حسن حنفی در سن ۸۶ سالگی دیده از جهان فروبست. او از فیلسوفان و نواندیشان جهان عرب محسوب میشد. از شاگردانِ عثمان امین بود و رویکردی پدیدارشناسانه به دین را برگزید. معتقد بود که مواجهه با دین، میباید بر اساس اقتضائات زمان باشد.
به گزارش ردنا(ادیان نیوز)، حسن حنفی در سن ۸۶ سالگی دیده از جهان فروبست. او از فیلسوفان و نواندیشان جهان عرب محسوب میشد. از شاگردانِ عثمان امین بود و رویکردی پدیدارشناسانه به دین را برگزید. معتقد بود که مواجهه با دین، میباید بر اساس اقتضائات زمان باشد. در تعبیری گفته بود که: «قدما، کار دفاع از خدا را که عهدهدار آن بودند به خوبی انجام دادند و امروز نوبت ماست … اقتضای زمانِ ما، دفاع از امتی است که به واسطه تفسیرهای ناصحیح، شکستهای پیاپی خوردهاند».
حنفی معتقد بود که مسلمانان، «وحی» و «سنت» را طوری تعبیر و تفسیر کردهاند که با جهانِ امروز بیگانه است. وی عمده تأملات خود را بر انسانمحوری قرار داده و معتقد بود که در تفکرِ الاهیاتی، انسان نادیده گرفته شده است. میگفت که انسان در نظامهای اسلامی محو شده و «خیلی از واژگان مذهبی با طرح برخی مقولات … از کنار واقعیتهای روزانه زندگی میگذرند. دیگر این واژهها و کلمات، جهتگیریشان به سمت امور مشخص اجتماعی و حتی نمادهای انسانی مطرح در شرایط و ویژگیهای امروزین نیست» (میراث فلسفی ما، ص۱۹۴).
حنفی معتقد بود که ایدهپردازیها در خصوص نظام الاهیاتی، گاه انسان را به حاشیه میراند و او از شکوفایی استعدادهای خود محروم میماند. بر همین اساس، وی معتقد بود که از یک «مذهبِ هدفی» باید به سمت «انسانگرایی» رو کرد. میگفت که ما اکنون نیاز به تعاریف جهانی از مفاهیمی چون علم و آزادی با مشارکت همه ملل جهان در شرق و غرب داریم.
حنفی به فایدهگرایی در اندیشه دینی اعتقاد داشت. معتقد بود که در میراثِ ما عقاید و نظریههای مختلفی وجود دارد که آن را اشاعره و معتزله و دیگر نحلههای فکری بیان کردهاند، ولی ما باید مطابق با نیازهای عصری، برخی از آنها را انتخاب کنیم که مناسبتر هستند. ملاکِ این گزینش نیز فایده آن برای انسانِ امروز است. از همین رو بود که وی در مواجهه با متون دینی هم میکوشید تا آن را با دانشهای روز محک بزند. او معتقد بود که در حوزه روایات، باید با بهرهگیری از علوم انسانی و اجتماعی جدید به مواجهه با متن رفت. تأکید حنفی این بود که باید از روش قدما که نقد سندی بود فراتر رفته و به نقد متن روی آورد. به این معنا که سند هر سخنی، باید در شرایط و متنِ آن نگریسته شود، قوانینِ متنِ هر زمانه در نظر گرفته شود، سپس به فهم آن پرداخته و نسخهای برای امروز استنباط شود.
رویکرد حسن حنفی مورد نقدهای تند و ملایم فراوانی قرار گرفت و برخی آثارِ او با نقدهای علمای الازهر مواجه شد. آنها او را به افکار سوسیالیستی و الحادی متهم میکردند. تمایلات انسانمحورانه و آزادیخواهانه حنفی، او به چهره ممتاز جریان «چپ اسلامی» در دنیای اسلام بدل کرده بود. وی به ایران نیز سفر کرد و ایدههای او و شاگردش نصر حامد ابوزید مورد توجه نواندیشان ایرانی قرار داشت.
احمد الطیب؛ شیخ الازهر مصر در سوگ او نوشت: خدا او را بیامرزد که عمر خود را در محراب اندیشه و فلسفه گذراند و غرب و شرقشناسان را به برخورد منصفانه با شرق و تمدن آن و ارزشهای والای انسانی فراخواند».