گردشگری مذهبی، تجربه آزموده برای رونق اقتصادی

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، صنعت گردشگری شامل بخش‌های مختلفی است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها «گردشگری مذهبی» به حساب می‌آید؛ تمامی ادیان و مذاهب در سراسر جهان اماکن، آثار، سنت‌ها و مراسم‌های مذهبی مختلفی دارند که به یکی از جاذبه‌های مهم گردشگری آن منطقه تبدیل شده و سالانه تعداد افراد قابل توجهی به تماشای آن می‌روند که در این میان دین اسلام و مسلمانان نقش به‌سزایی در این شاخه از گردشگری دارند.

مراسم حج، زیارت اماکن مقدس و وجود مراسم‌های عزاداری یا جشن‌های مذهبی مسلمانان از بزرگ‌ترین رویدادهای گردشگری مذهبی در جهان به شمار می‌روند و بر همین اساس در کشور ایران نیز به دلیل پیشینه مذهبی که دارد، این سبک از گردشگری رواج بسیاری دارد؛ شهرهای مشهد و قم به ترتیب شلوغ‌ترین شهرهای توریستی – مذهبی ایران تلقی می‌شوند که سالانه میلیون‌ها زائر داخلی و خارجی را میزبانی می‌کنند، علاوه بر این در سراسر ایران بیش از ۱۰ هزار مقبره امامزاده وجود دارد که استان فارس، مازندران و گیلان به‌ترتیب در رتبه‌های اول تا سوم قرار دارند علاوه بر اماکن مقدس و آثار تاریخی مذهبی، در ایران آئین‌ها و مراسم‌های مذهبی بسیار زیادی وجود دارد که هرکدام از آن‌ها می‌تواند خیل عظیمی از گردشگران مذهبی را به ایران بکشاند، برای مثال مراسم‌های عزاداری امام حسین (ع) در ایام ماه محرم و صفر مانند زنجیر زنی، سینه زنی، شبیه خوانی یا مراسم قالی‌شویی مشهد اردهال می‌توانند در برنامه‌های سفر گردشگران مذهبی قرار گیرند.

بر اساس بولتن خبری معاونت گردشگری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در اردیبهشت ۱۴۰۲، در سال ۱۴۰۱ تعداد گردشگران ورودی به ایران چهار میلیون و ۲۳۰ هزار و ۵۶۸ نفر بوده است، از سمتی بنا بر اعلام مدیر روابط عمومی فرودگاه بین‌المللی شهید هاشمی‌نژاد مشهد در سال ۱۴۰۱ سهم پروازهای داخلی بیش از ۴۴ هزار و ۱۴۱ پرواز بوده که در این بازه زمانی پنج میلیون و ۹۷۵ هزار مسافر داخلی جابه‌جا شده‌اند، همچنین در سال ۱۴۰۱ بیش از ۱۰ هزار و ۲۹۲ پرواز خارجی در فرودگاه مشهد نشست و برخاست داشته است.

از سویی در قم و در در ۹ ماهه نخست سال ۱۴۰۱ نیز ۶ هزار و ۲۰۰ گردشگر غیرمسلمان که بیشترین تعداد از ۱۰ کشور اسپانیا، ایتالیا، لهستان، آلمان، هلند، روسیه، فرانسه، یونان، سوئیس و جمهوری چک بوده‌اند وارد حرم حضرت معصومه (س) شده‌اند و ۴۸ هزار نفر مسلمان غیرایرانی نیز در این بازه زمانی از حرم زیارت کرده‌اند.

آمار گردشگران خارجی در حرم حضرت معصومه طی ۹ ماه نخست سال ۱۴۰۱

ایران شاخص‌ترین کشور دنیا در حوزه گردشگری مذهبی تشیع

سید مصطفی فاطمی، مدیرکل دفتر توسعه گردشگری داخلی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در توضیح گردشگری مذهبی به خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: سفرهای ایرانی تلفیقی هستند، یعنی افراد ممکن است به قصد زیارت به شهری بروند اما در کنار آن به تفریح نیز بپردازند.

وی با تاکید بر اینکه در عمده شهرهای زیارتی و سیاحتی رونق اقتصادی بر حول زیارت و گردشگری پیش می‌رود، می‌افزاید: در زمینه گردشگری مذهبی نواقص و کمبودهایی در تعداد هواپیما، قطار، خودروهای همگانی، جاده، ساخت هتل، فرودگاه و ترمینال‌های مسافرتی وجود دارد و از آنجایی که جمعیت کشور رو به رشد است، این ضعف‌ها در سال‌های اخیر خود را بیشتر نشان می‌دهند.

مدیرکل دفتر توسعه گردشگری داخلی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تاکید می‌کند: ایران در حوزه گردشگری مذهبی تشیع، شاخص‌ترین کشور دنیا محسوب می‌شود چراکه اماکن مذهبی زیادی در کنار اماکن مذهبی ادیان دیگر قرار دارند، در این راستا برگزاری رویدادهای مذهبی کنار زیارتگاه‌ها و اماکن متبرکه می‌توانند جذب گردشگر بهتری مانند رویداد اربعین داشته باشند.

فاطمی خاطرنشان می‌کند: همچنین دیدار با علما و بزرگان دینی می‌تواند یکی دیگر از موضوعاتی باشد که مورد توجه گردشگران مذهبی قرار گیرد.

مدیرکل دفتر توسعه گردشگری داخلی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با اشاره به فعالیت تورگردانان در حوزه گردشگری مذهبی توضیح می‌دهد: تعداد بسیاری از تورگردان‌ها در حوزه گردشگری معنوی فعال هستند، چراکه گردشگری مذهبی به لحاظ وجود دستگاه و نهادهای متعدد متولی از جمله سازمان تبلیغات اسلامی، اوقاف، حج و زیارت و نظایر آن مورد توجه است.

فاطمی با بیان اینکه نتوانسته‌ایم که کشورهای شیعی همسایه را با رویدادهای خود آشنا کنیم، ادامه می‌دهد: ما به‌عنوان یک کشور شیعه در دنیا شناخته شده هستیم، اما نتوانستم بر رویدادهای گردشگری مذهبی و معرفی و آگاه بخشی درست آن‌ها به ادیان مختلف جذب گردشگر داشته باشیم.

گردشگری دینی، موتور محرک صنعت است

حجت‌الاسلام سید مصطفی میرفندرسکی، کارشناس گردشگری مذهبی نیز با اشاره به ظرفیت‌های موجود کشور در حوزه گردشگری مذهبی اظهار می‌کند: از نظر زیرساخت‌های گردشگری دینی در کشور ظرفیت‌های فراوانی وجود دارد چرا که از گذشته تا کنون ایران مهد ادیان و اقلیت‌های مختلف بوده است.

وی با تاکید بر اینکه تمام زیرساخت‌ها در تعامل با یک رویکرد کلان گردشگری، با گردشگری معنوی گره خورده است، می‌افزاید: شاهدیم که در زمینه آینده‌پژوهی گردشگری، محصولات گردشگری به سمت تحول‌آفرینی می‌روند و به نوعی رویکرد آن‌ها تحول‌آفرین است.

این کارشناس گردشگری مذهبی با یادآوری اینکه علاوه بر ظرفیت اسلامی، مذهبی و شیعی کشور که از زمینه‌های گردشگری مذهبی و زیارت محسوب می‌شوند، کشور ما در زمینه گردشگری دینی نیز از ظرفیت و شرایط منحصر به فردی برخوردار است، تصریح می‌کند: گردشگری دینی در بیشتر کشورها موتور محرک کل صنعت محسوب می‌شود و در این راستا با تولید محصولات گردشگری دینی می‌توانیم چرخه اقتصادی صنعت گردشگری در جامعه به حرکت در بیاوریم.

میرفندرسکی با بیان اینکه با رعایت استانداردهای صنعت گردشگری می‌توانیم به‌عنوان مقصد گردشگری دینی، چرخه اقتصادی و فرهنگی را به حرکت درآوریم، خاطرنشان می‌کند: محصولات گردشگری دینی می‌توانند بهره فرهنگی، کار آفرین، اشتغال‌زا و درآمدزایی را برای جوامع مختلف داشته باشند.

وی تصریح کرد: از ظرفیت بزرگ گردشگری دینی غافل شدیم، چراکه گردشگری دینی را به سمتی سوق دادیم که با مبانی ایدئولوژیک گردشگری زیارت همسو بوده است، می‌گوید: از آنجایی که از حوزه گردشگری دینی فهم صحیح و دقیقی شکل نگرفته، محصولات مناسبی هم برای آن تولید نشده است.

گردشگری زیارتی متفاوت از گردشگری مذهبی است
این کارشناس گردشگری مذهبی با بیان اینکه تمام آژانس‌های بند الف در حوزه گردشگری مذهبی فعالیت زیارتی دارند که این نشان دهنده ظرفیت زیارتی کشور است، ادامه می‌دهد: گردشگری زیارتی با گردشگری مذهبی متفاوت است؛ چراکه گردشگری مذهبی پکیج تکمیل شده گردشگری زیارت است.

میرفندرسکی با تاکید بر اینکه باید از فهم گردشگری دینی در دنیا آگاه شویم تا بتوانیم محصولات خوبی ارائه دهیم، می‌گوید: کشوری که چرخه صنعت گردشگری آن به وضعیت پایدار نرسیده، نمی‌تواند به صورت ناگهانی سنخ گردشگری تولید کند چراکه باید ببینیم دنیا در صنعت گردشگری چه مسیری را رفته، آن را یاد بگیریم، بومی‌سازی و پیاده کنیم و بعد از آن گفتمان‌سازی انجام دهیم.

وی با بیان اینکه در دنیای امروز پکیج، سایت و مسیرهای گردشگری دینی زیادی وجود دارند اما برخلاف داشتن تمام این ظرفیت‌ها، آمایش سرزمینی کامل و جامع که بتوانیم به عنوان منبع استفاده کنیم نداریم، خاطرنشان می‌کند: پس از آمایش سرزمین باید مخاطبین گردشگری دینی را توسعه دهیم؛ چراکه مخاطبان گردشگری دینی تنها به زیارت و دین باوری منحصر نمی‌شوند، و گاهی مخاطبان غیر دینی نیز مخاطب آن مقصد می‌شوند.

این کارشناس گردشگری مذهبی با تاکید بر اینکه تعاریف دقیق از یک محصول گردشگری می‌تواند آن را زنده کند چراکه با تعارف و مفاهیم کلی نمی‌توانیم محصول گردشگری آماده کنیم، اضافه می‌کند: محصول گردشگری از خلال تعاریفی بیرون می‌آید که کامل، دقیق و از خطوط قرمز، جامعیت و مانعیت برخوردار باشد.

میرفندرسکی خاطرنشان می‌کند: در این مسیر از آنجایی که نتوانستم از فضای مجازی و اینترنت به خوبی استفاده کنیم و در معرض مخاطب خود نیستیم بر همین اساس باید تلاش کنیم در جایی قرار بگیریم که در معرض مخاطبان باشیم.

وی با بیان اینکه گردشگری دینی به گفتمان و عزم کلان نیاز دارد، تا افراد به این واقعیت برسند که گردشگری دینی با تمام خرده بازارهای زیر مجموعه خود یک فرصت بزرگی است که در کشور به آن توجه نشده است، تاکید می‌کند: باید به تربیت نیروی انسانی متخصص که قابلیت و توانمندی اجرای پکیج‌های سفر گردشگری دینی را دارند و از هوش معنوی برخوردارند، پرداخت.

لزوم ارتباط‌گیری اماکن مذهبی با آژانس‌های مسافرتی

همچنین حسین کمال‌الدین، کارشناس و عضو کارگروه گردشگری اظهار می‌کند: روساخت مهم‌ترین نیاز در حوزه گردشگری است؛ چراکه ما در زمینه نرم‌افزاری و موضوعاتی از این دست، نسبت به زیر ساخت‌ها با مشکلاتی مواجه هستیم.

وی ادامه می‌دهد: امروزه گردشگران غیر مسلمانی وجود دارند که علاقه‌مند به بازدید از اماکن مذهبی هستند اما از آنجایی که با مشکلاتی از قبیل عدم دسترسی کافی، راحت نبودن هماهنگی‌ها و… رو به رو هستیم نمی‌توانیم این کار را انجام دهیم در این راستا باید ارگانی وجود داشته باشد که توانایی و قدرت هماهنگی این موارد را داشته باشد.

این کارشناس گردشگری مذهبی خاطرنشان می‌کند: متولیان در جذب گردشگر مؤثر هستند، در همین راستا گاهی متولی اماکن گردشگری، گاهی آژانس‌ها و گاهی وزارت گردشگری به حساب می‌آیند.

کمال‌الدین با تاکید بر اینکه زمانی که مراکز مذهبی متولی کار باشند باید با مراکز مذهبی سایر کشورها و ادیان ارتباط تنگاتنگ برقرار کنند، می‌گوید: مراکز مذهبی برای اینکه دیده شوند و در میدان قرار گیرند باید به آژانس‌ها اطمینان کنند و با آن‌ها به همکاری داشته باشند چراکه آژانس‌ها در ارتباط‌گیری و حل مسائل موفق عمل می‌کنند.

وی با اشاره به اینکه از دیگر اشکالات ما این است که در زمینه فضای مجازی ضعیف هستیم، ادامه می‌دهد: وزارت گردشگری می‌تواند با استفاده از جلسات و ارتباطات دولتی بین ملت‌ها، از کشورهای مذهبی برای بازدید راهنماها دعوت کند و در رونق بخشی هرچه بهتر این موضوع مؤثر باشد.

این کارشناس گردشگری مذهبی تصریح می‌کند: افراد بومی اماکن گردشگری از اینکه به‌عنوان راهنمای گردشگری مشغول به فعالیت شوند استقبال می‌کنند، از این رو مراکز مذهبی و گردشگری باید همکاری لازم را برای پیشرفت در این زمینه را داشته باشند.

کمال‌الدین با بیان اینکه ارزانی خدمات از دغدغه‌های مهم محسوب می‌شود، می‌افزاید: برای اینکه این گردشگری مذهبی را فعال کنیم و آن را جا بیندازیم باید مراکز مناسب، شایسته و ارزانی را داشته باشیم تا بتوانیم خدمات ارزان قیمتی را ارائه دهیم.

آنچه که بیش از هرچیزی در مقوله گردشگری مذهبی قابل توجه و حائز اهمیت است، توجه به ظرفیت‌های موجود در این حوزه و فرصت‌هایی است که توسعه این نوع از گردشگری پدید می‌آورد و با توجه به همین نکات است که سیاست‌گذاری و برنامه صحیح در این عرصه بیش از هر زمان دیگری اهمیت پیدا می‌کند.

یکی از چشم‌اندازهای مهم جامعه اسلامی، رسیدن به مرحله تمدن نوین اسلامی به حساب می‌آید و شاید بتوان یکی از راه‌های نیل به این هدف را توسعه گردشگری مذهبی دانست چرا که باعث آشنایی بیش از پیش جوامع مسلمان و آشنایی با نقاط اشتراک یکدیگر می‌شود و در ادامه این مسیر است که لحظات بی‌نظیری از قبیل حماسه بزرگ اربعین در اذهان ثبت می‌شود.