معرفی کتاب «دانشنامه علامه آشتیانی»
کتاب «دانشنامه علامه آشتیانی» به قلم استاد دکتر محمد ملکی (جلالالدین) به معرفی آثار سید جلالالدین آشتیانی پرداخته و حدود دویست اثر از آثار استاد را در مدخل‌های جداگانه معرفی کرده است.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، بیش از دویست اثر نوشتاری اعم از تصنیف، تالیف، تصحیح، تحقیق و تعلیق، در قالب کتاب، رساله، مقاله، مقدمه، پیشگفتار تحقیقی، مصاحبه و نامه از علامه آشتیانی به یادگار مانده است. البته بسیاری از این آثار تصحیحات، تالیفات و مقدمه‌هایی هستند که آن استاد عظیم الشان بر حسب وظیفه در پی احیای آثار ارزشمند فلسفی و عرفانی نوشته است. از این تعداد، حدود ۱۸۰ عنوان چاپ و منتشر شده است. بیش از بیست عنوان از این آثار یا دست‌نوشته است یا در دست موسسات و اشخاص است که سرنوشت آنها چندان معلوم نیست.
تاکنون سه نفر از اصحاب قلم آثار استاد را سیاهه‌نگاری کرده‌اند؛ هر سه مورد مختصر است و بعضا کاستی‌هایی دارد. البته کاستی در سیاهه‌نگاری آنها نیست، بلکه یا بنا بر اختصار بوده یا صفحات مجلات، روزنامه‌ها و یادنامه‌هایی که اقدام به چاپ این سیاهه‌ها کرده‌اند، گنجایش تفصیل نداشته‌اند؛ یا زمانی نوشته شده‌اند که بعضی از آثار استاد چاپ نشده بود و یا دسترسی به بعضی از آنها مستلزم صرف وقت بوده است. از این رو در بیشتر این سیاهه‌ها به ذکر مشخصات شناسنامه‌ای اکتفا شده است.
دانشنامه علامه آشتیانی به گواهی خود، جامع‌ترین، کامل‌ترین و مستند‌ترین اثری است که درباره آثار مکتوب و غیرمکتوب استاد نوشته شده است. بنده تا آنجا که در توانم بود، بیش از یک سال تمام وقتم را برای جمع‌آوری، مطالعه و تدوین مواد و مطالب این اثر گذاشتم و چندین بار آن را با مراجعه به اصل منابع، مقابله و بازنویسی کردم. این مجموعه در دو بخش تنظیم شده است: در بخش اول، آثار قلمی چاپ شده و نشده و گفت‌وگوهای استاد آمده است؛ و در بخش دوم، آثاری که درباره استاد، از قبیل مجموعه‌ها، مقالات، مصاحبه‌ها و نامه‌ها جمع و تدوین شده است.
تمام نشریات و مجلاتی که احتمال داده می‌شد استاد قبل از انقلاب و پس از آن با آنها همکاری داشته است مورد بررسی قرار گرفت و ساعت‌ها وقت در کتابخانه‌ها صرف یافتن مجلاتی شد که بیشتر آنها قبل از انقلاب چاپ شده بودند و دسترسی به آنها مستلزم صرف وقت بود. با این حال، تحقیق گسترده‌ای انجام شد تا این مجموعه کامل شود.
اما درباره آثار فلسفی و عرفانی، که در قالب کتاب و رساله به چاپ رسیده، گفتنی است با این که بیشتر آنها از چاپ‌های پیشین و جدید، در کتابخانه شخصی نگارنده موجود است، دسترسی به بعضی از آنها که قبل از انقلاب چاپ شده، متشکل بود و از طرفی هم در ماخذشناسی تکمیلی و توصیفی مراجعه به آن چاپ‌ها ضروری می‌نمود. برای حل این مشکل، این آثار از برخی کتابخانه‌هایی که چاپ‌های پیشین را در اختیار داشتند به امانت گرفته شد و با مراجعه به آنها، اگر نکته‌ای در آن چاپ‌ها بود، استفاده شد.
شماره‌ای از نامه‌هایی که استاد به بعضی از دوستان خود نوشته‌اند، در فصل «بازخوانی چند نامه» بازخوانی شده است و نسخه حروف‌چینی شده آنها آمده و برای اطمینان خوانندگان، تصویر آنها نیز در پایان گنجانده شده است. هنوز آثاری، به‌ویژه تعدادی نامه، در دست اشخاص و موسسات موجود است که شایسته و بایسته است تا برای چاپ نشر آنها فکری بشود.
به هر حال، تلاش نگارنده بر این بوده تا یک اثر جامع و کامل از آثار استاد به دست داده شود؛ حال چقدر موفق بوده‌ام، قضاوت با خوانندگان آگاه از آثار استاد است.
در پایان، یادکرد مطلبی ضروری به نظر می‌رسد و آن اینکه در برخی از محافل، نشست‌ها و مجالسی که سخن از آثار استاد به میان می‌آید، حدود پنجاه اثر تالیفی برای ایشان می‌شمارند؛ قطعا این آمار اشتباه است. به عنوان مثال اثر عظیم منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، از عصر میرداماد و میرفندرسکی تا زمان حاضر که شامل ۲۵ رساله کوچک و بزرگ از نویسندگان مختلف است یک اثر شمرده شده است، که با توجه به تعدد نویسندگان و گونه‌گون بودنموضوع رساله‌ها یک اثر محسوب نمی‌شود و به یقین محاسبه آثار تالیفی، آثار احیا شده، مقاله‌ها و برخی از نامه‌های چاپ شده در این کتاب، آثار استاد آشتیانی به بیش از دوست عنوان می‌رسد و هر عنوان به تفکیکی در مدخلی معرفی شده است.
