تفاوت گفتگوی تقریبی با فرقه‌ای

ردنا (ادیان نیوز) – هنگامی که از گفتگوی بین مذاهب سخن می‌گوییم خیلی‌ها خود را طرفدار گفتگوی مذهبی معرفی می‌کنند، همان‌گونه که وقتی از وحدت و تقریب مذاهب اسلامی صحبت می‌شود،‌ همین عده خود را طرفدار وحدت اسلامی معرفی می‌کنند؛ اما گفتگوی تقریبی با جهت‌گیری مذاهب اسلامی از جهات متعددی با گفتگوهای فرقه‌ای در دنیای اسلام متمایز است که موارد زیر را می‌توان برشمرد:

۱- گفتگو در تقریب مذاهب اسلامی از اشتراکات اسلامی و اتفاق نظر مسلمانان آغاز می‌شود و ابتدا اتصال و برادری اسلامی را میان مسلمانان احیا نموده و گسترش می‌دهد‌. این موضوع یکی از محورهای اصلی تمایز گفتگوهای تقریبی و فرقه‌ای است، زیرا در گفتگوهای فرقه‌ای ابتدا از اختلافات سخن گفته می‌شود و با اصل شدن اختلافات و داغ شدن دشمنی‌ها، اشتراکات اسلامی نیز از بین می‌روند و تکفیر و دشمنی جای وحدت و برادری اسلامی را می‌گیرد.

۲- در گفتگوی تقریبی، بحث درباره‌ی مسائل اختلافی از مواردی آغاز می‌شود که بن‌بست فکری و مذهبی برای آن‌ها وجود ندارد و اتفاق نظر مسلمانان در آن‌ها بسیار دست‌یافتی است، بلکه عامل عدم اتفاق نظر مسلمانان در این مسائل نیز عمدتاً جدایی مسلمانان از یکدیگر و معاندت آن‌ها بوده است.

۳- مسائلی که با خط قرمز‌های مذهبی گره خورده‌اند و گفتگو درباره‌ی آن‌ها،‌ تنها مشاجرات و دعواهای اعتقادی را در دنیای اسلام افزون می‌کند، در فضای تعامل بین مذاهب اسلامی مسکوت گذاشته می‌شوند و علما و پیروان مذاهب اسلامی گفتگو درباره‌ی آن‌ها را از فضای درون مذهبی، به فضای برون‌مذهبی و عمومی مسلمانان نمی‌کشانند. پس پیروان یک مذهب همچون شیعه هرچند از اندیشه‌های متفاوت‌ مذهبی‌شان عدول نمی‌کنند، ولی آن‌ها را نیز موضوع گفتگوی بین مذاهب قرار نمی‌دهند. در صورتی هم که بحث از این مسائل ضروری باشد، گفتگو درباره‌ی آن‌ها به مجامع علمی اختصاص پیدا می‌کند و در فضای عمومی مذاهب اسلامی از طرح آن‌ها اجتناب ورزیده می‌شود و به‌اصطلاح، این مسائل به‌صورت کوچه‌بازاری نمی‌شوند.

۴- گفتگوهای تقریبی حق‌محور است نه مذهب‌محور؛ یعنی دو طرف گفتگو برای رسیدن به حق بایکدیگر بحث می‌کنند و در گفتگو هیچ‌گاه خود را حق مطلق و طرف مقابل را باطل محض تلقی نمی‌کنند. به‌عبارتی‌دیگر این گفتگوها گفتگوی اسلامی هستند نه گفتگوی مذهبی.

۵- در قالب و صورت گفتگوهای تقریبی از مجادله‌های غیراحسن، مناظره و مراء پرهیز می‌شود و گفتگوها با رعایت ادب و اخلاق علمی صورت می‌گیرد.

۶- گفتگوهای تقریبی برای دستیابی به غلبه‌ی مذهبی و تخریب و حذف سایرمذاهب اسلامی نیستند. در این گفتگوها عیب‌ها و مطاعن مذاهب رقیب را گردآوری نمی‌کنیم و به هجو آن‌ها نمی‌پردازیم، بلکه در این تعامل، امتیازات عِلمی و عَمَلی خویش را بیان می‌کنیم و نقد سایر مذاهب را در فضایی دوستانه و علمی و به‌صورت غیرتهاجمی مطرح می‌کنیم. گفتگوی تقریب مذاهب اسلامی برای هدایت سایر مذاهب اسلامی و نزدیک کردن آن‌ها به حق است، نه حذف کردن آن‌ها و افزون‌شدن شمار پیروان مذهب خویش.

با این ملاک‌ها باید به ارزیابی گفتگوهای مدعیان طرفداری از وحدت اسلامی بپردازیم که آیا واقعاً به وحدت اسلامی معتقد هستند یا فقط به اظهار طرفداری از آن می‌پردازند و آن را تاکتیکی برای محدود نشدن وضعیت سیاسی و گفتمانی خود می‌بینند؟!

یادداشتی از مهدی مسائلی