جستار سوم ادیانگردی| چهل منبر در بروجرد

ردنا (ادیان نیوز) – هدف از ادیانگردی، گردشگری با محوریت توجه به ادیان است و چنانکه در قسمت قبل گفتم، این موضوع محدود به مکان ­ها نمی ­شود و آئین ­ها و مناسکِ مرتبط با ادیان و مذاهب را نیز در بر می­ گیرد. آنچه امروز قصد توضیح آن را دارم تجربه حضور در بخشی از «مراسم چهل منبر» است در شهرستان زیبای بروجرد. با این توضیح که این آئین در شهرها و استان­ های زیادی از کشورمان اجرا می ­شود.

در فرهنگ ایرانی-اسلامی، و در بسیاری از فرهنگ­ های کهن دنیا، عدد چهل، از قدیم ­الایام، از قداست و احترام خاص برخوردار بوده و بار معنایی ویژه­ ای را با خود به همراه داشته است. پس عجیب نیست اگر وقتی کاری انجام می­ شود که رنگ و بویی از عرض نیاز و حاجت­مندی دارد، برای آنکه جلوه ­ای از تقدس و حرمت پیدا کند و در نتیجه شانس بیشتری برای استجابت داشته باشد، آن را چهل مرتبه تکرار کنند؛ مثل چهل منبر.

برای به ­جا آوردن چهل منبر، صبح تاسوعا، زنان و دختران سیاه‌پوش (و معمولا نقابدار و پای بدون کفش)، تک تک یا دسته جمعی، به درب خانه ­هایی که در طول روزهای قبل (از آغاز محرم تا تاسوعا) جلو یا داخل آن را به شکل سقاخانه در آورده بودند، می روند و در هر منزل شمعی روشن می­ کنند به نیّت برآورده شدن حاجاتشان (عموماً گشایش بخت یا سبز شدن دامن و فرزندآوری). به هریک از این سقاخانه­ ها در این روز منبر نیز گفته می ­شود و شرکت­ کنندگان باید در چهل سقاخانه (منبر)، چهل شمع روشن کنند. از این رو است که این سنّت «چهل منبر» نام گرفته است.

این آئین در بسیاری از شهرهای ایران رواج دارد اما در برخی نقاط از جلوه بیشتری برخوردار است تا آنجا که در لیست میراث معنوی به ثبت ملّی رسیده است. مهمترینِ آنها عبارتند از استان گلستان و استان لرستان.

آنچه اجرای چهل­ منبر در بروجرد را از بقیه نقاط لرستان متفاوت می­ سازد، آن است که در بروجرد این رسم تنها متعلق به زنان نیست و مردان نیز همراه و شرکت ­کننده ­ی این آئین هستند. به پایان رساندن چهل­ منبر آنقدر مهم است که گاهی تا پاسی از شب به طول می ­انجامد.

فلسفه این مراسم اما، تنها عرض نیاز و حاجت­ خواهی نیست بلکه به گفته افراد محلی این آئین اولاً و بالذات جهت همدردی با حضرت زینب و بانوانِ اهل بیت (ع) در روز عاشورا صورت می ­پذیرد.

فلسفه­ ی این آئین و شکل اجرای آن، مخاطب را به یاد مراسم شام غریبان می ­اندازد که در غروب عاشورا تقریباً در تمام شهرها و روستاها برگزار می­ شود. اما آنچه برای من سوال شد و به جواب دقیقی دست پیدا نکردم، این بود که چرا این مراسم در تاسوعا برپا می ­شود؟

قبل ۱ از ۳ بعد

گفته می ­شود بروجردی‌های ساکن خرم‌آباد رسم داشتند روز تاسوعا یک سینی جلو در خانه­ شان قرار داده و در آن چند شمع به نشان چراغ روضه امام حسین (ع) در آن خانه روشن می­ کردند، اما رفته رفته هر کسی که از آنجا رد می‌شده به نیت برآورده شدن حاجتش در منزلی که روضه داشته، یک شمع در آنجا روشن می‌کرده است… و این کار به مرور زمان به شکل مناسکی پرطرفدار در آمده است که هر ساله با جدّیت تکرار می ­شود.

موضوع دیگری که به مرور تبدیل به سنّتی پر و پاقرص شده است، نذر استکان در بروجرد است برای پذیرایی در روضه امام حسین. به ویژه در جایی مثل حسینیه­ ی منزل آیت ­الله وهابی، بعد از پذیرایی از عزادارن حسینی، استکان ­ها را در حوض وسط حیاط می­ ریزند و هرکسی حاجتی داشته باشد نیّت کرده و یکی از استکان­ها را برمی­دارد و آن را تا سال بعد نگه می­دارد. اگر در طول این مدت حاجتش برآورده شد سال بعد تعداد بیشتری استکان به همان حسینیه هدیه می ­کند.

غروب تاسوعا، بروجردی­ های بسیاری بعد از روشن نمودن چهل شمع، با یک استکان در دست و هزار امید در دل، به منزل خود باز می ­گردند، چشم انتظارِ برآورده شدن آرزوهایشان…

نویسنده و عکاس: طیبه مالکی، کارشناس ارشد ادیان و عرفان تطبیقی