نگاهی به کتاب «تصوف در مصر»

به گزارش خبرنگار ردنا (ادیان نیوز)، کتاب تصوف در مصر به سرپرستی مهدی فرمانیان بازنویسی و ویرایش علمی هشت رساله و پایان نامه است که در پانصد صفحه ارائه شده است تا خواننده بتواند با مصر و الازهر و صوفیان آنجا بیشتر آشنا شود. این کتاب برای اولین بار توسط انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب در سال ۱۴۰۰ به زیور طبع آراسته شده است.

کتاب تصوف در مصر به طرائق صوفیه در مصر می پردازد که با وجود کمبود منابع در این زمینه اطلاعات مفیدی به خواننده می‌دهد.

این پژوهش از ۹ فصل اصلی تشکیل شده که نگاهی به تاریخ تصوف در مصر، طریقت‌های صوفی مصر، آداب و رسوم طریقت‌های صوفیه در مصر، میزان حضور اجتماعی تصوف در جامعه مصر، رابطه تصوف و الازهر در مصر، تصوف و اخوان المسلمین مصر، رابطه تصوف و سلفیه در مصر، رابطه حکومت، نظام سلطه و تصوف در مصر، رابطه میان تصوف و تشیع در مصر از جمله عناوین فصول این کتاب است.

در فصل اول به مباحثی با عناوین تصوف مصر و وابستگی حکومت، تصوف در دوران اخیر، انتقادات مخالفان تصوف و اصلاح طرق صوفیه در دوره محمد توفیق بکری، جمال عبدالناصر و طرائق صوفیه، تصوف در دوران انور سادات و مبارک، اختلاف شورای صوفیه و دخالت حسنی مبارک در تعیین شیخ المشایخ و صوفیان بعد از انقلاب ۲۰۱۱ میلادی می‌پردازد.

طریقت رفاعیه، رفاعیه پس از سید احمد رفاعی، انشعابات رفاعیه، بزرگان رفاعیه، برخی از عقاید و افکار رفاعیه مصر، طریقت قادریه، تاریخ ورود طریقت قادریه به مصر، شاخه‌های قادریه، گسترش قادریه در دیگر بلاد، بزرگان قادریه، طریقت خلوتیه، تحولات طریقت خلوتیه، انشعابات خلوتیه، بزرگان خلوتیه و دیدگاه طریقت خلوتیه درباره وحدت وجود از جمله مباحث مطرح شده در فصل دوم این کتاب است.

در فصل سوم مباحثی مانند جایگاه خلوت گزینی در طریقت، وجه تسمیه این طریقت به خلوتیه، آداب خلوت از دیدگاه خلوتیان، اذکار و اوراد در طریقت، پیر و مرشد در طریقت، آداب مرید در قبال اخوان، جایگاه بیعت و خرقه در طریقت، جایگاه محبت و آموزه‌های اهل بیت علیهم السلام در طریقت مطرح می شود.

فصل چهارم مباحثی با عناوین بزرگداشت میلاد حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله، کاروان پوشش کعبه و شب رویت ماه رمضان، اماکن مخصوص صوفیان و خانقاه، تکیه، زاویه و رباط را در برمی گیرد.

الازهر در یک نگاه، رویکرد طریقت‌های صوفیه مصر نسبت به الازهر، نقش برخی نهادهای مهم در ارتباط تصوف با الازهر، رویکرد اصلاحی نسبت به تصوف، اخبار از غیب، توسل و شفاعت از جمله عناوین مباحث فصل پنجم است.

نویسندگان این اثر در فصل ششم به مباحثی با عناوین تأثیر رویکرد سلفی اخوان در رابطه میان اخوان تصوف، تحول اخوان از تصوف به سلفیه، گسترش سلفیه در مصر و کاهش نقش تصوف، اصلاح تصوف، توجه به طرق صوفیه، جذب حداکثری و تعامل اخوان و تصوف، دور شدن اخوان از تصوف، عقب نشینی از افراط و بررسی نقاط تلاقی اخوان و تصوف در بزرگان این دو جریان را می توان از مباحث فصل ششم این اثر برشمرد.

در فصل هفتم به مباحثی مانند جریان شناسی سلفی گری در مصر، دیدگاه ها و اقدامات سلفیگری نسبت به تصوف، دیدگاه و رفتار صوفیان در مقابل جریانات سلفی پرداخته شده است.

تصوف به مثابه اسلام سنتی، جلوه های اجتماعی تصوف مصر، عناصر مؤثر در هویت فکری سیاسی تصوف مصر و نظام سلطه در مصر و تصوف از جمله مباحث فصل هشتم است و محبت اهل بیت علیهم السلام، سادات بودن مشایخ تصوف مصر، محبت اهل بیت علیهم السلام و اتهام تشیع به تصوف مصر و طریقت عزمیه و تشیع در فصل نهم مطرح شده است.

از جمله مباحثی که باید به آن توجه داشت این است که مصر از همان قرون اولیه، درهای خود را بر روی تصوف و مشایخ آن گشود و هنوز هم اکثر مردم آنجا با اینکه شناخت صحیحی از تصوف ندارند، اما رفتار و کردارشان به شدت صوفیانه است.

یکی از مهمترین ساختارهای اجتماعی مصر توجه به آداب و رسوم تصوف است. تاریخ مصر تا عصر حاضر شاهد دین محوری جامعه مصری با رویکرد صوفیانه است.

هر تلاشی برای تفسیر حیات فکری مصریان بدون فهم و واضح از تأثیر تصوف در عمق روح آنها تلاشی باطل و بدون نتیجه خواهد بود.

حرکت رو به رشد تصوف در این سرزمین در طول قرون متمادی به عنوان یکی از مظاهر دینی ناشی از نقش عمده دین در شکل دادن به اجتماع مصر است تا آنجا که حتی احترام و تبرک به قبول اولیا الهی، جشن میلاد حضرت رسول خدا صلی الله، جشن میلاد امام حسین علیه السلام، توجه به رأس الحسین، سیده زینب و سیده نفیسه از ویژگی‌های بارز مصری هاست و این کشور یکی از مهمترین کشورهایی است که تصوف در آن بالیدن گرفت.

فهم تصوف مصر بدون شناخت ویژگی‌های فرهنگی مردم مصر امکان پذیر نیست. مردم مصر مردمی اهل مدارا و تساهل و تسامح با فرهنگی چند ههزار ساله هستند که به خاطر همین ویژگی بارز آنها بیشترین ارتباط را در طول تاریخ با تصوف برقرار کرده اند.

بزرگان تصوف به ویژگی های خاص تصوف مصر که آن را از دیگر آن تصوف متمایز می سازد توجه کرده اند و بیان داشته اند که تصوف مصر متمایز از دیگر اشکال تصوف اسلامی است. تصوف مصری به دور از افراطی گری، غلو و شطح است؛ تا آنجا که در میان مشایخ صوفیه نمونه های افراطی همچون حلاج، بایزید بسطامی، ابن عربی و سهروردی و نظایر آنها یافت نمی شود.

کتاب تصوف در مصر از سوی مهدی فرمانیان با همکاری جمعی از نویسندگان تألیف و به همت انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب با شمارگان ۵۰۰ نسخه بهار سال ۱۴۰۰ منتشر شده است.