برچسب وهابی و کمونیست و غرب‌زده به پژوهشگران نزنیم

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، محمدکاظم شاکر، استاد دانشگاه علامه طباطبایی، شامگاه ۷ شهریورماه در نشست علمی بیان تجربیات پژوهشی استادان و صاحب‌نظران که از سوی پردیس فارابی دانشگاه قم برگزار شد، گفت: اولین مسئله در پژوهش، سؤال است ولی ما نوعا در بسیاری از دانشجویان رشته الهیات و علوم قرآن و کلام و… می‌بینیم که سؤال ندارند بلکه دنبال مسئله می‌گردند و وقتی می‌خواهند پایان‌نامه یا مقاله بنویسند آن را به عنوان یک رفع تکلیف تلقی کرده و بدون اینکه سؤال جدی برای آنها وجود داشته باشد دنبال یک سؤال می‌گردند تا ارتقای درجه بگیرند.

وی افزود: این کار سبب شده تا پژوهش به ابتذال کشیده شود و صرفا دنبال ارائه آمار هستند که باعث تاسف است؛ البته این موضوع اختصاص به ایران ندارد و در کشورهای غربی و شرقی هم وجود دارد.

شاکر اضافه کرد: تا یک نیازی به عنوان سؤال و مسئله مطرح نشود، پژوهش مفید و جدی شکل نمی‌گیرد. پژوهش‌های ما عمدتا طبیعی نیستند یا یک سری سؤالات به صورت خطوط قرمز در الهیات تعریف شده است که کسی جرئت ندارد نزدیک آن شود. یکی از تفاوت‌های ما با خاورشناسان این است که آنها به راحتی سؤالاتشان را مطرح می‌کنند ولی ما چون برخی باورها و عقاید را امور مسلم گرفته‌ایم دیگر جرئت نداریم در مورد آنها صحبت کنیم تا مبادا به دامن کفر بیفتیم. رهبر معظم انقلاب در قم، در تعابیری از اینکه علم کلام لاغر ولی فقه و اصول فربه است سخن گفتند، شاید یکی از دلایلش این است که علم کلام، امور مسلم اعتقادی هستند که کسی نباید به آن نزدیک شود.

تابو شدن عقاید
شاکر بیان کرد: در فقه برای یک موضوع ده‌ها سؤال و شبهه مطرح می‌شود مثلا برای شبهه عبائیه که موضوع مهمی نیست، چندین روز وقت صرف می‌شود اما کمتر وارد عقاید و کلام می‌شویم در صورتی که مثلا درباره اجابت دعا آن هم در شرایطی که مردم این همه مشکلات از جمله کرونا دارند، همچنین قدرت خداوند و مسئله خیر و شر، که خودش موضوع مهم و قابل تحقیق است، کمتر وارد می‌شویم. اگر رهبری درباره برپایی کرسی‌های آزاداندیشی تاکید دارند نباید نهاد رهبری یا فلان نهاد حفاظتی و حراستی مانع طرح برخی موضوعات در محیط دانشگاه شوند.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی اظهار کرد: قرآن کریم در موارد متعدد سؤالات و شبهات کفار را مطرح کرده است از جمله اینکه آنها پرسیدند ما الرحمان(رحمان چیست؟) بنابراین نباید بچه‌ها را از تحقیق در برخی موضوعات بترسانیم یا فکر کنند کفرآمیز است؛ البته این مسئله در برخی موضوعات سیاسی هم وجود دارد مثلا نظام فعلی ما مبتنی بر ولایت فقیه است و تا قانون اساسی تغییر نکرده همه ملزم به رعایت از این اصل قانونی هستند، ولی ممکن است برای یک دانشجوی علوم سیاسی این سؤال پیش بیاید که چقدر این سیستم کارآمد است؟ یا ماهیت آن وکالت، نظارت یا ولایت است، بنابراین جا دارد تا شقوق آن بحث شود و تا قبل از اینکه نظام حاکمیتی ما به بن بست برسد باید پیرامون آن بحث شود ولی برخی تابوها مانع از این کار است.

شاکر با بیان اینکه به برخی سؤالات برچسب شبهه می‌زنیم، اضافه کرد: ما در تحقیق و پژوهش، مشکلات فرهنگی داریم و فرهنگ پژوهش در بین ما متقن نیست؛ بنده معتقدم حتی اگر کسی غرض و مرض هم دارد و سؤالی مطرح می‌کند باز چه اشکالی دارد پاسخ او را بدهیم.

گرفتار بی‌اخلاقی در پژوهش هستیم
وی با بیان اینکه یک پژوهش، دو بخش ادعا و شاهد دارد، تصریح کرد: اگر ما یک ادعای تاریخی مطرح کردیم که مثلا در به پهلوی حضرت زهرا(س) زدند باید برای آن شاهد بیاوریم و شاهدمان معتبر هم باشد؛ یا وقتی مدعی هستیم قرآن فعلی همان قرآن نوشته در زمان پیامبر(ص) و جمع شده در دوره عثمان است باید برای آن شاهد بیاوریم؛ بنابراین وقتی می‌خواهیم چیزی را مطالعه کنیم، ابتدا ببینیم ادعایی دارد یا خیر؟ و اگر ندارد آن را کنار بگذاریم.

شاکر با اشاره به اخلاق پژوهش، گفت: متاسفانه در پژوهش شاهد بی‌اخلاقی‌های زیادی در سطح دانشجویان و استادان هستیم؛ بحث امانتداری در نقل است که به میزان زیادی رعایت نمی‌شود، برخی، مطالب دیگران را کپی کرده و به نام خود چاپ می‌کنند و نقل به منبع ندارند. بنده شاهد بوده‌ام که برخی، از کتب بنده مطالبی نوشته‌اند و آن را به منابع اولیه نسبت داده‌اند. یا برخی حتی یک مقاله را خودشان ترجمه نمی‌کنند ولی مدعی تالیف آن هستند. فردی دیدم که ده‌ها مقاله از افراد مختلف چاپ کرده است در صورتی که عین آن مقاله در سال‌های قبل‌تر از سوی فرد دیگری چاپ شده بود. ما حتی یک جمله را هم اگر از جایی نقل کردیم باید منبع را بنویسیم.

وی اضافه کرد: هیچ نظریه‌ای در خلا ایجاد نمی‌شود لذا وقتی فردی قصد نظریه‌پردازی دارد باید ارزش کار متقدمان را نادیده نگیرد و پیشینه این بحث را بیان کند و مطمئن باشد چیزی از ارزش کار او کم نخواهد شد و این جزء اخلاق پژوهش است؛ ما متاسفانه در کشور وزیری داشته‌ایم که مقاله چاپ شده در یک کشور دیگر را به کمک یک دانشجو به عنوان رزومه خودش ارائه داده است که این کارها کاملا خیانت است. برخی استادان از دانشجویان بیگاری می‌کشند تا خودشان ارتقاء پیدا کنند، البته اگر استاد ۳۰ درصد و کمتر و بیشتر را خودش نگارش کند خوب است ولی اینکه کل مطالب نوشته دانشجو باشد، خیانت است. البته متاسفانه این ننگ‌ها به فرهنگ تبدیل شده است و باید تکانه شدید و وزلزله هشت ریشتری بر اخلاق پژوهش وارد کنیم؛ نهادهای حراستی و امنیتی باید دنبال کسانی بروند که شهید فخری‌زاده را ترور کردند نه استادانی که فلان مطلب را در مورد تامین اجتماعی و خمس و … در یک وبیناری گفته‌اند.

شاکر بیان کرد: دانشگاه محل سؤال و مسئله است، حوزه هم همین‌طور و باید در حوزه الهیات و سیاست و علوم مختلف سؤالات لخت و عریان مطرح شود و پاسخ آن را بدهیم وگرنه تحقیق برای ارتقاء گرفتن دردی از جامعه دوا نخواهد کرد؛ ما از اخلاق پیامبر(ص) و دین دور شده‌ایم و یک جایی باید شروع مجددی داشته باشیم.

لزوم مانع‌زدایی از کرسی‌های آزاداندیشی
استاد دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به بحث تتبع در تحقیق، اظهار کرد: در یک تحقیق باید منابع مشخص باشد؛ حدیث را باید از کتب حدیثی نقل کنید؛ گاهی دیده می‌شود یک روایت را از تفسیر آیت‌الله مکارم شیرازی نقل می‌کنند، حدیث که نباید از کتاب تفسیری آن هم معاصر نقل شود بلکه باید از قدیمی‌ترین و معتبرترین منبع نقل شود؛ همچنین در ترجمه‌ها، گاهی دیده می‌شو یک دانشجو چند کلمه انگلیسی بیشتر بلد نیست ولی ۷۰ منبع انگلیسی را جزء منابع خود آورده است؛ ضمن اینکه بسیاری از ترجمه‌ها ایراد دارد و اگر خود فرد نمی‌تواند، از کسی که با زبان آشنایی دارد بخواهد آن را ملاحظه کند. بنده مقاله‌ای دیدم که به جان برتون نسبت داده بودند که وی قائل به تحریف قرآن است در صورتی که بنده کتاب وی را دارم و او معتقد به عدم تحریف است.

وی اضافه کرد: مانع‌زدایی که رهبر انقلاب برای بحث اقتصاد و تولید فرمودند باید در سطح کرسی‌های آزاداندیشی در حوزه و دانشگاه هم انجام شود و افراد بتوانند آزادانه حرف‌ها و نظرات خودشان را بگویند و خوف و خطری هم برای آنها نباشد و انگ وهابی و کمونیستی و غرب و شرق‌زدگی هم به کسی زده نشود. همچنین ما باید در هر پژوهش، سؤال جدی و ادعا داشته باشیم و اسناد مرتبط با آن را بیاوریم؛ اگر مسئله الهیاتی است برهان الهیاتی، اگر تاریخی است سند تاریخی و اگر کلامی است، برهان اعتقادی داشته باشیم و شواهد را بیان کنیم و حقوق متقدمان را ارزش بگذاریم و امانتدار باشیم تا روند تحقیق در کشور اصلاح شود.

وی تاکید کرد: الان انبوهی از کاغذ و صفحات الکترونیکی صرف مقالات و تحقیقات می‌شود ولی شاید بیش از دو درصد آن، استاندارد اخلاقی و حرفه‌ای نداشته باشد؛ یا گرفتار بی‌اخلاقی است و یا گرفتار بی سؤالی و بی سندی.