معرفی آثار و آراء عبدالله محمد عبدالله الغذامی

ردنا (ادیان نیوز) – عبدالله الغذامی یکی از پرکارترین نویسندگان عربستانی محسوب می شود که دیدگاه های جالب توجهی دارد. او چیزی حدود ۲۱ کتاب در حوزه نقد منتشر کرده است. علی رغم اینکه شخصیت علمی و سوابق ایشان در حوزه انتقاد در جهان عرب قابل تقدیر و درخور توجه است و نمی توان از این نکته غافل شد که او نخستین فردی است که به طور کلی مفهوم انتقاد فرهنگی و به طور خاص انتقاد فمنیستی را در جهان عرب مطرح کرده است.

الغذامی را می توان الگویی برای روشنفکری در جهان عرب قلمداد نمود. کسی که نخستین بار مفهوم مدرنیته را در تقابل با محافظه کاران به میدان علمی و صحنه فرهنگی عربستان وارد کرد. زیرا وی عضوی ثابت از مجادله های ادبی در عرصه فرهنگی در پادشاهی آل سعود است، به ویژه در انجمن ادبی جده که یکی از انجمن های ادبی تحت نظارت وزارت اطلاعات در عربستان می باشد.

بیوگرافی عبدالله الغذامی

الغذامی در ۱۴ ربیع الاول ۱۳۶۵ق (۱۹۴۶م- ۱۳۲۴ ش) در شهر عنیزه به دنیا آمد. عنیزه از توابع استان قصیم در کشور عربستان سعودی می باشد. ایشان دیپلم خود را در سال ۱۳۸۴ق (۱۹۶۵م- ۱۳۴۳ش) در همین شهر دریافت کرد. لیسانس خود را در رشته زبان عربی دانشکده هنر دانشگاه ریاض در سال ۱۳۸۹ق (۱۹۶۹م – ۱۳۴۷ش ) به پایان رسانید و نهایتا نیز مقطع دکتری خویش را در سال ۱۳۹۸ق(۱۹۷۸م- ۱۳۵۷ش) از دانشگاه اکستر انگلستان اخذ نمود.

الغذامی تا سال ۱۴۰۸ق (۱۹۸۸م – ۱۳۶۶ ش) در دانشگاه عبدالعزیز جده جایی که در تأسیس گروه زبان عربی آن نقش فعالی داشت به تدریس پرداخت و کرسی بحث نقد و نظریه را در اختیار داشت همچین طی سالهای ۱۹۸۰ تا ۱۹۹۲ م به عنوان نایب رئیس انجمن فرهنگی ادبی در دانشگاه جده فعالیت می‌کرد. از جمله فعالیتهای این انجمن تدوین پروژه فرهنگی و ترجمه و انتشار کتاب می باشد. وی تا کنون در حوزه های مختلف نقد فرهنگی و مسائل فرهنگی و اجتماعی به تدریس و تألیف مشغول می باشد.(۱)

آراء و نظرات مهم عبدالله الغذامی

الغذامی را می توان الگویی برای روشنفکری در جهان عرب قلمداد نمود. کسی که نخستین بار مفهوم مدرنیته را در تقابل با محافظه کاران به میدان علمی و صحنه فرهنگی عربستان وارد کرد. ضمن اینکه او عنوان دار و صاحب پروژه‌ای در نقد فرهنگی است که بیشترین حجم فعالیت های الغذامی را در بر می گیرد تا جایی که الغذامی را صاحب پروژه نقد فرهنگی می خوانند، زیرا وی عضوی ثابت از مجادله های ادبی در عرصه فرهنگی در پادشاهی آل سعود است، به ویژه در انجمن ادبی جده که یکی از انجمن های ادبی تحت نظارت وزارت اطلاعات در عربستان می باشد.

وی بخش زیادی از توان علمی خود را معطوف نقد فرهنگی کرده است و یکی از مهمترین کتاب های او  «النقد الثقافی: قراءه فی الأنساق الثقافیه العربیه» نقد فرهنگی: مطالعه سیستم‌های فرهنگی عربی و کتاب «نقد ثقافی أم نقد أدبی» نقد فرهنگی یا نقد ادبی می باشد. افراد متعددی نسبت به این اثر واکنش نشان داده اند، به طوری که مؤلف کتاب «صوتیّات القرآن» -دکتر محمد خلیل الزروق- در مواجهه با این اثر چنین می گوید: «دکتر الغذامی نسبت به فرهنگ و تمدن عربی دیدی مالیخولیایی دارد. و اگر بنا باشد درباره عیوب تمدن عربی بنویسد متنهایی می نوشت که تمام نمی شد و کتابها در باب عیب و نقص تمدن عرب می نوشت و اگر از او بخواهیم امتیازات و شایستگی های این تمدن را بیان کند. به بیانی کوتاه اکتفا می‌کرد و شیوع آن را جعلی می دانست.»(۲)

در واقع الغذامی تلاش می کند پروژه انتقادی خود را به عنوان جایگزین نقد ادبی قرار دهد. وی در این باره می گوید: «نقد فرهنگی نظریه ها را مفصل و با جزئیات توضیح می دهد. در واقع نقد فرهنگی مربوط به مرحله پسامدرن و پساساختارگرایی است و باید به این نکته توجه داشته باشیم که با ورود به مرحله بعد مرحله قبل مدرن لغو نمی شود… ما برای رسیدن به مرحله نقد فرهنگی به مرحله قبل [یعنی نقد ادبی] نیاز داریم چراکه نمی توان از ابتدا شروع کرد اما سوال اینجاست که آیا نقد ادبی به تنهایی می‌تواند تمام نتایج بحث را آشکار کند؟ به نظر می آید که نقد ادبی نتایج خاصی را حاصل می کند که سایر نتایج روش غایب خواهد بود.»(۳)

“المرأه واللغه” یکی دیگر از آثار الغذامی به معنی زن و زبان می باشد که در ایران نیز توسط هدی عوده‌تبار به فارسی ترجمه شده است. در کتاب «زن و زبان» می کوشد ویژگی های مردانه زبان و پیکار فرهنگی زنان برای ورود به ساختار زبان را بررسی کند. او بر این باور است که اگر زن امکان آن را می یافت که نگارش تاریخ را برعهده بگیرد و این کار در انحصار مردان نبود، بی شک تاریخی متفاوت به دست می آوردیم که از زنان کنشگر و تاثیرگذار و حادثه ساز سخن می گفت و به این ترتیب زنانگی نیز همچون مردانگی ارزشی مثبت می یافت. ولی آنچه پیش آمد، غیبت همه جانبه عنصر مونث از عرصه تاریخ بود چراکه زن از حوزه زبان و نوشتن فرهنگ کنار گذاشته شد و مردانگی عنصر یکه تاز زبان شد و در پی آن، زبان با قلمی مذکر و مردانه به نوشتار درآمد.(۴)

اما این نوشته الغذامی نیز بدون نقد نبود. دکتر ابراهیم عوض استاد دانشگاه عین شمس قاهره در یادداشتی با عنوان «چرا او از زنان طرفداری می کند و به مردان توهین می کند؟» با محور قرار دادن کتاب «المراه و اللغه» به نقد اندیشه های غذامی در حوزه زنان می پردازد.

او می نویسد عبدالله الغذامی در رابطه با روابط بین زن و مرد همیشه به جنسیت مردان حمله می کند و از زن و حقوق زن دفاع می کند تا از غل و زنجیر که مرد برای او ایجاد کرده است رها سازد. او در دفاع از حقوق زنان مطالبی غیر قابل درک و غیر قابل قبول مطرح می کند تا مردان را رسوا کند و آنها را به چیزی که در آنها نیست متهم کند. الغذامی معتقد است اعراب و مسلمین بالذات نسبت به زنان ظالم هستند و حقوقشان را زیر پا می گذارند و در این مسیر هیچ رحمی ندارند اما الغذامی برای اثبات مدعای خود به تناقضاتی گرفتار شده است که منطقی آن را نمی پذیرد و ادعای او به ذهن هیچ کس نمی رسد و به متونی تمسک می جوید که دلالتی بر مدعای او ندارد و به این وسیله تلاش می کند خواننده را فریب دهد.

تلاشهای عبدالله الغذامی در حوزه انتقاد در جهان عرب ارزشمند و قابل ستایش است و نمی توان از این نکته غافل شد که او اولین کسی است که به طور کلی مفهوم انتقاد فرهنگی و به طور خاص انتقاد فمنیستی را در جهان عرب مطرح کرده است اما با این حال با رصد نوشته های الغذامی مشخص خواهد شد که گفتمان انتقادی که الغذامی به دنبال تبیین آن است نمونه بارزی از انتقاد فمنیستی است.

منابع:

1. عبدالله الغذامی، سایت الجزیره https://www.aljazeera.net/encyclopedia/icons/2016/2/21
2. نگاهی به آرای عبدالله الغذامی؛ یک ادیب فمنیست سعودی! سایت شعوبات http://shouba.ir
3. جلسه مجازی بررسی کتاب النقد الثقافی https://www.albayan.ae/five-senses/culture/2020-12-10
4. گزارش نشست نقد و بررسی کتاب «زن و زبان» در شهر کتاب http://bookcity.org/detail/162