اسلام سازنده صلح است/ شش نهاد ابداعی قرآن برای دستیابی به وحدت

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، آیت‌الله سید مصطفی محقق‌داماد در یادداشتی به ارائه نکاتی درباره رابطه اسلام و صلح پرداخته است؛

اگر کسی از یک سو به مطالعه قرآن مجید و سایر منابع اسلامی بپردازد و از سوی دیگر، نگاهی به خاستگاه زمانی اسلام به خصوص در جزیره العرب داشته باشد بلافاصله این حقیقت را می‌پذیرد که آیین اسلام نه تنها آیینی طرفدار صلح است و نه تنها آن را با جمله «الصلح خیر» به عنوان بهترین، زیباترین و آرمانی‌ترین مفهوم معرفی فرموده است، بلکه اسلام با آموزش و تأسیس نهادهایی بسیار مهم که شاید در جامعه آن روز بشری ابداعی و کاملا جدید بوده است سازنده صلح بوده است.

ویژگی سازندگی صلح برای اسلام به هیچ وجه سخن گزاف نیست. من در این فرصت کوتاه مایلم به چند نمونه از آن نهادها اشاره کنم. اولین نهاد، نهاد توحید است. توحید از ابراهیم(ع) آغاز شد و ابداع پیامبر اسلام نبود ولی خواجه طوسی در کتاب «اوصاف الاشراف» می‌گوید توحید قرآن به دو معناست؛ یکی توحید به معنای یکی گفتن است و دیگری به معنای یکی شدن. جای تردید نیست جدال‌ها و ستیزها علل مختلفی دارند ولی یکی از عمده‌ترین علل جنگ‌ها، جنگ خدایان و برای خدایان است.

شرک و چندخدایی سابقه طولانی در ایجاد مشاجرات و ستیزهای اقوام دارد و هم‌اکنون هم هست البته ما خداپرستان، ما موحدان، با کمال شرمندگی باید از محضر خداوند پوزش بطلبیم و بگوییم خدایا، تو به ما خدای واحدی را تعلیم دادی، تو به ما خدایی را تعلیم دادی که برایمان ایجاد صلح و آرامش می‌کند ولی با کمال شرمندگی هنوز به نام خدای موسی و خدای محمد و خدای عیسی با یکدیگر می‌جنگیم. به جای آنکه پنجه در پنجه یکدیگر کنیم و انسان‌ها را به توحید دعوت کنیم، پنجه بر صورت یکدیگر می‌کشیم. خدایی که نام خود را سلام و صلح نامیده و دشمنی را هدف شیطان معرفی کرده است «إِنَّمَا یُرِیدُ الشَّیْطَانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَدَاوَهَ وَالْبَغْضَاءَ»، این خدا ما را به صلح و دوستی و مهرورزی دعوت کرده ولی ما به نام او پنجه در صورت یکدیگر می‌کشیم.

نهاد اخوت، ابداع پیامبر اسلام برای نفی تبعیض

نهاد دیگر که پیامبر(ص) ساخته است نهاد اخوت است. اخوت یکی از ارمغان‌های قرآن مجید است. ابن خلدون، دانشمند جامعه‌شناس مسلمان در قرن هشتم که او را پدر دانش جامعه‌شناسی می‌شناسند گفته است رسول اسلام دو معجزه بیشتر نداشت یکی قرآن و دیگری رابطه دوستی و همزیستی مسالمت‌آمیزی که میان اقوام آن روز برقرار کرد. قرآن این جریان را در آیه ۱۰۳ سوره آل عمران بیان فرموده است: «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا وَاذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَکُنْتُمْ عَلَى شَفَا حُفْرَهٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَکُمْ مِنْهَا کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ».

در این آیه که تلاوت کردم ریسمان الهی همان توحید است. آیه می‌فرماید با چنگ زدن به توحید می‌توان به صلح پایدار و مستمر رسید. نکته دیگر در آیه این است که همواره باید به نعمت صلح و آشتی و نجات از جنگ و عداوت و خصومت و رسیدن به برادری توجه داشت. باید به این نعمت ارزشمند توجه داشته باشیم که اگر ما موحد نبودیم در چه شرایطی بودیم. باید به این نعمت بزرگ توجه کنیم. قرآن می‌گوید اگر به نعمت اخوت شاکر نباشید در لبه پرتگاه آتش قرار خواهید گرفت. قرآن اخوت انسانی را از طریق وحدت خانواده بشری تشکیل داده است آنجا که فرموده است: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَأُنْثَی». شما از یک پدر و مادر منشعب شدید بنابراین همه با هم برادر هستید، کافر و مسلمان ندارد؛ سیاه و سفید ندارد، عرب و عجم ندارد. جنسیت در اینجا مهم نیست، زن و مرد ندارد، کافر و مسلمان ندارد، سیاه و سفید ندارد. اخوت به معنای برادری دو مرد نیست بلکه به معنای رفع هرگونه تبعیض است. اخوت یعنی سلب تمام موارد تبعیض.

نهاد سوم نهاد عقد و عهد و پیمان است. معاهده و پیمان اساس آشتی و همزیستی است. با عقد و پیمان کانون خانواده شکل می‌گیرد. قرآن نام پیمان خانوادگی را میثاق گذاشته است: «وَأَخَذْنَ مِنْکُمْ مِیثَاقًا غَلِیظًا»، با عهد و پیمان است که خانواده تشکیل می‌شود، حکومت تشکیل می‌شود و بالاخره با عهد و پیمان است که ملت‌ها در کناره هم زندگی مسالمت‌آمیز تشکیل می‌دهند. اگر امروز سازمان ملل تشکیل می‌شود براساس احترام به عقد و پیمان است. این خدای بزرگ در قرآن به ما می‌گوید عهد و ایمن از ایمان بالاتر است. آنجا که می‌فرماید اگر به عده‌ای مؤمنان تجاوزی صورت گیرد، اگر میان متجاوزان پیمان برقرار است نباید به دفاع برخیزید. در سایه عهد و پیمان است که می‌توانیم زندگی در سایه آرامش را تجربه کنیم.

کرامت بشری از آموزه‌های ابداعی قرآن است

نهاد بعدی نهاد کرامت بشری است. توجه دادن به کرامت انسان در آن روز مطرح نبوده است. اگر ادعا می‌کنم اثبات آن به عهده خودم است. کرامت بشری در میان کتب آسمانی نخستین‌بار در قرآن بیان شده است: «وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلًا». این یکی از آموزه‌های بدیع قرآن است. قرآن می‌گوید شما باید از هرگونه نزاع اجتناب کنید؛ «وَأَطِیعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِیحُکُمْ»، یعنی اگر شما دست به نزاع بزنید و با هم ستیزه کنید کرامتتان زیر سؤال می‌رود.

نهاد پنجم نهاد عفو است: «أَنْ تَعْفُوا أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى». نهاد ششم نهاد صفح است. عفو یعنی گناه دیگری را قبول کردن و گذشت کردن ولی نهاد صفح یک گام بالاتر است و به معنای کاملا فراموش کردن تقصیر دیگران است: «فَاعْفُوا وَاصْفَحُوا».

بالاترین از اینها، در قرآن مجید در آیه ۳۴ سوره فصلت آیه‌ای است که یک دنیا جای فکر دارد و انسان با این آیات مرید قرآن می‌شود. اجازه بدهید آیه را تلاوت کنیم و عرضم را تمام کنم: «وَلَا تَسْتَوِی الْحَسَنَهُ وَلَا السَّیِّئَهُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَبَیْنَهُ عَدَاوَهٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ».

و هرگز نیکی و بدی در جهان یکسان نیست، همیشه بدی (خلق) را به بهترین شیوه (که خیر و نیکی است پاداش ده و) دور کن تا همان کس که گویی با تو بر سر دشمنی است دوست و خویش تو گردد.