جهاد در قرآن ادامه سیاست، مدیریت و اخلاق است / داعش منطق قرآنی جهاد را مخدوش کرده است

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، حجت‌الاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، با بیان اینکه متأسفانه تلقی نادرستی از جهاد در ذهن برخی افراد وجود دارد، گفت: گاهی جهاد را مترادف با خشونت و عدم تعامل و دوری از محبت و عدالت تلقی می‌‌کنند که سبب موضع‌گیری‌ دشمنان شده است. همچنین گاهی تلقی تفریطی از جهاد صورت می‌گیرد و تصور می‌شود که ما باید آن را کنار بگذاریم.

وی با ذکر اینکه افراط و تفریط در فهم جهاد انحراف از مسیر قرآن کریم است، افزود: جهاد یک نظام دانایی و چارچوب فکری و نظری و منطق دارد؛ جهاد همه دین نیست و یک مفهوم در کنار هزاران مفهوم دینی دیگر است؛ جهاد یک معنای عام دارد و آن به‌کارگیری همه توان و تلاش برای رسیدن به هدف مطلوب براساس منطق فی سبیل الله است. یعنی هر جا که جهاد بیان شده مقید به سبیل‌الله است و منطق توحیدی دارد و جهاد باید بر مبنای منطق الهی انجام شود.

مهاجرنیا با اشاره به اینکه جهاد حیطه‌های مختلفی را دربرمی‌گیرد، اظهار کرد: گاهی ما برای تهذیب نفس جهد و جهاد می‌کنیم و گاهی در حوزه سیاست و تدبیر با همه توان در راه خدا تلاش می‌کنیم که جهاد کبیر است. بنابراین معنای موسعی دارد؛ البته جهاد خاص به معنای جنگ و قتال است. اگر کسی بگوید که جهاد مصطلح شرعی و مخصوص جنگ است، خلاف قرآن سخن گفته است. داعشی‌ها می‌گویند که جهاد فقط برای جنگیدن و کشتن است که در آیات متعدد این تفکر نفی شده است. اذن جهاد نظامی و قتال در سال دوم هجرت به پیامبر و مؤمنان داده شد. قبل از مهاجرت در دوره مکه، جهاد وجود نداشت و پیامبر مأمور نبود که بجنگد، ولی در سوره‌های مکی جهاد وجود دارد؛ مثلاً در مکی بودن سوره فرقان اتفاق نظر هست. اگر جهاد نظامی است، چرا قرآن در آیات مکی از جهاد سخن می‌گوید. بنابراین در اینجا جهاد غیرنظامی است.

جهاد ادامه سیاست است

وی افزود: جهاد در اسلام حکم اولی نیست، بلکه ادامه سیاست است و شما وقتی در سیاست به بن‌بست برسید، دست به شمشیر می‌برید. مقدمه بحث جهاد، دعوت است و پیامبر موظف بود که دعوت و حق را برای مردم بیان کند و اگر مانع شدند و دست به شمشیر بردند با آنان بجنگ. بنابراین جهاد بعد از اخلاق و سیاست و معنویت است. مگر در طول تاریخ ۱۴۰۰ ساله اسلام به ویژه صدر اسلام و در دوره حضور پیامبر دائماً جهاد نظامی وجود داشت؟ اگر بدر و احد و احزاب و … رخ داد، به خاطر این بود که مشرکین علیه پیامبر توطئه کردند؛ در بدر کسانی که پیامبر و مسلمین را از خانه خود بیرون راندند و مسلمین را تبعید و مورد تعدی قرار دادند در برابر پیامبر ایستادند. لذا باید در برابر آنها جهاد صورت می‌گرفت. اینکه دائماً کسی شمشیر به دست بگیرد و انسان بی‌گناه و باگناه را بکشد، کار داعش و نتیجه تفکر داعشی است. کسانی هم که قضاوت‌های نادرستی درباره مقوله جهاد دارند متأثر از همین ذهنیت داعشی است؛ اگر امروز در هندوستان برخی به آیات جهاد بدبین شده‌اند به دلیل رویکرد داعشی است. اینها اطلاعات کافی از اسلام ندارند. لذا وقتی تندخویی و خشونت داعش را می‌بینند آن را به پای دین می‌نویسند.

مهاجرنیا با بیان اینکه در منطق جهاد در قرآن، کشتن و خونریزی وجود دارد، ولی در پس آن عشق و محبت و اخلاق موج می زند، تصریح کرد: چقدر در منابع فقهی مسائل حقوق بشری وجود دارد؛ حضرت علی(ع) در نهج‌البلاغه فرمودند دشمنی که به شما تعدی کرده اگر از صحنه گریخت او را تعقیب نکنید. اگر او را دستگیر کردید نکشید. با زنان و بچه‌ها تندخویی نکنید و درختان و مزارع را به آتش نکشانید. داعشی‌ها جهاد را تحریف و انحراف بزرگی را در دین ایجاد کرده‌اند. جهاد نکاح و قتل عام مسلمین و غیرمسلمین جهاد داعشی است که ما آن را قبول نداریم؛ قرآن جهاد با کفار حربی را جایز دانسته و در سوره ممتحنه فرموده است با کفاری که با شما درگیری و تعدی ندارند وارد جنگ نشوید، بلکه با آنها تعامل کنید و داد و ستد داشته باشید و با قسط و عدالت با آنها رفتار کنید.

جهاد قرآنی منطق و نظام دانشی دارد

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان کرد: در منطق قرآن حتی با کفاری که با ما جنگ می‌کنند، ولی دست از جنگ برمی‌دارند نباید جنگید؛ فَإِنِ اعْتَزَلُوکُمْ فَلَمْ یُقَاتِلُوکُمْ وَأَلْقَوْا إِلَیْکُمُ السَّلَمَ فَمَا جَعَلَ اللَّهُ لَکُمْ عَلَیْهِمْ سَبِیلًا(۹۰ نساء)؛ پس جهاد ما منطق دارد؛ یعنی اگر کسی به تعهداتش پایبند است، جهاد با او مجوز شرعی ندارد. حتی فرموده که قاتلوا ائمه الکفر، نه اینکه زن و بچه‌ها را بکشید. کاری که داعش کند. این جهاد نیست بلکه درندگی و سبعیت و قساوت قلب است.

وی با بیان اینکه سه نوع جهاد از منظر قرآن وجود دارد، گفت: اولین نوع، جهاد فیزیکی و نظامی است؛ نوع دیگر جهاد اکبر است، پیامبر به مجاهدینی که از جنگ برگشته بودند فرمودند که شما از جهاد اصغر رها شدید و به جهاد اکبر بپردازید که شامل تهذیب نفس و خودسازی است و جهاد نوع سوم هم جهاد کبیر نامیده می‌شود که در حوزه تدبیر و تصمیم‌گیری و سیاست است و از مدیریت و رهبری و امامت جامعه سخن گفته می‌شود. قرآن در مرزبندی میان کفر و ایمان مسامحه ندارد؛ همان طور که در سوره کافرون بیان شده است. البته این به معنای جنگ علیه هر نوع کافری نیست، به خصوص امروز می‌توانیم برخی کشورها را با خود همراه کنیم و از رأی آنها در سازمان ملل بهره ببریم. قرآن فرموده که با چنین کافرانی که دست به اسلحه نمی‌برند و تعدی نمی‌کنند با قرآن و منطق آن جهاد کن.

انحصار جهاد به جنگ ظلم به قرآن است

مهاجرنیا تصریح کرد: مگر منطق قرآن در جهاد، شمشیر است؛ منطق قرآن استدلال، فطرت، حق‌طلبی و کمال‌طلبی است و دعوت به این موارد جهاد و به تعبیر قرآن جهاد کبیر است. جهاد کبیر مدیریت، سیاست، اخلاق و فرهنگ است و اصلا شمشیر در آن وجود ندارد. بنابراین ظلم به فرهنگ قرآن است که جهاد را به جنگ منحصر کنیم. آیه ۷۳ توبه «یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ جَاهِدِ الْکُفَّارَ وَالْمُنَافِقِینَ وَاغْلُظْ عَلَیْهِمْ وَمَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِیرُ»؛ را عمده مفسران مدنی می‌دانند و در آن دوره جهاد جایز بود ولی علامه طباطبایی غلیظ گرفتن را به معنای کشتن نمی‌دانند، بلکه شدت و قاطعیت مراد است؛ یعنی در تعامل با اینها نرمشی به خرج ندهی که تصور کنند می‌توانند شما را تسلیم و برده کنند.

وی در پایان گفت: جهاد به تعبیر روایات آخرالدواء الکی است. در برخی طب‌های سنتی بعد از عدم تأثیر تمام داروها و درمان‌ها، سراغ داغ کردن با آهن می‌رفتند. جهاد هم آخرین راه حل و درمان در تعامل با دشمن متجاوز و متعصب و بی‌منطق است. بر این اساس جهاد اصغر احکام و ظرایفی دارد که به مراتب پیشرفته‌تر از مسائلی است که در قوانین حقوق بشری مطرح می‌شود. جهاد در اسلام بر محبت استوار است، زیرا عده‌ای نمی‌گذارند که دین به دیگران منتقل شود؛ ما با کسی می‌جنگیم که راه تبلیغ دین و رسالت را ببندد و ائمه الکفر باشد، وگرنه با توده مردم به خاطر جهل و نادانی و زوری که بالای سر آنان است، جنگ نداریم. همچنین اسلام جنگ با زنان و کودکان و افراد کهنسال را ممنوع کرده است. بنابراین اگر امروز در هند و برخی کشورهای دیگر آیات جهاد حذف می‌شود، از روی جهل و نادانی در برابر منطق قرآن یا غرض سیاسی است.