قرآن در متن جامعه و زندگی ما حضور ندارد

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، در خصوص حضور قرآن در جامعه، متن پیام حضرت آیت الله مظاهری به همایش ملّی «شیوه‌ها و راهکارهای ترویج قرآن کریم در فرهنگ عمومی» بدین شرح است:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ

قال الله تَبارَک و تعالی: « تِلْکَ آیاتُ الْقُرْآنِ وَ کِتابٍ مُبینٍ، هُدیً وَ بُشْری‏ لِلْمُؤْمِنینَ»

اکنون که با عنایات خداوند تعالی همایش ملّی «شیوه‌ها و راهکارهای ترویج قرآن کریم در فرهنگ عمومی » برگزار می‌گردد، از سعی بلیغ همۀ دست‌اندرکاران و مشارکت‌کنندگان در این همایش قرآنی تشکّر و قدردانی نموده و اظهار امیدواری می‌کنم که این سعیِ مشکورِ نظری، به نتایجِ مبارکِ عملی در متن جامعۀ اسلامی منتهی گردد و در این صورت است که همایش حاضر، به هدف اصلی خود نائل خواهد آمد.

من در این مجال کوتاه می‌خواهم نکتۀ قابل توجه و تأملّی در خصوص شیوه‌ها و راهکارهای ترویج قرآن کریم در فرهنگ عمومی را طرح نمایم و به اختصار دربارۀ آن سخن بگویم.

بی شک اگر ما در جامعۀ اسلامی، به دنبال گسترش و تعمیقِ التزامِ نظری و عملی به قرآن کریم، به عنوان کتاب مقدّس و وحی الهی هستیم و به عبارت دیگر: به دنبال حضور فرهنگی قرآن در همۀ ساحت‌های زندگی مسلمانان و پیروان قرآن، خصوصاً در ساحت ذهن و ضمیر آنان هستیم؛ و این مهّم را به منزلۀ یک هدف بنیانی در جامعۀ اسلامی تلقّی می‌کنیم، طبعاً باید به شکل کاملاً فعّالانه، از تمامی ظرفیّت‌های ممکن در این زمینه، اعّم از ظرفیت‌های علمی، فرهنگی، هنری، اجتماعی، تبلیغی و سایر ظرفیت‌ها به بهترین نحو، بهره‌برداری نماییم.

آموزش قرآن و ترویج تعالیم آن و تبیین حقانیّت آن را از زیربنایی‌ترین نهادِ اجتماع یعنی خانواده و از پائین‌ترین سطوح آموزشی و تربیتی آغاز نموده و همۀ ابزارهای مفید در این راستا از رسانه‌ها و مطبوعات و فضای مجازی و سینما و دیگر فعالیت‌های هنری گرفته تا کتاب و تحقیق و پژوهش تا مدارس و آموزشگاه‌ها و حوزه‌های علمیّه و دانشگاه‌ها، همه و همه را به شکل اثرگذار و جذّاب به کار گرفته و به این ترتیب، قرآن و مفادّ پیام‌های حیات‌بخش آن را همچون زلال همیشه جاری در تمام ابعاد جامعه منتشر سازیم، امّا و هزار امّا؛

این‌ها همه اگرچه اقداماتی لازم و ضروری است؛ ولی سخن من در اینجا، چیز دیگری است و آن اشاره‌ای گذرا به مهم‌ترین شاخص‌هایی است که به عنوان یک نماد روشن، نشان می‌دهد که قرآن در زندگی ما به چه میزان حاضر و جاری است و بنابراین ضعف یا فقدان این شاخص‌ها، بدان معناست که قرآن در متن زندگی و جامعۀ ما یا حضور ندارد و یا از حضوری ضعیف، برخوردار است. به عبارت دیگر، این شاخصه‌ها به منزلۀ نوعی ترویج عملی قرآن است که اگر وجود نداشته باشد، همۀ آن فعالیت‌های علمی و نظری و تبلیغی هم، اثر و تأثیر لازم را نخواهند بخشید.

شاخصه‌های ترویج عملی قرآن و حضور آن در جامعه

۱) اگر درجامعه‌ای، «علم و دانش»، از جایگاه برجسته و ممتاز در فرهنگ عمومی و در تمامی شئون اجتماع و حکومت برخوردار نباشد و به معنای حقیقی کلمه، محترم و مورد اعتناء واقع نشود، مثل آنکه عالمان و دانشمندان در آن جامعه، بسطِ ید علمی و نظری لازم را نداشته باشند و یا نظامات تصمیم‌گری در آن جامعه، به طور جدّی، مبتنی بر نظامات علمی و دانش‌محور نباشد، طبعاً در چنین جامعه‌ای، قرآن به درستی ترویج نیافته است، زیرا قرآن کریم اولاً جایگاه ویژه‌ای را برای عالمان مقرّر می‌نماید: «یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَالَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ»؛ و ثانیاً همواره بر فاصله‌گذاری آشکار بین عالمان و غیر عالمان تأکید می‌ورزد: «قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ؟».

۲) اگر در جامعه‌ای، «اخلاق و رفتار عمومی»، از ارتقاء و تعالی، برخوردار نباشد و خدای ناکرده، آمارِ آسیب‌های اجتماعی نظیر فحشاء و سرقت و اعتیاد و طلاق و نزاع و خشونت و کلاهبرداری و کم‌فروشی و نزول‌خواری و بی‌ادبی و نظایر آن در این جامعه، رو به گسترش باشد، در چنین جامعه‌ای قرآن، مهجور است و به درستی ترویج نیافته است، زیرا قرآن کریم، سوء و فحشاء را از جانب شیطان می‌داند و بنابراین جامعه قرآنی را با خطوات و اوامر شیطان چه کار؟: «وَ لَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ، إِنَّمَا یَأْمُرُکُمْ بِالسُّوءِ وَالْفَحْشَاءِ وَأَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ».

۳) جامعه‌ای که در آن «عدالت و قسط» به عنوان یک اصل بنیانی در همۀ ابعاد و اجزاء و شریان‌های حکومت و فرهنگ عمومی جریان نداشته باشد و یا این اصل، تضعیف و تحقیر شده باشد، جامعه‌ای نیست که قرآن کریم در متن آن جامعه، حضور و ترویج یافته باشد، چرا که قرآن کریم هم فلسفۀ ارسال رسل و بعثت انبیاء الهی را «قیام جامعه و مردمان به قسط و عدل» معرفی می‌فرماید: «لَقَد أَرسَلنا رُسُلَنا بِالبَیِّناتِ وَأَنزَلنا مَعَهُمُ الکِتابَ وَالمیزانَ لِیَقومَ النّاسُ بِالقِسطِ»؛ و هم به طور مکرّر، مردمان را به قسط و عدل امر می‌نماید: «کُونُوا قَوَّامِینَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلَّهِ وَلَوْ عَلَى أَنْفُسِکُمْ»، «قُلْ أَمَرَ رَبِّی بِالْقِسْطِ» و آیات فراوان دیگر.

۴) جامعه‌ای که در آن، «شاخص‌های کلان اقتصادی و توسعۀ پایدار کشور»، منفی و رو به افول بوده و فقر و ناداری و استضعاف، گسترش داشته باشد، به یقین جامعۀ آرمانی قرآن به شمار نیامده و قرآن در آن جامعه، ترویج نیافته است، زیرا قرآن کریم علاوه بر آنکه فقر را دالان و مسیر شیطان برای واداشتن به فحشاء می‌داند: «الشَّیْطَانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَیَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشَاءِ»، جامعه‌ای را به عنوان جامعۀ امن و آرام، توصیف می‌فرماید که در آن، زندگی مردم، آبادان و معمور است: «وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا قَرْیَهً کَانَتْ آمِنَهً مُطْمَئِنَّهً یَأْتِیهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِنْ کُلِّ مَکَانٍ».

۵) جامعه‌ای که در همۀ اجزاء و ابعاد حاکمیّت و سیاست و فرهنگ عمومی آن، «اعتدال و میانه‌روی» که نماد و نمود عقلانیّت و خردورزیست، حاکم نشده باشد و گرفتار بلای دوگانۀ افراط و تفریط باشد، جامعۀ آرمانی قرآن و امّتی که قرآن کریم در میان آنان ترویج یافته باشد نیست: «وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّهً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ، وَ یَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیداً».

باری، پنج شاخصه‌ای که بیان شد اگر چه همۀ معیارهای جامعۀ مطلوب قرآن کریم، که تعالیم انسان‌ساز و جامعه‌ساز آن کتاب مقدّس در آن جامعه، ترویج یافته باشد نیست، ولی بی‌شک از زمرۀ شاخصه‌های اصلی و معیارهای اولیّه و بنیانی است.

بنابراین اگر ما به دنبال راهکارها و شیوه‌های ترویج قرآن کریم در جامعه هستیم، باید بدانیم که بهترین راه در این زمینه، روش عملی است به این معنا که اگر با لطف خداوند و صداقت و جدّیّت همگان، جامعه‌ای ساخته شود که درآن علم و عالمان از جایگاه معتبر و برجستۀ خود برخوردار بوده و اخلاق و رفتار مردمان، نیکو و خالی از آسیب‌ها و ناهنجاری‌ها باشد و عدل و قسط بر شئون حاکمیّتی و فرهنگ عمومی آن حاکم باشد و زندگی عموم مردم، زیستِ آبرومندانۀ منهای فقر باشد و اعتدال و میانه‌روی و خردورزی در میانِ امّت و ملّت و دولت و حکومت، رایج و مرسوم باشد، در این صورت به بهترین وجه، قرآن کریم را ترویج و تبلیغ کرده‌ایم و اسوه‌ای عملی را در مقابل دیدِ سایر جوامع قرار داده‌ایم.

امید است خداوند سبحان به همۀ ما توفیق فهم تعالیم والای قرآن کریم و ترویج آن آموزه‌های حیات‌بخش و اجراءِ کامل آن در جامعۀ اسلامی را عنایت فرماید.«إِنَّهُ سَمِیعٌ الدُّعاء قَرِیبٌ مُجِیبٌ».

حسین المظاهرى

۱۰ / صفرالمظفّر / ۱۴۴۴

۱۶ /شهریور/۱۴۰۱