علت اهتمام شیعیان نسبت به اربعین‌نویسی درباره فضائل علی(ع)

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، مصطفی گوهری در مراسم رونمایی از ترجمه «الاربعون عن الاربعین فی فضائل امیرالمومنین علی بن ابی‌طالب‌(ع)» به ایراد سخن پرداخت و اظهار کرد: کتاب‌هایی که تاکنون ترجمه کردیم همه درباره امیرالمومنین و بخش اعظم آن درباره فضائل امیرالمومنین بوده است. سوال این است چرا سراغ کتاب‌های فضائل می‌رویم؟ در واقع ضرورت ترجمه کتب فضائل چیست. فضائل اختصاصی به امام علی ندارد؛ یعنی در مجامع روایی اهل سنت درباره فضائل سه خلیفه اول و سایر صحابه صحبت شده است. بارزترین نمونه آن کتاب فضائل الصحابه احمد بن حنبل است. این امر به دیدگاهی برمی‌گردد که اهل سنت دارند و معتقدند اصحاب پیامبر(ص) مثل ستارگان آسمان هستند و به هر کدام اقتدا کنیم هدایت می‌شویم، اما شیعیان چنین دیدگاهی ندارند و معتقدند جایگاه و فضائل امام علی بسیار بالاتر است و در اینجا این بحث اساسی را دارند که به سبب این فضائل شایسته است مردم از خاندان ایشان پیروی کنند نه اینکه به هر کدام از فضائل اقتدا کنند. ترجمه کتاب‌های فضائل به ما کمک می‌کند بفهمیم از چه کسی پیروی کنیم چنانکه شما وقتی می‌خواهید در کلاس درسی شرکت کنید از سایرین می‌پرسید سر کلاس کدام استاد بروید.

وی افزود: این انگیزه‌ای است که موجب شده است سراغ ترجمه فضائل امیرالمومنین برویم. یکی از این کتاب‌های مفید و کم‌حجم در این زمینه کتاب «الاربعون» است. نویسنده کتاب یوسف شامی است. سال فوتش هم مشخص نیست. ایشان از علمای لبنان است. کتاب چهل فضیلت از چهل شخصیت بزرگ تاریخ اسلام نقل کرده است. چهل حدیثی که در این کتاب جمع‌آوری شده است متعدد است؛ از جمله درباره غدیر، حدیث منزلت، سدالابواب و … است. از جمله احادیث جالب در این کتاب ماجرای منصور دوانقی است. چون ایام، ایام غدیر است، باید اشاره کنم دومین حدیثی که در این کتاب آمده، حدیث غدیر است و آن حدیث مبتنی بر استشهادی است که امیرالمومنین در زمان خودش انجام می‌دهد.

وی ادامه داد: به همین مناسبت شایسته است اشاره‌ای هم به کتاب الغدیر داشته باشم. اگر شما کتاب الغدیر را نگاه کنید خواهید دید دایرهالمعارفی از تاریخ و معارف است و علامه امینی بسیار در این کتاب زحمت کشیده شده است. علمای شیعه در چند قرن اخیر چند کار اساسی انجام دادند؛ مثلاً میرحامد حسین عبقات الانوار را نوشته است. الغدیر علامه امینی نمونه دیگرش است. کتاب الذریعه و کتاب اعیان الشیعه علامه امین هم به نوع دیگری حائز توجه است. شما نمایه کتاب الغدیر را با کتاب‌هایی که در دو دهه اخیر در این رابطه نوشته شده است مقایسه کنید؛ از جمله دانشنامه امام علی(ع) که زیر نظر آقای رشاد منتشر شده است که اکثر مطالب در آن تکراری است. به نظر می‌رسد کارهایی که تکی انجام شده است با همت بلند نویسندگان با ارزش‌تر است و سستی مطالب در آنها بسیار کم است.

در ادامه نشست سلطانی احمدی به ایراد سخن پرداخت و اظهار کرد: این کتاب سومین کتابی است که با مشارکت گوهری به زیور طبع آراسته شده است. کتاب اول درباره محاجه هفده زن و ده مرد با معاویه بود که به دفاع از حقانیت و بیان فضائل امام علی(ع) می‌پردازند. اثر دوم درباره ایمان ابوطالب بود که با عنوان «تراز ایمان» چاپ شد. کتاب سوم هم کتاب «چهل از چهل» است و ان‌شاءالله به زودی شاهد چاپ چهارمین کتاب مشترک خواهیم بود. سوالی که در اینجا مطرح می‌شود، این است چه نسبتی میان امام علی(ع) و اربعین‌نویسی برقرار است. آقای گوهری به توصیف مطالب کتاب پرداختند، لذا من به آن موضوع نمی‌پردازم و می‌خواهم این مسئله را بررسی کنم که چه نسبتی میان امام علی و اربعین‌نویسی وجود دارد.

وی افزود: درباب اینکه حدیث اربعین‌نویسی مستفیض است و خاصه و عامه آن را بیان کردند و جزء احادیثی است که به حد تواتر میان فرقین رسیده است، شکی وجود ندارد. پس اصل اربعین‌نویسی مورد پذیرش خاصه و عامه است. جالب اینجاست که نخستین کتاب اربعین در میان شیعه متعلق به احمد نیشابوری است و پیرامون امام علی(ع) است با همین عنوانی که شامی عاملی در سده هفتم نوشته است. این سنت اربعین‌نویسی درباره فضائل امام علی در سده ششم رشد و شتاب بیشتر می‌گیرد. چرا شیعیان از آغاز به نگارش کتاب درباره شخصیت امام علی و حقانیت او تا این اندازه اصرار و تکیه دارند به گونه‌ای که جمله اشهد ان علیا ولی الله را در اذان به نیت استحباب می‌خوانند. چرا در سده پنجم فضائل‌نویسی در باب امام علی کلید می‌خورد و در سده ششم و هفتم به اوج خودش می‌رسد؟ این موضوع جای سوال و بررسی تاریخی دارد و نمی‌توان به سادگی از کنار آن بگذریم.

وی تصریح کرد: سیدمحمدباقر صدر در باب اینکه چرا شیعیان به ولایت علی تا اندازه‌ای حسیاست دارد که آن را وارد اذان کردند می‌گوید مبنای حکومت اموی محو کردن و از بین بردن این حقیقت و مبارزه با علی و فرزندانش و قتل آنها بود و کار را به جایی رساندند که در منابر مسلمین او را لعن و نفرین می‌کردند و مردم را با زور از این امر وا می‌داشتند. از این رو شیعیان علی شهادت می‌دادند که او ولی خدا است و نمی‌شود مسلمانی ولی خدا را نفرین کند. این در حقیقت مبارزه‌ای با آن حاکمان ظالم بود تا عزت برای خدا و رسولش و مومنان باشد.

یادآور می شود، مراسم رونمایی از ترجمه «الاربعون عن الاربعین فی فضائل امیرالمومنین علی بن ابی‌طالب‌(ع)» اثر شیخ جمال‌الدین یوسف شامی عاملی از علمای امامی سده هفتم هجری شنبه با حضور مصطفی گوهری، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد و مجتبی سلطانی احمدی، عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور به همت کتابخانه تخصصی امیرالمومنین(ع) شهر مشهد برگزار شد.