محیط زیست در کتب و روایات ادیان

ردنا (ادیان نیوز) – حتی پس از آنکه سلاح ها خاموش می‌شوند، جنگ‌ها ردپایی از خود باقی می گذارند که به طور جدی بر جنبه‌های مختلف محیط زیست، سلامت مردم و جوامع آنها تاثیر می‌گذارد. این آلودگی‌ها مانند انتشار فلزات سنگین از مهمات، بقایای سمی ‏از انفجار بمب‌ها، تخریب زیستگاه و اکوسیستم‌ها، نابودی مناطق جنگلی و مزارع کشاورزی، از بین رفتن گونه‌های جانوری و ‏بهره‌برداری بیش از حد منابع طبیعی است.

تلفات سنگین انسانی و نابودی زیرساخت‌ها و ‏تأسیسات صنعتی چنان سنگین و دردناک است که مجالی برای توجه به ‏جنبه‌های زیست محیطی جنگ، باقی نمی‌گذارد. در این میان باید گفت همواره محیط زیست قربانی غیرقابل انکار جنگ‌ها ‏بوده است.

اسلام و محیط زیست

قرآن کریم در سوره اعراف درباره اثر طبیعت می فرماید: «سرزمین پاکیزه، گیاهش به فرمان پروردگار می روید؛ اما سرزمینهای بد طینت [و شوره زار]، جز گیاه ناچیز و بی ارزش، از آن نمی روید.»

از این آیه مبارک استفاده می شود همان طور که طبیعت و سرزمین پاک در رشد و پرورش بهینه گیاهان مؤثر است، در رشد و تکامل انسان نیز مؤثر می باشد، و همان گونه که از زمینهای شوره زار جز گیاهان بی ارزش نمی روید، محیط آلوده نیز تأثیر منفی و اثرات زیانباری بر تربیت انسان دارد.

امام علی ـ علیه السلام ـ درباره اثر طبیعت بر انسان فرموده است: «از سرما در آغاز آن (فصل خزان) پرهیز کنید و در پایان آن (فصل بهار) به پیشواز آن بشتابید؛ زیرا سرما بر بدنها همان تأثیر را می گذارد که بر درختها؛ اوّل آن سوزاننده و نابود کننده است، و پایان آن رویاننده و شکوفا کننده.»

حضرت امام جعفر صادق (ع) با کلام شیوای خود درباره­ اهمیت محیط زیست از دیدگاه اسلام و قرآن چنین فرموده اند: «زندگی بدون داشتن سه چیز بر انسان گوارا نیست: هوای تمیز، آب فراوان و گوارا، و زمین حاصلخیز. داشتن این سه امر حیاتی در زندگی کاملا به عملکرد ساکنان سیاره زمین وابسته است».

محیط زیست در متون زرتشت

گاتها (کتاب آسمانی اَشو زرتشت) [‏۱، ‏۳ و ‏۵] به محیط زیست با مفهومی بسیار گسترده‌تر در دو بعد مادی (گیتوی) و غیر مادی (مینوی) می‌پردازد. برای اینکار بایستی تک تک مردمان، دین مداران، دانشمندان، اندیشمندان و رهبران بکوشند. هر کسی باید خود بهترین راه را پیدا کند [۲-۳۰].

جهان که همه ابعاد محیط زیست را در بر دارد، بوسیله اهورامزدا (= یگانه هستی بخش بزرگ و دانا) استوار بر هنجاری به نام اَشا (= اردیبهشت) آفریده شده‌ است. کسی که نخستین بار چنین اندیشید که باید روزگار جهان با آسایش و آرامش همراه باشد، با نیک‌ترین اندیشه و افزاینده‌ترین خرد جهان شادی بخش را آفرید و سرسبز گردانید.

[گاتها، هات‌ ۳۱ بندهای ۷ و ۸ همچنین هات‌های ۴۴ بند ۱۵، ۴۷ بند ۳ و ۵۱  بند ۷]. اشا هنجاری است که همه اجزای جهان را در بهترین وضعیت و حالت نگه  می‌دارد. دانشمندان و اندیشمندان به فراخور حال و تخصص می‌کوشند گوشه‌ای از این هنجار را بیاموزند. تمدن و فن‌آوری دستاورد هماهنگ شدن با این هنجار است. هر گونه ناهنجاری سبب ویرانی و هر بهنجاری سبب پیشرفت و آبادانی می‌شود. او زمین، آسمان، آب، گیاهان و جهان بارورِ شادی‌ آفرین را آفرید تا اندیشمندان همواره به یاد وظایف خود باشند [ هات ۴۴ بندهای ۴، ۵ و ۶].

محیط زیست در کتاب مقدس یهود

ممنوعیت قطع کردن درختان در کتاب مقدّس اینگونه مطرح شده است: «زمانی که شهری را برای مدت‌ طولانی‌ محاصره می‌کنید، درختان میوه را‌ از‌ بین نبرید، از میوه آنها بخورید ولی درختان را قطع نکنید.  درختان دشمنان شما نیستند». و در تفسیر هلاخا، این آموزه را به موضوع آبیاری‌ درختان‌ نیز تعمیم داده‌اند. در‌ ضمن‌ دستور است که هر یهودی، درخت یا گلدانی بکارد.

عیدی هم ویژه درخت‌کاری وجود دارد که ایلانوت نام دارد، بین دی و بهمن ماه ایرانی و برای بزرگداشت و تقدیس درختان و بیداری دوباره‌ طبیعت‌ برگزار می‌شود.

رسم بوده که با تولد هر نوزاد، درختی را می‌کاشتند و خود کودک را بعدها وا می‌داشتند که آن را آبیاری کند تا پس از سال‌ها در مراسم ازدواجش‌ از‌ آن بهره‌ گیرد. ربان یوحانان بن زکای از علمای یهودی می‌گوید: «اگر نهالی برای کاشتن در دست داری و خبر‌ آمدن ماشیح (منجی موعود) را شنیدی، ابتدا نهال را بکار و سپس‌ به‌ استقبال‌ او برو».

 محیط ‌زیست و مسیحیت

پاپ با تأکید بر مسئله تغییرات آب و هوایی گفته: «ویران کردن طبیعت گناه محسوب می‌شود».

در سنت کاتولیسم معنای عمل خیر عبارت است از غذا دادن به گرسنگان، عیادت بیماران و پناه دادن به بی‌خانمان‌ها، اما پاپ فرانسیس اکنون طبیعت را نیز مشمول عمل خیر اعلام کرده است و رعایت حق طبیعت را ازجمله وظایف دینی مسیحیان قرار داده است.

رهبر کاتولیک های جهان در این‌باره گفته است: «طبیعت خانه انسان است، بی‌احترامی و ناسپاسی انسان سبب شده است که طبیعت وضعیتی فاجعه‌بار پیدا کند.

هندو و محیط زیست

در عقیده هندوها گرچه بشر در رأس هرم تکامل است، اما عاملی جدا از کره زمین و سایر مخلوقات نیست. کتاب‌ها و دست نوشته‌های قدیمی دین هندو، توجه زیادی به محیط زیست طبیعی نشان می‌دهند و از دید آنان جنگل‌ها، بیشه‌زارها، درختان و … مقدس هستند.

در کتاب «مهاباراتا» که تاریخ تمدن هند را بازگو می کند، آمده است اگر حتی یک درخت پر از گل و میوه در یک دهکده وجود داشته باشد، آن مکان برای پرستش و احترام با ارزش می شود.

فرآوری: ملیحه ترزفان