آیا با ایمان و معنویت می‌توان محیط زیست را نجات داد؟

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، بیانیه مسلمانان در ادامه اقدام پاپ فرانسیس، به نظر موجی برای توجه مذهبی به محیط زیست را به راه انداخت، اما در حقیقت این مسئله نتیجه ده‌ها سال فعالیت محققان و کنشگران اسلامی برای یافتن پاسخ مناسب اسلامی در قبال بحران‌های محیط زیستی است. این محققان با توجه به منابع و سنت‌های اسلامی و همچنین یافته‌های جنبش سکولار محیط زیستی، به دنبال ایجاد محیط زیست گرایی خاص اسلامی هستند.

بنیان‌های نظری محیط زیست گرایی اسلامی، در متون مقدس اسلامی و قرآن و حدیث قابل مطالعه است. بر خلاف مسیحیت که بر اساس داستان پیدایش از انسان‌ها می‌خواهد زمین را پر کنند و آن را رام خود سازند، قرآن، سلطه بر طبیعت را از آن انسان نمی‌داند و انسان تنها خلیفه و نماینده خداوند بر زمین است.

در اسلام‌گرایی سنی، خلافت، اجازه‌ای مذهبی برای رهبری سیاسی مذهبی است که بر جامعه مسلمان حکومت می‌کند. اما محیط زیست گرایان اسلامی خلافت را به معنای ناظر و متولی می‌دانند و مفهوم خلافت را به معنای مسئولیت دسته‌جمعی بشر برای حفاظت از خلقت خداوند می‌دانند.

قرآن دو دلیل واضح برای اهمیت جهان طبیعت بیان می‌کند:
۱. انسان و جهان طبیعت به یکدیگر وابسته هستند و از بسیاری جهات شباهت دارند و جهان طبیعت مکانی دائمی انسان برای حمد و عبادت خداوند است.( انعام ۳۸، رعد ۱۳، اسراء ۴۴، الرحمن ۶)

۲. جهان طبیعت نشانه‌ای برای انسان است تا خداوند را درک کند.(یونس ۵ و ۶)

سیدحسین نصر، یکی از متفکران مهم ایرانی، در کتاب خود با عنوان انسان و طبیعت(بحران معنوی انسان متجدد) ، خود را به عنوان یه منتقد شرقی دنیای غرب می‌داند. نصر از اولین کسانی است که محیط زیست‌گرایی اسلامی را مطرح کرده‌اند. او معتقد است که بحران‌های محیط زیستی نتیجه بحران معنوی انسان است. نصر ریشه بحران‌های محیط زیستی را در جدایی علم از الهیات در نتیجه عصر روشنگری می‌داند که منجر به تقدس‌زدایی جهان طبیعت شد. بنابراین از نظر او راه حل بحران محیط زیست، جنبش محیط زیستی و فعالیت‌های مسئولانه محیط زیستی نیست بلکه انسان‌ها باید رابطه خود را با امر الهی تجدید کنند که نتیجه آن باعث تغییر رابطه آنها با دنیای طبیعت خواهد بود.

برخی از فعالان محیط زیستی معاصر نیز معتقدند بازسازی ایمان و عمل یا بازگشت به عمل مذهبی اصیل و معتبر راه حل بحران محیط زیست است. اما این دیدگاه که مشکلات محیط زیستی نتیجه بحران معنوی است در بین فعالان محیط زیست مسلمان رایج نیست. برای بسیاری از این فعالان، اهمیت به محیط زیست پرستش خداوند و نوعی عبادت است. آنها معتقدند حضور در طبیعت رحمت و خیر خداوند را به آنها یادآوری می کند، همچنین آنها در طبیعت می‌توانند نشانه‌های خداوند را ببینند و ایمان خود را تجدید کنند.

برخی دیگر از محیط زیست‌گرایان، فعالیت محیط زیستی را نوعی وظیفه دینی می‌دانند، چه به صورت مستقیم چرا که انسان ناظر و متولی زمین است و چه به صورت غیرمستقیم که آموزه‌های اسلام اسراف و سوء‌استفاده مالی از طبیعت را رد کرده و از مسلمانان می‌خواهد در مقابل اقدامات سودگرایانه و سرمایه‌دارانه، از طبیعت محافظت کند.

حوزه فعالیت بسیاری از این فعالان محیط زیستی مسلمان، گروه‌های محلی مسلمان و به ویژه ایجاد کمپین‌های آموزشی است. مثلا آنها به مسلمانان تفاسیر محیط زیست‌گرایانه قرآن و احادیث را می‌آموزند و از تغییرات ساده در زندگی مانند بازیافت کردن و استفاده نکردن از پلاستیک‌های یکبار مصرف حمایت می‌کنند. اکثر این کارگاه‌های آموزشی و سخنرانی‌ها در مساجد یا مراکز اسلامی انجام می‌شود.