اروپایی ها تصویر دقیقی از شیعه ندارند

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، اولین نشست وبیناری شیعه و محرم در قاره سبز به همت موسسه البیان للتواصل و التاصیل و با مشارکت بنیاد دوستی و توسعه روابط ایران و هلند و چند مرکز شیعی فعال در عرصه بین‌الملل با سخنرانی حجت الاسلام والمسلمین حمید کثیری استاد حوزه و دانشگاه و حجت الاسلام والمسلمین حامد علیزاده موسوی برگزار شد که مشروح این نشست وبیناری تقدیم می شود:

سوال: میزان و نحوه آشنایی جوامع غیرمسلم از شعائر اسلامی و دینی را چگونه ارزیابی می کنید؟
کثیری: برای کسی که از سرزمین شیعی به خارج از آن مسافرت می کند به بصورت عینی به این شعر که در آن گفته شده “این حسین کیست که عالم همه دیوانه اوست” پی می برد و دوست دارد راز آن را کشف کند.
برخی از افرادی که در اروپا هستند در برخی از موارد به زوایای حادثه عاشورا و محرم علم و تحقیق بیشتری نسبت به خودی ها دارند و نگاه بسیار دقیقی به این مساله دارند. یکی از عوامل این مساله این است که متفکران شرق شناسی می خواهند جریان را بشناسند تا ضد جریان ایجاد کنند. این افراد کاملا مستقل نیستند و بودجه های آنها را مؤسسات سیاسی و امنیتی تامین می کنند و تاکنون در این زمینه محققان قابل توجهی نیز تربیت شده اند، به گونه ای که برخی از بزرگان ما به آثار آنها مراجعه می کنند. اما آنچه که تاکنون از این افراد منتشر شده، قطره ای از اقیانوس است و آنها تحقیقات واقعی خود را منتشر نمی کنند.

دلیل پژوهش گسترده بر روی مبحث عاشورا، محرم و به ویژه امام حسین این است که، متفکران شرق شناسی غربی ایمان دارند که دین مبین اسلام، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، ائمه اطهار علیهم السلام و مهدودیت و دیگر اصول و فروع عقیدتی تشیّع، حق است و اگر اینگونه نبود آنها میلیاردها دلار برای این امور هزینه صرف نمی کردند. ایمان آنها به اسلام و امام حسین علیه السلام به تشیّع و شعائر دینی قوی تر از بسیاری از شیعیان است و سالها در این امور تحقیق کرده و عمر خود را در این امور سپری کردند و ایمان دارند که نهضت عاشورا و امام حسین علیه السلام تنها نهضت انسانی و تنها راهی است که می تواند انسانها را بیدار کند. آنها دیوانه امام حسین و عاشورا و محرم هستند و حقایق زیادی را کشف کرده اند و به همان جایی رسیده اند که محققان بزرگ ما به آنها نائل شده اند.

محققان غربی به این نکته رسیده اند که اسلام «محمدی الحدوث و حسینی البقاء» است: یعنی اگر امام حسین و محرم و عاشورا نبود از اسلام خبری نبود و لذا تاکید فراوانی بر روی مساله امام حسین و قیام عاشورا دارند و تلاش زیاد دارند این مساله را همواره به تحقیق بنشینند.

مدتی قبل بنده عضو یک پروژه رها از خشونت به نام “نظم جهانی دین و خشونت”، به همراه ۳۰ پروفسور دیگر در یکی از دانشگاه های کشور اتریش بودم که تنها مسلمان آن پروژه بنده بودم و رئیس پروژه این ۳۰ اندیشمند را دعوت کرد تا بر اساس مبانی دینی و جهان بینی خود نسبت به این موضوع صحبت کنند. موضوع کنفرانس بنده “نظم جهانی، دین و خشونت از دیدگاه تشیّع” بود. در این پروژه نسبت به این مساله که معارف اسلامی، معارف احیاگر و بیدارگری است صحبت کردم و به پرسش های دیگر اساتید، پاسخ دادم. در پایان کنفرانس اساتیدی به سوی بنده آمده و در باره چند مطلب با بنده بحث و گفتگو نمودند. تا اینکه مسئول این گروه پروژه که بعداً رییس دانشکده الهیات شده بود، به سوی من آمد و گفت: “اگر رویکرد شما به جهان و انسان و ادیان همین هست که شما بیان کردید، پس شما شیعیان چرا می خواهید انتقام امام حسین را از ما بگیرید؟!” بنده به ایشان گفته بودم: عقیده ما از بزرگداشت امام حسین و نهضت عاشورا اصلاً این گونه که شما می گویید نیست. آنچه که شما از خلال مطالعات و پژوهشهایتان به آن رسیده اید و برای خود تصویری از تشیّع ساخته، صحیح نیست. همانطور که بنده امروز، در تبیین موضوع کنفرانس بیان نموده ام، تصور و تصویر کسانی که فکر کنند پیروان مکتب امام حسین می خواهند دنیا را از هم بپاشانند و خون ریزی به پا کنند تصوری اشتباهی است. بنده یکی از عقیده مندان به امام حسین هستم و سالها در میان شما هستم، آیا هیچیک از این مطالبی که شما در مورد تشیّع بیان نموده اید در من مشاهده نموده اید؟ آیا غیر از تعامل آکادمیک مثبت و رویکردی رها از خشونت بوده است؟! شیعیان به دنبال انتقام نیستند، بلکه به دنبال تبیین حقیقت پیام امام حسین و عاشورا هستند و آن هم بیداری انسانها، دوری از ظلم و اقامه عدالت است. امام حسین امام حقیقت است، بنابراین ترس کسانی که شما را از نهضت حسینی می ترسانند، ترس از انتقام نیست، بلکه آنها از حقیقت ترس دارند.

نحوه آشنایی و مستندات متفکران غربی از امام حسین(ع) از چه طریقی بوده است؟
کثیری: مثالی بزنم برای شما- در چند سال قبل، کتابخانه کنگره آمریکا که با کتابخانه حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی رحمه الله در قم قرادداد همکاری دارد، مکاتبه نموده و از آنها خواست تا لیست تمام کتابهایی که در رابطه با امام خمینی در ایران تالیف شده را در اختیارشان قرار بدهند. مسؤولان کتابخانه آیت الله مرعشی با تلاششان توانستند حدود ۱۷۰ اثر را لیست نموده و آن را در اختیار کتابخانه کنگره قرار دهند. بعد از ارسال لیست به آمریکا، مسوولان کتابخانه کنگره ملی آمریکا در نامه ای ضمن تشکر از کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی، نوشتند که آنها فقط ۲ کتاب از مجموع این ۱۷۰ کتاب را نداشته اند. جالب این است که نگفتند که آنها چه میزان کتاب بیشتری در کتابخانه کنگره در مورد امام خمینی دارند، مسؤولان کتابخانه آیت الله مرعشی هنوز ندارند! غربی ها در این مباحث حرف بی پایه و اساس نمی گویند و گاهی برای بیان یک مطلب پشتوانه علمی ۲۰ ساله دارند.
مثال دیگر اینکه: در چندین سال قبل، فردی در کشور آلمان فقط در باره کلمه/حرف «از» در شاهنامه فردوسی تز دکتری نوشته است، تا بیان کند که کلمه «از» در ابیات مختلف شاهنامه فردوسی به چه صورت به کار رفته و چه بار معنایی دارد. آنها امکانات لازم را در اختیار پژوهشگران قرار می دهند و آرشیو کتابخانه های خود را بر روی محققان باز می کنند و بر روی یک مطلب یا سوژه بیش از ۲۰ سال تحقیق علمی کرده و می نمایند و تمام زوایای آن را بررسی می کنند.

قبل از حمله آمریکا به عراق بسیاری از منابع امنیتی، علمی، تحقیقاتی بر روی این کشور کار کرده بودند و اطلاعات همه جانبه ای از این کشور داشتند. یا قبل از شروع حملات داعش یک گروه علمی از یکی از کشورها بر روی ایزدی ها کار پژوهشی انجام داده بود، که بنده گزارش سفر آنها را مشاهده نموده بودم.

ما امروز در حوزه علمیه قم یک متخصص علامه مجلسی شناس، شیخ مفید شناس، علامه حلی شناس وغیرهم نداریم و جای تأسف است که ما وقتی می خواهیم درباره این امور مطلبی بنویسیم به آثار محققان غربی مراجعه می کنیم. در حالی که ما در بررسی جدّی مباحث علمی باید نکات مثبت را از غربی ها یاد بگیریم و یا پا به پای آنها پیش برویم و حتی از آنها جلوتر رفته و بتوانیم تحقیقات مهمی ارائه دهیم که الگوی محققان جهان باشد.

سوال: فرصت‌های عاشورا و شیعه پژوهشی در غرب چیست؟
کثیری: آیین پیاده روی اربعین با حضور ۲۵ میلیون جمعیت از فرصت هایی است که می تواند بدون واسطه ارتباط بین مردم و امام حسین (ع) را تقویت کند. مجالس و شعائر حسینی بستری است که تمام مردم از هر قشر، طبقه، رنگ و ملیت را دور هم جمع می کند. مجالس امام حسین تنها مراسمی است که مردم مستقیم به آن مراجعه می کنند و در آن دیگر کبر و ناز حاجب و دربان نیست.

بنده بصورت عینی مشاهده کرده ام افرادی زیادی در ایام عاشورا و تاسوعا بدون کوچکترین تبلیغاتی شیعه می شوند و این قبیل افرادی که شیعه می شوند عاشق ترین شیعیان امام حسین (ع) می مانند. حالا فکرش را بکنید، اگر تبلیغات مناسب چاشنی این مراسم ها باشد، دیگر چقدر افراد به سوی امام حسین خواهند آمد! امروز جوامع غیر اسلامی نیازمند تالیفات به زبان بومی در رابطه با معارف مختلف اسلامی هستند تا بتوانیم مکتب نجات بخش اهل البیت را ترویج نماییم.

سوال: از آسیب های برگزاری شعائر دینی در اروپا بفرمایید؟
کثیری: یکی از این آسیب ها این است که ما برپایی مجالس حسینی را دولتی کرده ایم. درست است که دولت ها برای تعظیم شعائر دینی کمک می کنند اما امام حسین دولتی نیست و متعلق به تمام بشریت است و مراسمات دینی باید بصورت خودجوش برگزار و برپا شود.

مساله دیگر حوزه تبلیغ و اعزام مبلغان است؛ مبلغ اعزامی به اروپا باید مخاطب خود را به درستی بشناسد، بسیاری از مبلغان اقتضائات محیط غرب را نمی دانند، مخاطب را نمی شناسند و شناختی به نیازهای آنها ندارند. از طرف دیگر بسیاری از مبلغان بر اساس روابطی که دارند روانه غرب می شوند واصولا مبلغ واقعی نیستند و شرایط مورد نیاز را ندارند.

برای تبلیغ در اروپا ما به منبری هایی نیاز داریم که با فکر، اندیشه و تفکر انسان غربی و شیعیان مهاجر به کشورهای اروپایی آشنا باشند و سابقه سفر به کشورهای خارجی را پیش از سفری تبلیغی داشته باشند. مطرح کردن برخی مباحث غیرمرتبط و اصرار بر گریاندن مخاطبان به هر وسیله ای نیز از آسیب های تبلیغ در غرب است، که بعضی ها تلاش می نمایند بدون اشراب نمودن قلوب مخاطبان با معارف حسینی، با اشعار و قصه های نامناسب عواطف افراد را تحریک نمایند. این خیلی کم است. مبلغ حسینی باید بتواند فکر انسان را بیدار نمایند و این به سرشار کردن آنها از معرفت، محبت و ولایت حسینی است.

صحبت های برخی از مبلغان اعزامی به کشورهای غربی عملا ضد تبلیغ است و این افراد نه شناختی از فرهنگ غرب دارند و نه ظرافت های فرهنگی کشورهای مقصد را می شناسند. مُبلّغی به کشورهای اروپایی بفرستید که به معنای واقعی کلمه ضوابط تبلیغی را دارا باشد و صرفا بر اساس روابط دوستی و خویشی به اروپا اعزام نشوند.

در نهایت گفتگو پرفسور کثیری دو خبر دلگرم کننده و مسرت بخش در مورد فعالیت های علمی-فرهنگی در زمینه معرفی تشیّع به جهان را به اطلاع مشتاقان معارف ولایی تشیّع رسانیده اند:
۱. انتشار چهارده جلد از مجموعه پنجاه جلدی شیعه شناسی به زبان انگلیسی در ۱۰/۱۰/۲۰۲۱ در اتریش. این مجموعه قبلاً به زبان آلمانی منتشر شده بود. امید است که همین مجموعه، که مقدمات انتشار آن فراهم شده است، در سال ۲۰۲۲ به زبان اسپانیایی و فرانسوی هم منتشر و در اختیار اندیشمندان و علاقمندان به معارف ولایی تشیّع قرار گیرد، ان‌شاءالله! این آثار سالها در مراکز علمی و آکادمیک غربی تدریس شده است.
۲. حضور انتشارات بین المللی آی لوگوس در نمایشگاه بین المللی کتاب وین (از ۱۰ الی ۱۴ نوامبر ۲۰۲۱). و این اولین باری است که یک مؤسسه انتشاراتی بین المللیِ شیعی در یک نمایشگاه بین المللی کتاب در غرب دارای غرفه اختصاصی می شود. لازم به ذکر است که انتشارات بین المللی آی لوگوس در سال ۲۰۱۸ در وین اتریش، برای تبیین گفتمان علمی تشیّع در زمینه عقاید، تفکر، تفسیر و تاریخ تشیّع در عرصه بین الملل تأسیس شده و تا کنون موفق شده است، قریب به پنجاه جلد کتاب به جامعه علمی-آکادمیک غربی تقدیم نماید.

در ادامه مشروح سخنان حجت الاسلام والمسلمین حامد علیزاده موسوی می آید؛

سوال: میزان آشنایی جوامع غیراسلامی از امام حسین(ع) و شعائر دینی چه میزان است؟
علیزاده موسوی: این موضوع را می‌توان در دو بخش جوامع غیر آکادمیک و جوامع آکادمیک مورد بررسی قرار داد. حقیقت این است که مطالعات شیعه شناسی در جوامع آکادمیک غربی بسیار اندک است و بیشتر مطالعات در حوزه اسلام به صورت عام است. البته همان شیعه پژوهانی که در این عرصه در حال فعالیت هستند، غالبا بسیار موشکافانه، نقطه ای و دقیق این قبیل مباحث را دنبال می کنند و آثار آنها نیز فرصت های مطالعاتی مطلوبی برای پژوهشگران داخلی به وجود می آورد و البته این تحقیقات آسیب هایی نیز دارد که خود نیازمند آسیب شناسی است.

آشنایی جوامع غیر آکادمیک غیرمسلمان با امام حسین و مساله محرم با مراکز آکادمیک و علمی آنها متفاوت است و در این بین رسانه نقطه مشترکی است که در هر دو به وضوح دیده می‌شود. مردم غرب وقتی بخواهند اطلاعاتی درباره امام حسین و عاشورا بدست بیاورند نوعا آن را در اولین گام در اینترنت و گوگل جستجو می کنند و از این منظر نقش رسانه بسیار مهم است و افراد عادی وقتی آشنایی اولیه با شیعه پیدا می کنند آن را در رسانه ها جستجو می کنند.

به عنوان مثال راهپیمایی ها و مجالس عزاداران در خیابان‌ها و اماکن عمومی غرب دلیلی بر این می‌شود که افراد به گوگل مراجعه کنند و درباره عاشورا و شیعه جستجو کنند.

به عنوان نمونه چند سال پیش که من در ایام اربعین در آمریکا بودم. مرکز اسلامی هیوستون راهپیمایی با شکوهی در مرکز شهر هیوستون برگزار کرد و این راهپیمایی هر ساله برگزار می‌شد. همان سال فردی به اسلام مشرف شد و دلیل تشرف و آشنایی اولیه خود را همین راهپیمایی ها و جستجوی اولیه در گوگل معرفی می‌کرد. بنابراین نقش رسانه بسیار مهم است اما باید واقع بینانه ببینیم آیا در عرصه رسانه و شبکه های اجتماعی آنقدری محتوا تولید کرده ایم که وقتی فردی به آنها مراجعه کند بتواند به سوالاتی که در ذهن خود دارد؛ برسد. مساله شیعه و رسانه مساله بااهمیتی است که نیازمند بحث است.

در مراکز آکادمیک و علمی اروپا در رابطه با مساله محرم، شیعه و امام حسین پژوهش‌های متعددی از سوی شیعه پژوهان غربی از جنبه های گوناگون صورت گرفته است که روش غالب این پژوهش‌ها تاریخی انتقادی است. اسلام پژوهی از قرن ۱۹ وارد مراکز آکادمیک غربی شده است و آنها با نگاه نقادانه ای معارف دینی و قرآنی را بررسی کرده اند. حادثه ۱۱ سپتامبر که ۲۰ سال پیش رخ داد نگاه جدیدی در بین شیعه پژوهان غربی به وجود آورده است. می‌توان ۱۱ سپتامبر را آغاز استشراق رسانه ای دانست که در مقابل استشراق علمی است که رسانه ها صرفا سعی در اسلام هراسی و شیعه هراسی داشته و دارند.

سوال: چالش‌ها و فرصت‌های پیش روی جوامع علمی داخل کشور نسبت به این موضوع چیست؟

علیزاده موسوی: عدم آشنایی با روش ها و متدهای پژوهشی در غرب یکی از آسیب های اصلی فعالیت و ترویج مکتب اهل بیت در آمریکا و سایر جوامع غربی است. وقتی ما بخواهیم در کشورهای غربی فعالیت علمی داشته باشیم باید روش های علمی و مکاتب فکری را بشناسیم تا اگر بخواهیم نقدی به آنها بنویسیم یا مطلبی که مورد پذیرش آنها باشد تالیف کنیم؛ مورد توجه آنها قرار بگیرد. به عنوان مثال همانگونه که گفتم روش غالب پژوهشگران غربی در مواجهه با موضوعات اسلامی تاریخی انتقادی است و ما برای نقد یا ارائه موضوع مورد پذیرش جامعه آکادمیک غربی باید به این روش توجه داشته باشیم و بر مبنا و روش خودشان آنها را نقد و بررسی کنیم.
نقص زبانی و عدم وجود پژوهشگران زبان دان و تالیف آثار به زبان های زنده دنیا نیز از ضعف ها و آسیب های کنونی ما در تبلیغ و معرفی شیعه در دنیای معاصر است. واقعیت این است که همچنان کتاب هایی که بتواند اسلام و شیعه را به درستی در غرب معرفی کند، وجود ندارد.

ما در موسسه البیان للتواصل و التاصیل در تلاش هستیم تا این خلاء را پر کنیم و آثاری را به زبان روان و قابل فهم و پذیرش توسط جوامع غربی تالیف کنیم که بتواند به سوالات مردم کشورهای غربی در خصوص جهان بینی و معارف مکتب اهل بیت(ع) پاسخ دهد.

-وجود مهاجران اردو زبان، هندی ها، پاکستانی ها و افاغنه از فرصت های مهم تشیع در قاره سبز است که به دلیل پایبندی عمیق به شعائر دینی ظرفیت مطلوبی را به وجود آورده است.