الهیات تطبیقی با دین‌شناسی تطبیقی فرق دارد

به گزارش خبرنگار ردنا (ادیان نیوز)، حجت الاسلام مهراب صادق نیا، مدیر گروه ادیان ابراهیمی دانشکده ادیان دانشگاه ادیان و مذاهب قم در وبینار تخصصی مباحث مسیحیت با موضوع «الهیات تطبیقی»، اظهار کرد: بسیاری از پژوهشگران ممکن است واژه الهیات را همان کلام معنا کنند یا کلام را همان الهیات بدانند که این ترجمه درست نیست.

وی افزود: کلام و الهیات از حیث موضوع، روش و روایت باهم متفاوت هستند، کلام همانگونه که اندیشمندان مسلمان ترجمه می کنند مجموعه ای از تعالیم و آموزه های گفت و گوی متکلمان با هم در مورد خدا با روش عقلی و نقلی که بین متکلمان است، گفته می شود که برخی بیشتر روش عقلی و برخی روششان صرفا نقلی است.

حجت الاسلام صادق نیا با بیان اینکه علم کلام برای دفاع از تعالیم دینی و آموزه های اعتقادی آمده است، گفت: وقتی به ادبیات علم کلام رجوع می کنیم این ادبیات مجموعه کتابهایی هستند که در مورد عقایدی چون خدا، پیامبران، معاد، نبوت، وحی و دیگر مسائل بحث کردند.

وی با بیان اینکه در علم کلام نمی بینیم متکلم در مورد مناسک، شعائر و شرعیات بحث کند بلکه در مورد عقاید بحث می کند، اظهار کرد: در الهیات مسیحی یا در جهان مسیحیت علمی داریم که مثل علم کلام مدافعه جویانه است که قدیمی ترین منظومه اندیشه ای و فکری در جهان منظومیت است، در قالب نوشتن اعتقادنامه ها خود را متجلی کرده و غرض آن دفاع است.

تفاوت علم کلام با الهیات بر علام و خاص بودن است

مدیر گروه ادیان ابراهیمی دانشکده ادیان دانشگاه ادیان و مذاهب قم عنوان کرد: در جهان مسیحیت علم الهیات به معنای علمی که از سنت دینی دفاع کند، نیست، این الهیات از حیث روش، موضوع و غایت با کلام متفاوت است و تفاوت دیگر علم کلام با الهیات بر علام و خاص بودن است.

وی با اشاره به اینکه موضوع الهیات بسیار عام است و یک مسیحی هر موضوعی را که در مورد مسیحیت باشد، در مورد آن بحث می کند، مطرح کرد: تمام گزاره های موجود در دیانت مسیحی مورد بحث در الهیات است.

حجت الاسلام صادق نیا خاطرنشان کرد: الهیات در مورد اخبار، شرعیات و خلقیات بحث می کند در حالی که علم کلام صرفا در مورد اخبار بحث می کند آن هم نه همه اخبار بلکه گزاره هایی که مورد پرسش و نقد قرار می گیرند.

وی با بیان اینکه علم الهیات به لحاظ موضوع گسترده تر است، ادامه داد: از حیث روش در جهان مسیحیت روش های متفاوتی برای متکلمان هست و از روش های نقلی یا الهیاتی استفاده می کنند که به آن الهیات الهی یا وحیانی می گویند و در این روش الهی دانان مستند به الهام و یا وحی در مورد خدا حرف می زنند و اموری که عقل از آن گریزان است آنها را به الهام می سپارند.

استادیار گروه ادیان ابراهیمی، دانشگاه ادیان و مذاهب خاطرنشان کرد: مبنا یا روش دیگری برای الهیات وجود دارد که همان الهیات عقلی است، البته عقل معنای متعددی دارد و مبنا تجربه دینی است که بسیاری از مباحث دینی خود را با استفاده از تجربه دینی حل می کنند و در سنت مسیحی زیاد است.

وی با بیان اینکه آیا ممکن است چیزی به نام الهیات تطبیقی داشته باشیم؟ ادامه داد: خیر معادل الهیات را در اسلام و معادل کلام را در مسیحیت نداریم یعنی چیزی برای مقایسه وجود ندارد، در اسلام سه علم اخلاق، کلام و تفسیر هستند این علوم روی هم معادل الهیات در مسیحیت هستند و وقتی می گوییم الهایت تطبیقی منظور مقایسه الهیات اسلام درجه دو با الهیات درجه دو مسیحیت است.

حجت الاسلام صادق نیا عنوان کرد: اگر بگوییم قرآن و کتاب مقدس عین دین اسلام و مسیحیت هستند فهمی که از این منابع وجود دارد درجه دو می گویند و ما دو دین را مقایسه نمی کنیم بلکه این فهم را مقایسه می کنیم.

وی با بیان اینکه بین دو مفهوم دین شناسی تطبیقی و الهیات تطبیقی باید فرق گذاشت، ادامه داد: در دین شناسی تطبیقی گزاره های ادیان را با هم مقایسه می کنیم، قرآن در مورد معاد و کتاب مقدس در مورد معاد چه می گوید به این دین شناسی تطبیقی می گویند.

استادیار گروه ادیان ابراهیمی، دانشگاه ادیان و مذاهب با بیان اینکه منظور از الهیات تطبیقی یعنی ببینیم متکلمان، مفسران و عالمان مسلمان در مورد آموزه موعود چه گفته اند و اندیشمندان و متکلمان مسیحی در این زمینه چه گفته اند، ما این دو فکر و مکتب و نظام اندیشه ای را مقایسه می کنیم که به این دین شناسی تطبیقی می گویند.

وی با بیان اینکه الهیات در اسلام و مسیحیت معرفت بشری است، ولی دین از جانب خدا آمده و وحیانی است، گفت: الهیات امر مقدسی نیست چون فهم انسان است.

الهیات تطبیقی گونه های مختلفی دارد

حجت الاسلام صادق نیا با بیان اینکه الهیات تطبیقی با دین شناسی تطبیقی متفاوت است، با طرح این سوال که آیا الهیات تطبیقی ممکن است؟ ادامه داد: باید گفت جواب بسته به این است که الهیات تطبیقی را چه معنا کنیم.

وی خاطرنشان کرد: ما یک شکل یا یک مدل الهیات تطبیقی نداریم بلکه گونه های مختلفی وجود دارد و اولین گونه الهیاتی است که با هدف یافتن مشابهت و تفاوت میان دو تا نظریه الهیاتی صورت می گیرد.

استادیار گروه ادیان ابراهیمی، دانشگاه ادیان و مذاهب ادامه داد: ما در جهان اسلام در الهیات اسلامی و در الهیات مسیحی مفهومی نداریم که بین این دو دین مشترک داشته باشیم که بتوانیم نگاه دو فرد الهی دان را در مورد یک موضوع مقایسه کنیم.

وی خاطرنشان کرد: بطور مثال مفهموم خدا، خدایی که در اسلام است با خدایی که در مسیحیت است از نظر مفهمومی با هم تفاوت دارند که گویا دو چیز و دو نظر را در مورد دو چیز متفاوت مقایسه می کنیم.

حجت الاسلام صادق نیا بیان کرد: بعد از مدتی که متوجه شدند این روش مشابهت در الهیات تطبیقی مشکلی را حل نمی کند و به عنوان یک کار پژوهشی مطالعاتی ارزش ندارد، این روش کنار گذاشته شد.

وی روش دیگر را روش تاریخی یا تبار شناسانه عنوان کرد و گفت: در این روش دو نظریه الهیاتی را با هم مقایسه می کنیم ممکن است شباهتی پیدا کنیم اما غرض ما این است دو الهیات قابل مقایسه چه اثری روی هم داشته اند، چه رابطه ای بین این دو سیستم الیهات وجود داشته آیا داد و ستی بینشان بوده یا نه.

حجت الاسلام صادق نیا عنوان کرد: در این مدل از الهیات تطبیقی بیشتر به دنبال یافتن اثرگذاری این الهیات بر روی همدیگر است.

وی مدل دیگر در الهیات تطبیقی را نظم دهی مفهومی عنوان کرد که محقق دو مورد الهیات را مقایسه و مضامین را مشخص و سعی می کند ساختاری تهیه کند و حرف های الهی دانان در ساختار و مدل جدیدی که خود تهیه می کند پیاده نماید.

استادیار گروه ادیان ابراهیمی، دانشگاه ادیان و مذاهب الهیات فرا دینی را  یک مدل دیگر از الهیات تطبیقی عنوان کرد که بر اساس آن می شود گفت الهیات تطبیقی ممکن است.

وی خاطرنشان کرد: مدل چهارم از الهیات تطبیقی که غرض از آن نه کشف مشابهت نه تبار شناسی تاریخی نه نظم دهی مفهومی است، در این مدل محققان به سنت دینی خود وفادار هستند و به منظور دفاع از دین خود و با دغدغه های درون دینی به سراغ الهیات دیگر می روند.

حجت الاسلام صادق نیا با بیان اینکه سه روش قبلی مبتنی هستند بر اینکه پژوهشگر می گوید طرفدار هیچکدام از این الهیات نیست، اظهارکرد: در روش چهارم پژوهشگر در حالی که طرفدار الهیات خود بوده و می خواهد از الهیات خود دفاع کند و آشکارا این ادعا را دارد.

وی به عمر۲۰ تا ۲۵ ساله روش چهارم الهیات تطبیقی اشاره کرد و گفت: در این روش الهی دان یا محقق می رود در سنت الهیاتی همسایه تفحص می کند و چیزهایی پیدا می کند که به وسیله آن بتواند جان تازه ای به سنت دینی خود بدهد و فهم خود را از سنت دینی خود توسعه دهد.

حجت الاسلام صادق نیا با بیان اینکه آیا لازم است این روش را فقط در مورد الهیات به کار بیریم؟ گفت: خیر ما می توانیم الهیات دین خود را با علم نیز توسعه دهیم هر عملی مثل علم جامعه شناسی، روانشناسی، فیزیک، شیمی و …

وی ادامه داد: در الهیات تطبیقی گاهی به این روش تفسیر علمی متون مقدس هم می گویند و روشی مقدس بوده که باعث می شود تفسیر از بین گروه های خاص توسعه پیدا کند و این مدل جذابی بوده گرچه کمتر بین اندیشمندان دیده شده و قابل استفاده است.

مدل نظم دهی مفهومی در الهیات تطبیقی روشی جزء نگر است

استادیار گروه ادیان ابراهیمی، دانشگاه ادیان و مذاهب عنوان کرد: نکته دوم این است که این روش برعکس روش های قبلی روشی جزء نگر بوده که محقق در این روش روی جزییات در الهیات دین دیگر تمرکز دارد نه کلیات در حالی که در سه روش قبلی کل نگری اتفاق می افتد.

وی با بیان اینکه این مطالعه روش مفهومی در الهیات تطبیقی عمدتا ناخودآگاه اتفاق می افتند و از خود آگاه پژوهشگر سر نمی زند، گفت: در این روش همیشه محقق یک کمبود و معضل در سنت الهیاتی خود می بیند و می خواهد با کمک سنت الهیاتی دیگر این مشکل و معضل را حل کند.

مدیر گروه ادیان ابراهیمی دانشکده ادیان دانشگاه ادیان و مذاهب قم یادآور شد: مدل پنجم در الهیات تطبیقی ناظر به مطالعه هم اندیشی بینامتنی نام دارد.

گفتنی است، دوره پیشرفته «جریان شناسی ادیان ابراهیمی» از سوی هیئت اندیشه ورز اسلام، ادیان و ارتباطات میان فرهنگی معاونت پژوهش حوزه علمیه خراسان برگزار می شود.