دو نکته درباره حدیث علت اختلاف معجزات پیامبران به روایت ابن سکّیت

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، محمود ملکی، حدیث‌پژوه و نویسنده، در یادداشتی نوشت: حدیثی در کتاب الکافی و کتاب العقل است که در آن ابن سکّیت از امام هادی(ع) درباره علت اختلاف معجزات پیامبران (حضرت موسی، حضرت عیسی و حضرت محمد (علیهم‌السلام) می‌پرسد. در ابتدا متن حدیث و ترجمه را بخوانیم سپس دو نکته ذکر می‌شود.

الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ السَّیَّارِیِّ عَنْ أَبِی یَعْقُوبَ الْبَغْدَادِیِّ قَالَ: قَالَ ابْنُ السِّکِّیتِ‏ لِأَبِی الْحَسَنِ ع لِمَا ذَا بَعَثَ اللَّهُ مُوسَى بْنَ عِمْرَانَ ع بِالْعَصَا وَ یَدِهِ الْبَیْضَاءِ وَ آلَهِ السِّحْرِ وَ بَعَثَ عِیسَى بِآلَهِ الطِّبِّ وَ بَعَثَ مُحَمَّداً صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ عَلَى جَمِیعِ الْأَنْبِیَاءِ بِالْکَلَامِ وَ الْخُطَبِ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع إِنَّ اللَّهَ لَمَّا بَعَثَ مُوسَى(ع) کَانَ الْغَالِبُ عَلَى أَهْلِ عَصْرِهِ السِّحْرَ فَأَتَاهُمْ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ بِمَا لَمْ یَکُنْ فِی وُسْعِهِمْ مِثْلُهُ وَ مَا أَبْطَلَ بِهِ سِحْرَهُمْ وَ أَثْبَتَ بِهِ الْحُجَّهَ عَلَیْهِمْ وَ إِنَّ اللَّهَ بَعَثَ عِیسَى ع فِی وَقْتٍ قَدْ ظَهَرَتْ فِیهِ الزَّمَانَاتُ‏ وَ احْتَاجَ النَّاسُ إِلَى الطِّبِّ فَأَتَاهُمْ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ بِمَا لَمْ یَکُنْ عِنْدَهُمْ مِثْلُهُ وَ بِمَا أَحْیَا لَهُمُ الْمَوْتَى وَ أَبْرَأَ الْأَکْمَهَ وَ الْأَبْرَصَ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ أَثْبَتَ بِهِ الْحُجَّهَ عَلَیْهِمْ وَ إِنَّ اللَّهَ بَعَثَ مُحَمَّداً ص فِی وَقْتٍ کَانَ الْغَالِبُ عَلَى أَهْلِ عَصْرِهِ الْخُطَبَ وَ الْکَلَامَ‏ وَ أَظُنُّهُ قَالَ الشِّعْرَ فَأَتَاهُمْ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مِنْ مَوَاعِظِهِ وَ حِکَمِهِ مَا أَبْطَلَ بِهِ قَوْلَهُمْ وَ أَثْبَتَ بِهِ الْحُجَّهَ عَلَیْهِمْ قَالَ فَقَالَ ابْنُ السِّکِّیتِ تَاللَّهِ مَا رَأَیْتُ مِثْلَکَ قَطُّ فَمَا الْحُجَّهُ عَلَى الْخَلْقِ الْیَوْمَ قَالَ فَقَالَ ع الْعَقْلُ یُعْرَفُ بِهِ الصَّادِقُ عَلَى اللَّهِ فَیُصَدِّقُهُ وَ الْکَاذِبُ عَلَى اللَّهِ فَیُکَذِّبُهُ قَالَ فَقَالَ ابْنُ السِّکِّیتِ هَذَا وَ اللَّهِ هُوَ الْجَوَابُ. ( الکافی چاپ اسلامیه، ج۱ ص ۲۴ حدیث۲۰)

ابن سکّیت گوید به امام دهم علیه‌السّلام عرض کردم: چرا خدا حضرت موسى(ع) را با وسیله عصا و ید و بیضا و ابزار ابطال جادو فرستاد و حضرت عیسى(ع) را با وسیله طبابت و حضرت محمد را- که بر او و خاندانش و پیمبران درود باد- به وسیله کلام و سخنرانى، حضرت فرمود: چون خدا موسى علیه السّلام را مبعوث کرد جادوگرى بر مردم آن زمان غلبه داشت پس او از طرف خدا چیزى آورد که مانندش از توانائى آنها خارج بود و به وسیله آن جادوى آنها را باطل ساخت و حجت را بر ایشان ثابت کرد و عیسى علیه‌السّلام را در زمانى فرستاد که فلج و زمین‌گیرى زیاد شده بود و مردم نیاز به طب داشتند پس او از جانب خدا چیزى آورد که مانندش را نداشتند پس به اجازه خدا مردگان را زنده کرد و کور مادرزاد و پیس را درمان کرد و حجت را بر ایشان ثابت کرد. و حضرت محمد(ص) را در زمانى فرستاد که خطبه‏‌خوانى و سخنورى- به‌ گمانم شعر را هم فرمود- زیاد شده بود، پس آن حضرت از طرف خدا پندها و دستوراتى شیوا آورد که گفتار آنها را باطل کرد و حجت را بر ایشان تمام کرد.

ابن سکیت گفت به خدا هرگز مانند تو را ندیدم بفرمائید در این زمان حجت خدا بر مردم چیست فرمود: عقل است که به وسیله آن امام راستگو را می‌شناسد و تصدیقش می‌کند و دروغگو را می‌شناسد و تکذیبش می‌کند. ابن سکیت گفت به خدا جواب درست همین است.

و اما دو موعود:

روایت علاوه بر الکافی در کتاب‌های عیون اخبار الرضا، علل الشرائع و تحف العقول آمده است. هر چند در تحق ذیل روایت آمده است. در هر سه کتاب روایت از امام رضا دانسته شده است اما چنان که محقق الکافی چاپ دار الحدیث در ذیل این حدیث توضیح داده‌اند، منظور از ابوالحسن، امام هادی علیه‌السلام است نه امام رضا علیه‌السلام. دلیل ایشان را می توانید (الکافی چاپ دار الحدیث ج۱، ۵۴) ببینید.
علت این اشتباه این بوده است که امام هادی را ابن الرضا می‌دانستند و نام و کنیه امام هم مانند امام رضا، علی و ابوالحسن است. حتی ابن سکیت هم در روایتی دیگر از امام هادی چنین نام می‌برد: «سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ عَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدِ بْنِ الرِّضَا» (امال طوسی ص۵۸۰، مجلس ۲۴ حدیث ۱۲۰۳) بنابراین این اشتراک در نام و کنیه سبب شده است که گمان شود روایت از امام رضا علیه‌السلام است.
۲. یعقوبی در تاریخ خود نیز این حدیث را با تفاوت‌هایی بدون سند از امام صادق نقل کرده است. در این حدیث معجزات حضرت سلیمان و داود هم علاوه بر معجزات حضرت موسی، حضرت عیسی و حضرت محمد علیهم السلام آمده است:

روى جعفر بن محمد أنه قال: أن الله لم یبعث قط نبیا إلا بما هو أغلب على أهل زمانه، فبعث موسى بن عمران إلى قوم کان الأغلب علیهم السحر فأتاهم بما ضل معه سحرهم من العصا و الید و الجراد و القمل و الضفادع و الدم و انفلاق البحر و انفجار الحجر حتى خرج منه الماء و الطمس على وجوههم، فهذه آیاته، و بعث داود فی زمن أغلب الأمور على أهله الصنعه و الملاهی فألان له الحدید و أعطاه حسن الصوت فکانت الوحوش تجتمع لحسن صوته، و بعث سلیمان فی زمان قد غلب على الناس فیه حب البناء و اتخاذ الطلسمات و العجائب فسخر له الریح و الجن، و بعث عیسى فی زمان أغلب الأمور على أهله الطب فبعثه بإحیاء الموتى و إبراء الأکمه و الأبرص، و بعث محمدا فی زمان أغلب الأمور على أهله الکلام و الکهنه و السجع و الخطب فبعثه بالقرآن المبین و المحاوره. (تاریخ یعقوبی، ج۲، ۳۴)