فضای مجازی شبکه‌ای از باورها است
عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی:
مدیر گروه ادیان شرق پژوهشگاه بین‌المللی المصطفی گفت: منظور از اختیاری بودن پذیرش دین، مجاز بودن از نظر تکلیفی نیست، بلکه لازمه تکوینی وجود انسان است، ولی همین مسئله لوازمی بر آن مترتب است که در این‌باره می توان به گفت وگو و تعامل دینی اشاره کرد.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، حجت‌الاسلام والمسلمین غلامرضا مهدوی، عضو هیئت علمی جامعهالمصطفی العالمیه طی سخنانی در سومین پیش‌نشست علمی جشنواره بین‌المللی شیخ‌طوسی(ره) با موضوع «تعاملات بین ادیان و فضای مجازی» که به همت پژوهشگاه بین‌المللی المصطفی برگزار شد، اظهارکرد: تعامل ادیان به معنای ارتباطات علمی، فرهنگی، کلامی، فلسفی، فقهی، اجتماعی، هنری و سیاسی، ادیان با یکدیگر از طریق گفت وگوهای حضوری و مجازی بین رهبران، روشنفکران، پژوهشگران، دین‌داران و تبادل کتاب‌ها، مقالات و نرم‌افزارها است که نسبت به گذشته از رونق وافری برخوردار شده است، تا جایی که دولت‌ها برای تقویت ارتباطات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی با یکدیگر می‌کوشند از ظرفیت‌های ادیان استفاده کنند.
وی ادامه داد: از سوی دیگر، رهبران ادیان در شرایطی که مدرنیته مشکلات معنوی بی شماری برای بشریت ایجاد کرده است و انسان امروزی، به ویژه جوانان، با افسردگی‌های ناشی از دنیای مادی و صنعتی در تلاش برای برون رفت از پوچی و هیچ‌انگاری، به معنویت‌های کاذب روی آورده اند، تلاش دارند نقش و کارکرد دین را در پاسخ گویی به نیازهای بنیادین انسان تبیین کنند. تعامل و همکاری ادیان با یکدیگر، ضرورتی ملموس تر برای ادیان به شمار می‌رود.
حجت‌الاسلام والمسلمین مهدوی، درباره چگونگی تعامل و گفت وگوی ادیان با استفاده از ابزارهای فضای مجازی و مزیت‌های گفت‌وگوهای برخط، ابرازکرد: اگر بخواهیم موضوع فضای مجازی را در قالب فلسفی مورد توجه قرار دهیم، باید آن را در چارچوب مفهوم عین و ذهن مطرح کنیم. همان گونه که ذهن، بازتاب اعیان خارجی است، ولی فقط مانند آینه، وظیفه انعکاس را ندارد، بلکه از نمونه عینی می‌تواند بی‌نهایت اشکال بیافریند و به آنها معنا به ببخشد، دنیای مجازی هم تصویری دیگر از جهان عین و ذهن است و مهم تر اینکه همان گونه که تأثیر جهان ذهن بر رفتارهای انسان به مراتب بیشتر از جهان عین است، زیرا محدودیت‌های جهان عین اجازه تأثیرگذاری‌های فراتر از محدودیت های زمانی و مکانی را نمی دهد، ولی جهان ذهن با هیچ محدودیتی در تأثیرگذاری بر افکار و اعمال انسان روبه رو نیست؛ فضای مجازی نیز در تأثیرگذاری بر باورها و رفتارهای انسان‌ها با هیچ محدودیتی روبه رو نیست و همین امر سبب ایجاد فرصت‌ها و تهدیدهای نامحدود بر رفتارهای انسان می شود.
وی مهم‌ترین مفاهیم کلیدی این موضوع را تعاملات ادیان، گفت وگوهای دینی، انفجار اطلاعات، فضای مجازی و جهانی شدن برشمرد و گفت: معنای تعامل، از معامله و نوعی بده و بستان بین دو و بیش از دو نفر است. در مفهوم تعامل، نوعی واپس نشینی طرفین از خواسته‌های خود نهفته و از نظر معنایی نزدیک به مصالحه است. البته تعامل بستگی به اینکه متعلقش چه باشد، می تواند از نظر بار معنایی متفاوت باشد. وقتی از تعامل ادیان سخن می گوییم، متبادر به ذهن ما این است که ادیان دارای مشترکاتی هستند که می‌توانند فصل الخطاب تعامل باشند و از این جهت آیه کریمه «قل یا اهل الکتاب تعالوا الی کلمه سواء بیننا و بینکم ان لانعبد الا الله و لانشرک به شیئا ولا یتخذ بعضنا بعضا اربابا من دون الله، فان تولو فقولوا اشهدوا بانّا مسلمون» (آل عمران: ۶۴) مسیر تعامل ادیان را در اموری که می‌توانند مشترک بین ادیان باشند، فصل الخطاب تعامل ادیان معرفی می‌کنند.
حجت‌الاسلام والمسلمین مهدوی در تشریح عنوان جهانی شدن ابرازکرد: جهانی‌شدن و جهانی‌سازی دو واژه ای هستند که از اوایل دهه ۱۹۸۰میلادی به بعد وارد ادبیات سیاسی، جامعه شناسی، فرهنگی و اقتصاد شده است. هرچند تسامحاً این دو واژه، گاه به یک معنا به کار می‌روند، ولی کاملاً مشخص است که تفاوت ماهوی دارند؛ در حالی که جهانی شدن اشاره به فرایندی است که متعاقب انقلاب اطلاعات در جهان و درعرصه‌های اقتصاد، فرهنگ و جامعه شناسی وارد شده است و از آن به فرایند شکل‌گیری دهکده جهانی تعبیر می‌شود، جهانی سازی به مثابه پروژه ای است که کشورهای صنعتی و به ویژه آمریکا برای همسان‌سازی فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و ایجاد هژمونی جهان، با استفاده از برتری تکنولوژی‌های ارتباطات، دنبال می‌کند.
استاد حوزه و دانشگاه در تبیین مفهوم فضای مجازی نیز خاطرنشان کرد: فضای مجازی همان گونه که مشهود است، از دو بخش فضا و مجازی تشکیل شده است. فضا به آنچه تهی از مکان است، اشاره می‌کند و بیش از همه خالی بودن در آن متبادر به ذهن است و مجازی، نقطه مقابل حقیقی است که رابطه معناداری بین آنها وجود دارد، ولی در فرهنگ امروزی، فضای مجازی شبکه گسترده جهانی است که شبکه‌های گوناگون رایانه ای در اندازه‌های متعدد و حتی رایانه‌های شخصی را با استفاده از سخت افزارها و نرم افزارهای گوناگون و با قراردادهای ارتباطی به یکدیگر وصل می‌کند. فضای مجازی فقط مجموعه‌ای از سخت‌افزار نیست، بلکه مجموعه ای از تعاریف نمادین است که شبکه‌ای از باورها را در چارچوب داد و ستد رد و بدل می کند.
وی، در بخش دیگری از سخنان خود، به جایگاه تعامل دینی در قرآن کریم پرداخت و خاطرنشان کرد: آزادی در باورمندی به دین از نگاه قرآن مشهود است. بر اساس آیات قرآن کریم، پذیرش دین با اکراه و اجبار صورت نمی گیرد و اصولاً دینی را که انسان با اختیار و اراده عاقلانه خود انتخاب ننماید و او را مجبور به تن دادن به باورهای دینی کنند، با خلقت و آفرینش انسان منافات دارد، زیرا خداوند اختیار و اراده را در سرشت و خلقت انسان قرار داده است؛ حال این انسان است که با حُسن انتخاب، مسیر هدایت را بر می گزیند یا با انتخاب ناصحیح، کفران نعمت اختیار و اراده را انتخاب خواهد کرد.
حجت الاسلام مهدوی ادامه داد: بدیهی است منظور از اختیاری بودن پذیرش دین، مجاز بودن از نظر تکلیفی نیست، بلکه لازمه تکوینی وجود انسان است، ولی همین مسئله نیز لوازمی بر آن مترتب است که در این باره می توان به گفت وگو و تعامل دینی اشاره کرد، یعنی پیامبران الهی برای تبلیغ دین باید به گفت وگو و تعامل با مردم بپردازند و آنها را برای پذیرش دین قانع نمایند و اگر کسی قانع نشد، او را ملزم به پذیرش دین نکنند.
وی فرصت‌دهی به مخالفان اعتقادی به منظور دور شدن از تعصبات فکری را دومین رویکرد قرآن در تعامل ادیان برشمرد و گفت: قرآن مسیر دور کردن مخالفان اعتقادی را از تعصبات کور و بدون دلیل، در تعامل و ایجاد تردید در هدایت یا گمراهی آنان می داند و به صراحت نمی گوید شما گمراهید و ما در مسیر هدایت. چنین لحنی در گفت وگو می تواند طرف مقابل را از تعصبات کور دور نماید و زمینه را برای تفکر و تدبر در اندیشه‌ها فراهم سازد. این روش بارها در سیره انبیای الهی در قرآن بیان شده است. تعامل حضرت ابراهیم(ع) با بت‌پرستان، ستاره، ماه و خورشید پرستان و همراهی با آنان در بیان ضعف باورهایی که درباره خدایان داشتند و تعامل حضرت موسی(ع) با فرعونیان و ساحران در نارسایی اعتقادات آنان، نمونه‌هایی از روش‌هایی است که در قرآن در موضوع تعامل با دگراندیشان و غیرباورمندان به حقیقت بیان شده است.
سخنران این نشست علمی با بیان برخی خطابات قرآن درباره اهل‌کتاب اظهارکرد: آیات فراوانی در قرآن با خطاب به «یا اهل الکتاب»، «یا بنی اسرائیل» آغاز می شود که در این آیات نعمت‌های فراموش شده الهی به آنان گوشزد می‌گردد یا کفران نعمت‌های الهی یا تفاوت‌هایی که بین اهل‌کتاب وجود دارد، بیان می‌شود و در مواردی هم از آنان برای پذیرش مشترکات بین آنان و دین اسلام دعوت به عمل می‌آید، مانند آیه ۶۴ سوره آل‌عمران «قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ تَعَالَوْا إِلَیٰ کَلِمَهٍ سَوَاءٍ بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلَا نُشْرِکَ بِهِ شَیْئًا وَلَا یَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ ۚ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ»، که توجه اسلام را به تعامل با سایرادیان نشان می‌دهد.
مدیرگروه ادیان شرق پژوهشگاه بین‌المللی المصطفی در تشریح سیره پیامبراسلام(ص) در شیوه‌های تعامل و گفت وگو با صاحبان و پیروان ادیان غیر از اسلام خاطرنشان کرد: سیره پیامبراسلام(ص) در گفت وگو با افراد و جمعیت‌های خارج از اسلام را می‌توان از نظر زمانی به دو بخش پیش و پس از هجرت و از نظر نوع مخاطبین، گفت وگو با اهل‌کتاب و بت‌پرستان می‌توان تقسیم کرد و از نظر مبانی این گفت وگوها می توان به دو حوزه «قرآن» و «عقل و مشورت» اشاره کرد.
وی، گفت وگوی پیامبراسلام(ص) با اقوام و خویشان، گفت وگوی پیامبراسلام(ص) با مردم یثرب در مکه، پیمان عمومی مدینه، تعامل ایشان با غیر مسلمانان(یهودیان بنی قریظه، بنی النضیر و بنی قینقاع)، تعامل پیامبراسلام(ص) با مسیحیان نجران، تعامل حضرت(ص) با رهبران، پادشاهان و حاکمان دنیای آن روز از طریق ارسال نامه و دعوت به اسلام، صلح حدیبیه با مشرکان قریش و پذیرش وفود یا جمعیت‌های غیرمسلمان برای گفت وگو و تعامل در جهت تبیین اسلام، که در مسجدالنبی(ص) انجام می شد را، نمونه‌هایی از تعامل نبی مکرم اسلام(ص) با پیروان دیگران ادیان عنوان کرد.
عضو هیئت علمی جامعهالمصطفی با اشاره به سیره ائمه معصوم(ع) در تعامل و گفت وگوهای دینی با غیر مسلمانان، ابراز کرد: تعامل ادیانی در سیره امام علی(ع)، دوره امام صادق(ع) به عنوان دوره‌ای طلایی از تعامل، گفت وگو و مناظرات با غیرهم‌دینان و غیرمسلمانان، به ویژه مادی‌گرایان و تعاملات دینی و گفت وگوهای بین‌الادیانی در دوره حضور امام علی بن موسی‌الرضا(ع) در طوس با صاحبان و رهبران ادیان و مذاهب، از دیگر موارد می‌باشد.
حجت‌الاسلام والمسلمین مهدوی، با اشاره به گفت وگوهای ادیانی در سیره و سنت علمای دین، اظهارکرد: اصحاب امامین صادقین(ع) و گفت وگوهای دینی با مخالفان و ملحدان، مناظره و تعامل شیخ مفید با قاضی عبدالجبار، مناظره و تعامل شیخ صدوق با یکی از ملحدین در مجلس امیر سعید رکن الدوله نمونه‌هایی از این دست به شمار می‌آیند.
وی، به تبیین مطالبات دوازده‌گانه مقام معظم رهبری در حوزه فضای مجازی پرداخت و تصریح کرد: برخی از مطالبات ایشان مرتبط با موضوع اصلی این نشست است که عبارت است از؛ راه اندازی شبکه ملی اطلاعات، قوی شدن و اقتدار در فضای مجازی، حضور جریان ساز و تأثیرگذار در فضای مجازی، تشکیل هیئت اندیشه ورز در فضای مجازی، تبلیغ مفاهیم و معارف اسلامی در فضای مجازی و مبارزه با فکر، الحاد و نفاق در فضای مجازی از آن جمله می‌باشد.
استاد حوزه علمیه در تبیین مفهوم تعامل ادیان در فضای مجازی اظهارکرد: تعامل ادیان در فضای‌مجازی از طریق پژوهش‌های مشترک، به ویژه در حوزه‌های مورد توجه جوانان، مانند؛ حقوق بشر، تمدن سازی، محیط زیست، معنویت‌های جدید، تروریسم، افراط گرایی، حقوق زنان، استبداد بین‌المللی، با استفاده از ابزارها و تکنولوژی‌های ارتباطی میسر است. همچنین اشتراک گذاشتن شبهات درباره کارآمدی دین و پاسخ‌های آن، اشتراک گذاری کتاب‌ها و منابع دینی با زبان‌های بین‌المللی در فضای مجازی و اشتراک‌گذاری مشترکات دینی در حوزه‌های اخلاق، معنویت، پاسخ‌گویی به نیازهای بنیادین انسان امروز، از دیگر محورهای تعامل ادیان در فضای‌مجازی به شمار می‌آیند.
حجت‌الاسلام والمسلمین مهدوی اشتراک گذاری مشکلات مهم انسان امروزی را، که در نگاه تک بُعدی به انسان از سوی مدرنیته به وجود آمده است، زمینه‌ای دیگر برای تعاملات بین ادیانی در فضای‌مجازی دانست و افزود: اشتراک گذاری روزهای مهم ادیان برای برگزاری کنفرانس‌های مجازی، اشتراک گذاری چهره‌های شاخص برای استفاده در گفت وگوهای دینی، تشکیل دبیرخانه دائمی مجازی تعامل و گفت وگوی ادیان در کشورهایی که زمینه‌های تعامل ادیان در آنها بیشتر است، برگزاری کنفرانس‌های دینی با تعیین اولویت‌ها و موضوعات مورد استقبال ادیان به صورت مجازی، برگزاری رشته‌های تحصیلی مجازی تعامل و گفت وگوهای دینی در مقاطع مختلف تحصیلی و برگزاری دوره‌های کوتاه مدت مجازی آشنایی با فقه بین‌الادیان، از دیگر زمینه‌هایی است که می‌توان به آنها اشاره کرد.