخ به این پرسش که جامعه‌ی ایران نسبت به گذشته دینی‌تر شده است یا نه، پاسخ‌های مختلفی داده می‌شود. هر کدام از این پاسخ‌ها بر یک رویکرد نظری مبتنی است؛ ولی رجوع به تاریخ اجتماعی ایرانیان گواه بهتری است. تاریخ اجتماعی ما را به قضاوت بهتری نسبت به آن‌چه الآن هستیم می‌رساند و البته نشان می‌دهد باورها و مناسک اکنون ما چه نسبتی با گذشته دارند. عبدالله مستوفی درباره آداب ماه رمضان در میان تهرانی‌ها می‌نویسد:
سه شب احیا شب‌هاى عبادت بود، مردم بعد از افطار به مسجدها می‌رفتند. شش شبانه روز (صد رکعت) نماز قضا می‌خواندند. بعد از آن واعظ یا پیش‌نماز به منبر می‌رفت. اکثر تفسیر سوره انا انزلناه فی لیه القدر و فضیلت عبادت شب قدر را براى مردم می‌گفت و چون یکى از عبادات هم گریه از خوف خداست، آنها را می‌گریاند و بعد قرآن سر می‌گرفتند و به مسلمانان دعا می‌کردند و نزدیک سحر به منزل برمی‌گشتند. … درست است که شب نوزدهم مصادف با ضربت خوردن حضرت امیر المؤمنین على بن ابیطالب سلام اللّه علیه و روز بیست و یکم روز رحلت آن بزرگوار است، ولى من کم‌تر روضه‌خوان بی‌سواد کم‌سلیقه‌اى دیده‌ام که در این سه شب به جاى موعظه و گریاندن مردم از خوف خدا بذکر مصیبت بپردازد. اگر فى الجمله ذکرى هم از واقعه‌ی شهادت حضرت مولى آن‌هم در شب بیست و یکم برود، باز هم براى درک ثواب حزن بر محزونىِ آل پیغمبر است و الا شب قدر شب عزادارى نیست. در این ماه کارها تقریبا تعطیل می‌شد و مردم به عبادت مشغول بودند. اگر کسى طلبى از کسى داشت تا احتیاج مبرم محرک او نمی‌شد، سروقت بدهکار خود نمی‌رفت. عروسى کم‌تر اتفاق می‌افتاد، خرید و فروش و معامله‌اى که حاجت به تنظیم قباله داشت کم بلکه هیچ نبود، مرافعات شرعى در محاضر علماء متوقف می‌گشت، ادارات دولتى باز بود ولى کسى رجوعى نمی‌کرد، اگر کسى از دولت طلبى داشت در این ماه به مطالبه نمی‌رفت و محصلین دیوانى هم دنبال مطالبه بدهکارى افراد نمی‌رفتند، حتى در خانه‌ها هم جز کارهاى ناگزیر زندگانى کار دیگرى از نوکر و خدمت‌کار توقع نمی‌کردند. به همین جهت کارهاى سنگین خانه را یا قبل از ماه انجام داده بودند یا به بعد از این ماه محول می‌کردند. اگر بنائى نیمه‌تمام بود، صاحب‌کار به عمله و بناها مزد تمام می‌داد ولى بیشتر از نصف روز تقاضاى کار نمی‌کرد و در دهات هم کارهاى سنگین زراعتى را، حتى المقدور تعطیل می‌کردند و اگر مثلا درو و خرمن‌کوبى و از این کارها که تعطیل آن خسارت جبران ناپذیر داشت، پیش می‌آمد، با رعایت بیشتر از کارگرها، انجام می‌دادند. خلاصه این‌که ماه عبادت بود و در همه چیز مردم از هم‌دیگر رعایت می‌کردند. (مستوفی، عبدالله، شرح زندگانی من: تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، ص. ۳۳۰)

یاداشتی از مهراب صادق‌نیا