رفتارشناسی اصحاب سیدالشهدا و امام عصر؛ رجزهای صدق و وفا

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، وقتی صحنه های حماسی و انقلابی امام حسین علیه السلام و یاران با وفای ایشان را مورد بررسی و ارزیابی قرار می دهیم به خوبی به فاکتورهای زیبایی دست می یابیم که معرفت و بینش انسان از از جنبه های مختلف، اعتقادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ارتقا می بخشند. دانشگاه عاشورا در درجه اول مسأله امام شناسی و در درجه دوم آشنایی با ویژگی های ممتاز اصحاب و یاران برتر را در پیش روی انسان قرار می دهد. هر یک از این موارد خود کارکرد های مهم فکری و عملی در عصر غیبت دارد. در واقع با تطبیق آن ویژگی و فاکتورها به خوبی می توان بایسته های زندگی منتظران و یاران و اصحاب امام مهدی علیه السلام را بدست آورد. در این نوشتار تلاش داریم با نگاه تطبیقی به نوعی عملکرد و سیره اصحاب سید الشهدا علیه السلام یا الزامات دینی و اخلاقی منتظران واقعی را مورد ارزیابی و بررسی قرار دهیم.

 مهدی شناسی از دریچه سیمای امام حسین

قبل از آنکه گذری بر رفتارشناسی اصحاب سید الشهدا علیه السلام و الزمات دینی سبک زندگی منتظران واقعی داشته باشیم به طور اجمال گذری بر امام مهدی شناسی از دریچه سیمای امام حسین علیه السلام در صحرای کربلا و واقعه عاشورا داشته باشیم. اولین نکته ای که در جریان عاشورا با آن آشنا می شویم عظمت مهرورزی و انسان دوستی امام حسین علیه السلام است. اینکه ایشان برای هدایت جامعه انسانی از تاریکی های جهل و خرافه پرستی و طاغوت گرایی و برای نجات جامعه انسانی از باتلاق گناه و دنیا گرایی، تمام دارایی های مادی و دنیوی خود را فدا می نماید.

عظمت مهرورزی و نهایت انسان دوستی حضرت از جمله عناصری است که در صحرای کربلا چشم نوازی می کند و گوشه ای از اوصاف امام را در پیش روی افراد قرار می دهد، ویژگی زیبایی که تجلی گر آیات رحمانی است: «عَزیزٌ عَلَیهِ ما عَنِتُّم حَریصٌ عَلَیکُم بِالمُؤمِنینَ رَءوفٌ رَحیمٌ؛[۱] رنجهای شما بر او سخت است؛ و اصرار بر هدایت شما دارد؛ و نسبت به مؤمنان، رئوف و مهربان است!» به درستی که رنج جهالت و دین گریزی برای امام سخت و طاقت فرسا است، ولی با این وجود برای رهایی جامعه انسانی از اسارت و قفس خواهش های دنیوی خود را بهآب و آتش زده و به دنبال راهی برای نجات آنها می گردد. از دیگر فاکتورهای امام شناسی که در صحرای کربلا با آن آشنا می شویم، مسأله استقبال امام از افراد گمراه و فریب خورده است.

صداقت و وفا داری در سبک زندگی منتظران به این گونه است که در میدان عمل در رفتار و منش فردی و اجتماعی در رویکرد فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی مایه زینت و آبروی اهل بیت علیهم السلام باشند.
در جریان عاشورا امام حسین علیه السلام آغوش مهر و محبت خود را به روی کسانی گشود که تیغ بی مهری را بر امام و اهل بیت مکرمشان برافراشته بودند، ولی امام با عفو و رأفت خود پذیرای آنها بود. در صحرای کربلا با چهره ی بسیار مهربانی از امام آشنا می شویم چهره ای که تلاش دارد با خطبه های روشنگر خود و با بصیرت افزایی، مردم را به جاده هدایت دعوت نماید. ایشان دست به تیغ نمی برد تا اینکه حجت بر مردم تمام و جاده هدایت برای آنها آشکار شود.

حضرت به دنبال خون ریزی نیست آنچه برای ایشان اهمیت دارد هدایت جامعه انسانی است. اگر این بردداشت ها را از صحنه کربلا به خوبی مورد واکاوی قرار دهیم اذعان خواهیم داشت که این سیره الهی و قرآنی نه فقط در عملکرد امام حسین علیه السلام، بلکه شیوه و روش قرآنی است که در تمام ابعاد وجود امامان معصوم علیه السلام بخصوص امام عصر عجله الله تعالی فرجه متبلور است. در واقع این اوصاف حمیده و این فضایل اخلاقی تداعی گر این سخن زیبای امام رضا علیه السلام در تبیین امام شناسی است که فرمودند: «الإمام الرضا علیه السلام ـ فی صِفَهِ الإِمامِ ـ : الإِمامُ الأَنیسُ الرَّفیقُ ، وَالوالِدُ الشَّفیقُ ، وَالأَخُ الشَّقیقُ ، وَالاُمُّ البَرَّهُ بِالوَلَدِ الصَّغیرِ؛[۲] امام رضا علیه السلام ـ در تعریف «امام» ـ : امام ، همدم و رفیق است و پدر مهربان ؛ و برادرِ همسان است و مادر نیکوکار به فرزند کوچکش».

رجز های صدق و وفا

بعد از گذر و بیان نکاتی کوتاه در حوزه امام شناسی نوبت به بیان ویژگی و رفتار شناسی اصحاب سید الشهدا علیه السلام و الزامات و بایسته های زندگی منتظران منجی می شویم. باید به این موضوع توجه داشت که امام حسین علیه السلام در صحرای کربلا اصحاب و یاران خود را بهترین یاران و شاخص ترین سربازان انقلابی و مجاهد معرفی می فرماید، «أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّی لَا أَعْلَمُ أَصْحَاباً أَوْفَى وَ لَا خَیْراً مِنْ أَصْحَابِی وَ لَا أَهْلَ بَیْتٍ أَبَرَّ وَ لَا أَوْصَلَ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی‏؛[۳]من یارانی بهتر و باوفاتر از اصحاب خودم و خاندانی نیکوکارتر و نزدیک‌تر از خاندان خودم سراغ ندارم».

۱-صداقت و وفاداری
یکی از مهمترین و کلیدی ترین اوصاف و شاخص های یاران امام حسین علیه السلام در نهضت عاشورا، صداقت و وفاداری بود. در واقع ایشان بر پیمان و عهدی که با امام حسین علیه السلام بسته بودند تا آخرین قطره خون ایستادگی کردند و در میدان عمل به جامعه انسانی ثابت کردند که پای عهدی که در شب عاشورا با امام حسین علیه السلام و زینب کبری سلام الله علیها بستند، ایستاده اند. یکی از بهترین رجزهای عاشورایی را در آن برهه از تاریخ «زهیر بن قین بجلی» در تاریخ به نام خود ثبت و ضبط کرده است: در آن لحظات سخت و حساس صادقانه ابراز داشت: «به خدا سوگند دوست دارم کشته شوم، باز زنده گردم، و سپس کشته شوم، تا هزار مرتبه، تا خداوند تو و اهل بیتت را از کشته شدن در امان دارد!»[۴]

به راستی یک منتظر واقعی در عصر غیبت نیز باید این چنین پای عهد و پیمان با امام خود ایستادگی کرده و صداقت داشته باشد. صداقت و وفا داری در سبک زندگی منتظران به این گونه است که در میدان عمل در رفتار و منش فردی و اجتماعی در رویکرد فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی مایه زینت و آبروی اهل بیت علیهم السلام باشند. نه اینکه رفتار آنها هیچ گونه سنخیتی با حبیب خود نداشته باشد. در منابع روایی از صادق علیه السلام نقل شده است: «مَعَاشِرَ الشِّیعَهِ، کُونُوا لَنَا زَیْناً، وَ لَا تَکُونُوا لَنَا شَیْناً، قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً، وَ احْفَظُوا أَلْسِنَتَکُمْ وَ کُفُّوهَا عَنِ الْفُضُولِ، وَ قَبِیحِ الْقَوْلِ؛[۵] (شیعیان) زینت ما باشید نه باعث ملامت و سرزنش ما، با مردم نیکو سخن بگویید، و زبانتان را حفظ کنید و از زیاده‎روی و زشت‎گویی بازدارید».

۲-رعایت تقوا، پارسایی و خداترسی
رجزهای های صدق و وفای یاران و اصحاب امام حسین علیه السلام را نباید در سخنان ظاهری ایشان در مصاف با دشمن خلاصه کرد، چرا که رفتار و عملکرد و منش دینی و اسلامی آنها بالاترین رجز و فریاد انسان سازی و توحیدی است که درسهایی از تقوا، خداترسی، پارسایی، تواضع و کرنش در برابر باری تعالی را با خود به همراه دارد. مناجات های شبانه و قرائت دعا و ذکر به درگاه الهی جلوه هایی ناب تقوا و خداترسی در سبک زندگی این یاران و اصحاب عاشواریی است. مناجاتهایی که حاکی از عمق معرفت و شناخت توحیدی آنها داشت. مناجات و گریه های عاشورایی که در منابع تاریخی این چنین از آن یاد شده است: «وقتی امام(علیه السلام) از نیت دشمن آگاه شد، به برادرش عباس فرمود: «اگر می‌توانی آنها را راضی کن که جنگ را تا فردا به تأخیر اندازند و امشب را به ما مهلت دهند تا با خدای خود راز و نیاز کنیم و به درگاهش نماز بگزاریم. خدا می‌داند که من نماز و تلاوت قرآن را بسیار دوست می‌دارم».[۶]در منابع نقل شده است که امام و یارانش در طول آن شب به نماز و دعا و استغفار مشغول بودند.[۷]

اصحاب و یاران منتظر امام مهدی علیه السلام نیز نیز می بایست در عصر غیبت همین منش و رویکرد عبادی و دینی را در زندگی خود پیاده کننده و از ثانیه های عمر خود به نحو احسن در مسیر عبودیت و بندگی حق تعالی بهره جویند و تقوا و خداترسی را در سرلوحه کارهای روزمره فردی و اجتماعی خود قرار دهند؛ کما اینکه این موضوع مورد انتظار فرهنگ روایات مهدویت است: «مَنْ سَرَّهُ اَنْ یَکُونَ مِنْ اَصْحابِ الْقائِمِ فَلْیَنْتَظِرْ، وَ لْیَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحاسِنِ الاْخْلاقِ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ؛[۸]کسى که مایل است جزو یاران حضرت مهدى (عج) قرار گیرد، باید منتظر باشد و اعمال و رفتارش در حال انتظار با تقوا و اخلاق نیکو توأم شود».

۳-عدم ترس و گرایش به ابرقدرتهای جهانی
در جریان عاشورا شاهد هستیم که یاران امام حسین علیه السلام دو ویژگی شاخص و انقلابی از جمله عدم ترس از هیمنه دشمن و عدم گرایش به سوی ابرقدرت میدان نظامی از خود نشان می دهند. با وجود آنکه می دانستند در این میدان به درجه رفیع شهادت نائل خواهند شد، ولی ذره ای آرمان های الهی و توحیدی خود را به امنیت ظاهری و ذلت بار دنیوی معاوضه نکردند. آنها نه تنها هیچ گونه ترس و واهمه ای از دشمن نداشتند، بلکه امان نامه دشمن را نیز با غیرتمندی و شجاعت پس زدند و مردانگی خود را در تاریخ ثبت کردند.

این عدم گرایش به ابرقدرت های جهانی و عدم ترس از آنها در سلوک منتظران و اصحاب امام مهدی علیه السلام در عصر غیبت نیز باید به خوبی به منصه ظهور برسد و هیچ گونه سستی از خود نشان ندهند؛ رویکردی که می بایست تجلی گر این آیه شریف در قرآن کریم باشد: «وَ لا تَرْکَنُوا إِلَى الَّذینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ وَ ما لَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ أَوْلِیاءَ ثُمَّ لا تُنْصَرُونَ؛[۹] و به کسانى که ستم کرده‏اند متمایل مشوید که آتش [دوزخ‏] به شما مى‏رسد، و در برابر خدا براى شما دوستانى نخواهد بود، و سرانجام یارى نخواهید شد».

پی نوشت ها:
[۱]. سوره مبارکه توبه آیه ۱۲۸.
[۲]. کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق‏، الکافی، ج‏۱، ص۲۰۰، ح۱.
[۳]. مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفه حجج الله على العباد، ج‏۲، ص۹۱.
[۴]. طبری، تاریخ الطبری، ج۴، ص۳۱۸؛ شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۹۲؛ ابن طاووس، الملهوف، ص۱۵۳.
[۵]. طوسى، محمد بن الحسن‏، الأمالی (للطوسی)، ص۴۴۰، ح۹۸۷.
[۶]. الطبری، تاریخ الطبری، ج۵، ص۴۱۷؛ شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۹۱ و ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ص۵۷.
[۷]. شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۹۴.
[۸]. ابن أبی زینب، محمد بن ابراهیم‏، الغیبه( للنعمانی)، ص۲۰۰، ح۱۶.
[۹]. سوره مبارکه هود آیه ۱۱۳.