تفسیر انفسی قرآن

پایگاه خبری ردنا (ادیان نیوز) – امروز عصر بعد از استراحتی کوتاه به مطالعه در باره « طریقت باطنی اسلامی» بر اساس کتابی انگلیسی با همین نام مشغول شدم. در میان مفاهیم و مطالب به کتاب شجره نعمانیه منسوب به ابن عربی به عنوان مصداقی از «علوم خفیه» اشاره شد. از این نقطه شروع به تفحص و مطالعه بیشتر کردم و به مفهوم مهم «تفسیر انفسی» بر خوردم. در انگلیسی معادلش Esoteric Interpretation است. یعنی دقیقا همان روشی که در روش اسوتریک یا طریقت باطنی غربی نیز چنین تفسیری از متون مقدس وجود دارد و روش گنوسی در تفسیر کتاب مقدس و یا آموزه مادام بلاواتسکی در تئوسوفی نیز همین الگوی تفسیری است. از این مطالعه و تفحص چند ساعته لذت بردم و در راستای آگاهی مخاطبان کانالم در باره تفسیر انفسی قرآن به نقل کلامی از علامه حسن زاده آملی اکتفا می کنم. ریشه های طریقت باطنی یا راه درون در دو فضای اسلامی و غربی به مرور روشن تر میشود.

آیت الله حسن زاده آملی مبانی تفسیری سید حیدر آملی را با سه عنوان تفسیر انفسی و علم حروف چنین تبیین می‌نماید:
در کتب عرفان نظری و عملی که سلسله عرفا درباره آیات قرآنی، تفاسیر و بیاناتی دارند، در ارتباط با آن تفاسیر، اصطلاحی دارند عظیم و پر معنی که می‌فرمایند: این بیانات تفسیر انفسی قرآن کریم است. اینان تفاسیری که نوشتند تفاسیر انفسی است. فقیه، آیات مربوط به فقه را از قرآن جدا و بحث می‌کند . آیات الاحکام[ یا فقه القرآن گویند] این خوب است. ادیب با توجه به مسایل ادبی از قرآن شواهدی ذکر می‌کند.
لیکن قرآن، الفاظ ادبی و آیات الاحکام تنها نیست. اصول دین و حقایق مبدء و معاد هم دارد.مقامات انسان و مدارج و معارج آنها را بیان کرده است. اهل عرفان، آن آیات را به عنوان تفسیر انفسی قرآن کریم، بیان کردند.مثلا آنان اگر موسی را به عقل و فرعون را به نفس تعبیر کردند، معنایش این نیست که انحصارا قرآن این معنی را می‌فرماید، بلکه مقصود این است که این هم یک بعد و یک معنی و باطنی از قرآن است. در حقیقت، این بیانات اهل عرفان، بیان بطنی از بطون قرآن

سپس استاد آملی ادامه میدهد:
این آقایان که تفسیر انفسی بر قرآن نوشتند، باید دانست که آنان به علم حروف عجیب عنایت دارند. علم حروف، خود عالمی است که اصلا حروف را فرمودند: امم. این سلسله بسیاری از رمز و رازهای قرآن را بر اساس این دانش شریف بیان می‌کنند. کسی که علم حروف را نخوانده، نمی‌تواند با آنان دربیفتد. خدای رحمت کند استاد مرحوم شعرانی را که می‌فرمود: آقا اینها دیوانه که نبودند. شیخ بهایی،میرداماد، دهدار و بسیاری دیگر از دانشمندان را بنگرید که در آثار خود چقدر در ارتباط با علم حروف بحث و گفتار دارند. و جناب سید حیدر آملی، در تفسیر خود که تفسیر انفسی است، بسیار به علم حروف عنایت دارد.
به عنوان نمونه، روایتی را درباره حروف به عرض می‌رسانم: «امام حسن علیه‌السّلام در زمان طفولیت، تب شدیدی کرده بود. بعد جناب سیده نساء عالمین، ایشان را خدمت پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم آورد. جبرئیل نازل شد و فرمود کاسه‌ای آب بیاورید و چهل بار سوره حمد را بر آن بخوانید. آن گاه آب را بر حضرت ریختند. حضرت از آن تب نجات پیدا کرد و شفا یافت هر علمی دارای اصطلاح مربوط به خود است. بسیار مهم است که انسان با آن اصطلاحات آشنا باشد و بدون توجه به آن قضاوت نکند.
بیانات استاد حسن زاده را بطور مفصل نقل کردیم زیرا در آن فواید بسیاری است برای قرآن پژوهانی که میخواهند پیرامون تاویل و تفسیر باطنی و عرفانی پژوهش نمایند. ( نقل از دانشنامه ویکی فقه)
مشخصات کتاب شناختی تفسیر سید حیدر آملی :
تفسیر المحیط الاعظم و البحر الخضم، آملی سید حیدر، سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامی، تهران، ۱۴۲۲ ق، چاپ سوم، تحقیق: سید محسن موسوی تبریزی

یادداشتی از باقر طالبی دارابی
۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۰