توصیه امام علی(ع) در باب مفاسد اجتماعی و اقتصادی یک جامعه نامطلوب

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، محمدعلی انصاری، صاحب تفسیر مشکاه، شامگاه ۲۱ آذرماه در نشستی با موضوع «شرح خطبه ۱۲۹ نهج‌البلاغه» که به‌صورت مجازی برگزار شد، اظهار کرد: عنوانی که برای این خطبه آمده «فی ذکر المَکاییل و المَوازین» است و به نظر می‌رسد که این عنوان پیرامون مسئله داد و ستد و آسیب‌هایی که ممکن است در این راستا وجود داشته باشد است. امام علی(ع) در حقیقت در این خطبه به زیربنای مفاسد اقتصادی اشاره می‌کنند و نگاهی فراتر به این مسئله دارند و ریشه این امور را به‌صورت بنیادی و عمیق مطرح می‌کنند که به تعبیری می‌توان گفت از تکان‌‌دهنده‌ترین خطبه‌های نهج‌البلاغه است.

وی تصریح کرد: امام علی(ع) در اینجا می‌فرمایند که همانا شما خود و به هر آنچه که در این دنیا دارید و به آن دلبسته‌اید و امید دارید، موقت است و مجال زیادی را در این دنیا ندارید و برای این دنیا آفریده نشده‌اید، بلکه برای رفتن از این عالم آفریده شده‌اید و همانگونه که پیامبر(ص) فرمودند: شیوه نگاهتان همواره باید اینگونه باشد که بدانید این دنیا منزلگاه است و شما مسافران این دنیا هستید که این موضوع، موضوع تکان‌دهنده‌ای است که امام علی(ع) در این خطبه خود به مردم یادآور می‌شوند.

این مفسر قرآن کریم با بیان اینکه شما مهمانان این حیات هستید که زمانی دارید که روزی به پایان می‌رسد، گفت: همانگونه که خداوند برای هر کسی زمانی را تعیین کرده است قطعاً در زمان لازم و مشخصی وقت شما تمام خواهد شد و از این دنیا خواهید رفت و هیچ تقدیم و تأخیری در این باب وجود نخواهد داشت.

انصاری ادامه داد: پس به نظر می‌رسد که اگر این چنین است چشم‌ها را شست و جور دیگر باید دید و همواره انسان، زمانی‌که می‌داند ماندگار نخواهد بود و در یک تاریخ مشخصی زمان او پایان خواهد یافت، از این‌رو انسان باید نگاه دیگری به زندگی داشته باشد. در اینجا امام علی(ع) خطاب به مردم می‌فرمایند که همه شما وام‌دارانی هستید که در طول عمر مورد مطالبه قرار می‌گیرید که این وام و طلب هر لحظه از شما گرفته می‌شود و این اجلی که برای شما تعیین شده، کوتاه و ناقص است و در این دوران هر آنچه که عمل می‌کنید بدون هیچ کم و کاستی حساب شده است.

وی خاطرنشان کرد: در حقیقت خداوند یک موجودی را به نام ما انسان‌ها در نظر گرفته که نام این موجود عمر است و ما انسان‌ها گویا به میزان آنچه که در تمام طول عمر عمل می‌کنیم از این دین آزاد می‌شویم، اما اگر نتوانیم در طول عمر با اعمال خود بهای آزادی خود را بپردازیم این دین روی هم می‌ماند و به تعبیری به ورشکستی انسان و خسران مبین منجر می‌شود.

صاحب تفسیر مشکاه بیان کرد: اما این در حالی است که انسان‌ها در مقابل این عمر و موجودی که خداوند به آن‌ها داده است و وام‌دار خداوند هستند باید دین خود را با اعمال خود پرداخت کنند و در پایان نیز به یک آزادی دست یابند که این انسان‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند: دسته اول افرادی هستند که مسیر را به اشتباه می‌روند و به جای آنکه در وادی سلامت باشند در وادی خلاف و انحراف هستند و در حقیقت می‌بینیم که توانایی‌های شگفتی که خداوند در وجود انسان‌ها نهاده است در بیراهه صرف می‌شود.

انصاری عنوان کرد: از طرفی نیز گروه دیگری هستند که انگیزه‌های غلط و نامبارکی در ذهن دارند و با فکر ثواب و بینش درستی مسیر درست را انتخاب نمی‌کنند که این گروه به کج‌راهه و ذلالت مسیر خود را انتخاب کنند و ترجیح می‌دهند که از بیراهه به منافع و اهداف خود دست پیدا کنند و در حقیقت فرصت‌ها و توانایی‌هایی که خداوند به آن عطا کرده است را از دست بدهند.

وی افزود: در حقیقت این گروه راه درستی را انتخاب کرده‌اند، اما با این وجود نیتشان چیز دیگری بود و در مسیر هدایت، اما با انگیزه‌های غیر مستقیم قرار گرفتند و نتوانستند درون خود را صاف کنند و در راه الهی قدم بردارند و به نوعی در اینجا امیال نفسانی آن‌ها را رها نکرد و همراهشان بود و همین باعث می‌شود که خسارت ببینند، چرا که این گروه کاری نکردند که بهای آزادی آن‌ها شود و این بها را تحویل خداوند بدهند، لذا این گروه نیز به هلاکت خواهند رسید.

این مفسر قرآن کریم بیان کرد: از این‌رو امام علی(ع) فرمودند که چه بسیار افرادی در میان شما هستند که دائماً در حال حرکت بوده، اما تلاش آن‌ها ضایع شده است، زیرا در مسیر درستی نبوده و به کجراهه رفته است و گروه دوم نیز تلاش کردند، اما زیان‌کار و خسارت‌دیده هستند، زیرا آن انگیزه و نیت لازم را نداشتند.

انصاری بیان کرد: از اینجا امیرالمؤمنین(ع) به تعبیری عقده دل باز می‌کنند و حکایت جامعه‌ای را بیان می‌کنند و با وجود اینکه زمان طولانی از نبود پیامبر(ص) نمی‌گذرد، اما وضعیت نامبارکی برخوردار است و با وجود اینکه سخن ایشان در ابتدا ناظر به این وضعیت نامطلوب است، اما سخن امام علی(ع) فراتر از این است و به نوعی حال و روز جامعه انسانی را مطرح می‌کنند.

وی در ادامه به یکی از فرمایشات مولا اشاره کرد و افزود: از این‌رو امام علی(ع) در اینجا می‌فرمایند که در جامعه‌ای هستید که شر در حال آمدن و پیشرفت و خیر در حال عقب‌‎نشینی و پسرفت است و اگر دقت کنید متوجه خواهید شد که شیطان هر لحظه خود را به شما نزدیک‌تر می‌کند و طمع خود را برای هلاک شما انسان‌ها اضافه می‌کند و به نوعی در جهت به هلاکت رساندن و فریب شما امیدوارتر می‌شود و امروزه روزگاری است که امکانات شیطان قوی است و امروزه نیز ما شاهد این امر هستیم که درهای خیر به روی انسان مسدود و درهای شیطان به روی انسان گشوده می‌شود و به نوعی شیطان راه‌های تازه و جدید برای شکار انسان‌ها پیش بینی می‌کند.

صاحب تفسیر مشکاه بیان کرد: در حقیقت این گفته امام تنها مختص آن زمان نبوده، بلکه جامعه بشری را در سیر تاریخ بیان می‌کنند که این فرمایش ایشان برای جامعه امروزی نیز کاربردی است و به نوعی جامعه امروز را هم ترسیم و بازگو می‌کنند.

انصاری با تأکید براینکه امروز می‌توان اینگونه ادعا کرد که در مسیر شیطان قرار گرفتن برای انسان بسیار آسان‌تر است، گفت: امروزه راه‌های نفوذ شیطان برای انسان متنوع و زیاد است و این در حالی است که شاید در گذشته انجام گناه برای انسان‌ها دشوار بوده، اما امروزه همراه شدن با شیطان و پذیرش ولایت او برای تمام اقشار جامعه راحت‌تر شده است و به اندازه‌ای ساز و کار شیطان قوی و فراوان است که تنها کاری که می‌توان انجام داد این است که از تمام ابزار تیز و تندی که برای به دام کشیدن انسان به کار می‌برد به خداوند پناه ببریم.

وی بیان کرد: در ادامه نیز امیرالمومنین(ع) می‌فرمایند که راه‌های مکر و فریب شیطان عمومیت پیدا کرده و اختصاص به گروه خاصی ندارد و اینگونه است که شیطان برای همه انسان‌ها دام‌های ویژه و متنوع خود را به شیوه‌های متنوعی فراهم کرده و هر کسی را به نحوی در مسیری که نباید قرار می‌دهد و با خود همراه می‌کند و همواره شیطان قدرت دسترسی کامل به شکارها و طعمه‌های خود را برای آنکه آن‌ها را از میان بردارد، در دست دارد.

این مفسر قرآن کریم با اشاره به اینکه امام، اجتماع و همچنین وضعیت موجود جامعه بشری را به چهار گروه تقسیم می‌کنند،گفت: گروه اول را گروهی مطرح می‌کنند که با فقر دست و پنجه نرم می‌کنند، گروه دوم را نقطه مقابل این گروه یعنی اغنیا و ثروتمندانی معرفی می‌کنند که نعمت‌های الهی در زندگی آن‌ها دیده نمی‌شود، زیرا آن‌ها این نعمت‌ها را به کفر و ناسپاسی تبدیل کرده‌اند و آن‌ها را در مسیر درستی استفاده نمی‌کنند.

انصاری افزود: گروه سوم از نظر ایشان نیز گروهی هستند که نه غنی و نه فقیر هستند، بلکه در طبقه متوسط جامعه قرار دارند، اما کسانی هستند که چنان آزمندی و بخل در وجود این گروه نهادینه شده که نسبت به حقوق الهی که البته در دل این حقوق الهی حقوق بندگان خدا نیز نهفته است، کوتاهی می‌کنند و در پرداخت حقوق الهی آزمند هستند و گمان می‌کنند که از طریق بخل و عدم پرداخت حقوق الهی و خرج نکردن در مسیر ثواب می‌توانند به رشد اقتصادی و مالی دست پیدا کنند و بر این باور هستند که با این کار خود ریشه حق الهی را بر زمین بزنند.

وی در ادامه به گروه چهارم اشاره کرد و گفت: چهارمین گروه را نیز متمردان و گردنکشانی معرفی می‌کنند که گویا گوش این افراد از شنیدن پندها و اندرزهایی که برای کنار گذاشتن این گردنکشی به او گفته می‌شود، بسته است و هیچ سخنی را نمی‌شنود و هیچگونه تغییری هم در وجود خود ایجاد نمی‌کنند و با همان شیوه خود این راهی که در پیش گرفته‌اند را ادامه می‌دهند.

صاحب تفسیر مشکاه عنوان کرد: اگر امروز ما به جامعه نگاهی داشته باشیم متوجه خواهیم شد که جامعه امروزی نیز از همین چهار گروه تشکیل شده است. امیرالمؤمنین(ع) هدفشان این بود که این جامعه نامطلوب را با جامعه مطلوب مقایسه کنند و به همین جهت ۶ گروه را مطرح می‌کنند.

انصاری افزود: بنابراین گروه اول را گروه اخیار معرفی می‌کنند که این گروه جز خیر نمی‌اندیشند برای خدا و خلق، جز خیر عمل نمی‌کنند و جز خیر نمی‌گویند و وجود این گروه از هرگونه زیان و شری در امان است، گروه دوم را گروه صالحان و افرادی که عمل صالح انجام می‌دهند، معرفی می‌کنند و در ادامه نیز آزادگان و افرادی که مدام در پرهیز از محرمات هستند و پاکیزگان و پرهیزگاران را از دیگر گروه‌هایی که جامعه مطلوب علوی را تشکیل می‌دهند، معرفی می‌کنند.