دعاهای روزانه ماه رمضان تبیین کننده مسیر سالک است

ماه مبارک رمضان همواره به عنوان ماه دعا و خودسازی معرفی شده و مومنان تلاش می کنند تا با تمسک به دعاهای نقل شده در کتب روایی و یا کتاب مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی رضوان الله تعالی علیه در مسیر تعالی معنوی قدم برداشته و گناهان را از خود دور کنند.

یکی از دعاهایی که مومنان و روزه داران در این ماه بدان اهتمام ویژه دارند، دعاهایی است که به دعاهای روزانه ماه رمضان مشهور است.

این دعاها معمولا هر روز پس از نمازهای واجب قرائت می شود و هر روز دعای خاص آن روز را دارد.

برخی از محققان و پژوهشگران معتقدند این دعاها منبع و سند محکمی ندارد. آنها می‌گویند این دعاها در منابع حدیثی و روایی پیش از سده هفتم شیعه ذکر نشده، سند روشنی ندارد و لذا فقط می توان این دعاها را به قصد رجا قرائت کرد.

حجت الاسلام و المسلمین محمود صلواتی پژوهشگر و محقق حوزوی و مترجم کتاب شریف صحیفه سجادیه می‌گوید این دعاها از مضامین متعالی برخوردار است و انسان برای خودسازی می‌تواند از آنها بهره ببرد.

این پژوهشگر در گفتگو با ردنا (ادیان نیوز) درباره نقدهای مطرح شده به دعاهای روزانه ماه مبارک رمضان گفت: برخی می‌گویند دعاها سند دقیق ندارد چرا که در مفاتیح الجنان و منابع دیگر بدون داشتن سند دقیق این دعاها را از پیامبر گرامی اسلام نقل کرده‌اند. برخی نیز این دعاها را به اهل سنت منتسب می‌کنند. این گروه برای مدعای خود اختصاص دعای شب قدر به شب بیست و سوم ماه رمضان در این دعاها را دلیل می‌آورند و می‌گویند این موضوع نشان دهنده آن است که تنظیم کننده دعا از اهل سنت بوده است.

حجت الاسلام و المسلمین صلواتی ادامه داد: علاوه بر نقدهای سندی که به دعا مطرح شده برخی نیز انتقادهایی نسبت به متن دارند و می‌گویند عبارت‌های آن سست است و چنین عبارت‌های سستی از پیامبر و امام معصوم نرسیده است.

هر دعا مترتب بر دعای دیگر است

این پژوهشگر تصریح کرد: در مطالعات و تحقیقاتی که روی این دعاها داشتم بدین نتیجه رسیدم که این فرازها بسیار ارزشمند است. در یک جملات کوتاه، معارف بسیار بلندی مطرح شده و هرکدام از دعاها نیز، مترتب بر دعای دیگر است. نتیجه این تحقیقات را در کتاب رمضان سی گام خودسازی مطرح کرده‌ام.

وی افزود: این دعاها پله های خودسازی برای انسانی است که طالب سعادت و نیک بختی است. به عنوان نمونه در دعای روز اول ماه مبارک رمضان آمده است:  «اللَّهُمَّ اجْعَلْ صِیامِی فِیهِ صِیامَ الصَّائِمِینَ وَ قِیامِی فِیهِ قِیامَ الْقَائِمِینَ وَ نَبِّهْنِی فِیهِ عَنْ نَوْمَهِ الْغَافِلِینَ»؛ بنده از خدا می‌خواهد که او را از خواب غفلت بیدار کند و اولین نقطه شروع برای تعالی روحی بیدار شدن از خواب غفلت است. در همان روز اول بنده از خدا می خواهد که به او در برداشتن این گام نخست و اساسی کمک کند.

از تقرب تا فناء فی الله

حجت الاسلام صلواتی ادامه داد: در دعای روز دوم ماه مبارک آمده است: « اللهمّ قَرّبْنی فیهِ الى مَرْضاتِکَ و جَنّبْنی فیهِ مِن سَخَطِکَ و نَقماتِکَ»؛ در اینجا بحث تقرب به درگاه الهی مطرح است. یعنی پس از آنکه بنده از خدا می‌خواهد در بیدار شدن از خواب غفلت به او کمک کند، از او می‌خواهد دست او را نیز بگیرد و به خود نزدیک کند و او را به مقام قرب برساند. وقتی انسان از خواب غفلت بیدار شد، باید جهت خود را مشخص کند. اینجا همان بحث جهت گیری و هدف گذاری مطرح شده است.

وی افزود: دعاهای روزانه قدم به قدم سالک را به سوی پروردگار پیش می برد تا اینکه در دعاهای آخر ماه مبارک و در دعای روز بیست و نهم می‌گوید: «اللهمّ غَشّنی بالرّحْمَهِ وارْزُقْنی فیهِ التّوفیقِ والعِصْمَهِ وطَهّرْ قلْبی من غَیاهِبِ التُّهْمَهِ یا رحیماً بِعبادِهِ المؤمِنین»؛ در این فراز بنده از خداوند می‌خواهد که او را غرق در رحمت خویش گرداند. در این گام سالک به به مقام فناء فی الله می‌رسد و حالا یک گام تا مقام  بقاء بالله فاصله دارد که این مقام نیز در دعای روز سی‌ام مطرح می‌شود. در آن دعا آمده است: اللَّهُمَّ اجْعَلْ صِیَامِی فِیهِ بِالشُّکْرِ وَ الْقَبُولِ، عَلَى مَا تَرْضَاهُ وَ یَرْضَاهُ الرَّسُولُ، مُحْکَمَهً فُرُوعُهُ بِالْأُصُولِ؛ یعنی خدایا مرا جزء کسانی قرار ده که نمازگزار و روزه دار واقعی بودند.

استفاده از دعاهای روزانه برای رشد جامعه

حجت الاسلام صلواتی گفت: دعاهای ماه رمضان از بیداری از خواب غفلت آغاز و به فناء فی الله و بقاء بالله می‌رسد. در کتاب‌های عرفانی نیز همین سیر بیان شده است. خواجه عبدالله انصاری در کتاب «صد میدان» برای سالک، صد میدان را بیان کرده است. او می گوید سالک باید گام به گام این مراتب را طی کند. این دعاها نیز چنین وزانی دارد. مضامین آنها خوب و قابل توجه است.

وی تصریح کرد: دلیلی ندارد با آنچه که در بین مردم جایگاه پیدا کرده و در مساجد و مراکز دینی ما خوانده می‌شود مقابله کنیم؛ بلکه می‌توانیم از این فرازها برنامه‌های عملی اصلاحی خوبی را آماده و از آنها در جهت رشد جامعه استفاده کنیم. انسان در ماه رمضان با روزه گام به گام به خودسازی نزدیک می شود.

فرازهای کوتاه با مضامین متعدد

این محقق گفت: دعاهای روزانه ماه رمضان گسیخته و پارکنده نیست و این موضوعی است که با دقت و پژوهش می‌توان بدان تصریح کرد. دعای روز دوم از دعای روز اول یک گام بالاتر و دعای روز چهارم از دعای روز سوم یک گاه بالاتر است. یعنی از نظر اجرایی و عملی همراه با روزه، روزه دار را به مرتبه بالایی می‌رساند و خواستهای بیشتری را مطرح می‌کند.

وی تصریح کرد: در این دعاها با اینکه فرازها کوتاه است موضوعات متعدد و مهمی مانند توبه، استغفار، دوستان خوب، هم نشینی با نیکان و مسائل اجتماعی مطرح شده  و هر دعا گستره جدیدی را پیش روی خواننده باز می کند. در کنار روزه داری توجه به مضامین این دعاها خیلی مهم است.

ادبیات دینی ما موسیقی و زیبایی خاص خود را دارد

این پژوهشگر تاکید کرد: در مساجد و مراکز دینی که این دعاها قرائت می‌شود، الزاما باید ترجمه‌ها هم برای مردم خوانده شود. البته باید ترجمه‌های زیبا را انتخاب کرد. متاسفانه گاهی در ترجمه دعاها دقت کافی نشده و ادبیات آن تاثیرگذار نیست. ادبیات دینی ما زیبا دارای سجع و جنبه های هنری است. در ترجمه ها هم باید جنبه های هنری مورد توجه قرار گیرد. وقتی در لباس هنر مطلبی بیان شود، ماندگاری آن را به همراه دارد. ادبیات دینی ما موسیقی و زیبایی خاص خود را دارد و در ترجمه اگر این موارد لحاظ شود، مورد توجه قرار می گیرد. اگر این ترجمه ها درست و با آهنگ زیبا خوانده شود حتما در روح انسان تاثیر می گذارد.