نفوذ «آقاخانی‌ها» در تانزانیا به اسم توسعه
تمام فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی آقاخانی‌ها در تانزانیا با عنوان «شبکه توسعه آقاخان» انجام میشود اما این تمام داستان نیست. اسماعیلیان فعالیت‌های مذهبی خود را از طریق «جماعت‌خانه‌ها و مساجد» انجام می‌دهند و دوره‌های کوتاه‌مدت مطالعات دینی خود را نیز در همین جماعت‌خانه‌ها برگزار می‌کنند.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، با توجه به عمق نفوذ شبکه و بنیاد آقاخانی‌ها در ساختارهای کشورهای مختلف، بررسی این موضوع که این شبکه چگونه از روش‌های اقتصادی و اجتماعی برای جذب مخاطب سود می‌جوید، ضروری است.
محسن معارفی، رایزن فرهنگی ایران در تانزانیا در یادداشتی با نام حضور پررنگ «آقاخانی‌ها» در تانزانیا به این مهم پرداخته که شرح آن در ادامه می‌آید:
به دلایل تاریخی مختلف، از ایام دور بخشی از جمعیت شیعیان اسماعیلی در شرق آفریقا و از جمله در تانزانیا زندگی می‌کردند. فعالیت‌های نظام‌مند اجتماعی ـ اقتصادی آقاخانی‌ها در تانزانیا حدود یکصد و بیست سال قبل با افتتاح اولین مدرسه دخترانه آقاخان در زنگبار (سال ۱۹۰۵) به دستور سلطان محمد شاه[۱] (آقاخان سوم) آغاز شد. اما این فعالیت‌ها با تأسیس «شبکه توسعه آقاخان[۲]» توسط کریم آقاخان چهارم بسیار توسعه یافت. کریم آقاخان دوران کودکی‌اش را در شرق آفریقا (نایروبی ـ کنیا) گذرانده است و به سبب علاقه‌اش به این خطه، سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی بسیار زیادی را در کشورهای شرق آفریقا از جمله تانزانیا انجام داده است.
در حال حاضر مهمترین سرمایه‌گذاری‌های شبکه توسعه آقاخان در تانزانیا عبارت است از:
۱. سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی؛ برنامه‌های توسعه اقتصادی شبکه که با نام صندوق توسعه اقتصادی آقاخان[۳] امور مالی، توریسم و صنایع را دنبال می‌کند. برخی از مهمترین سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی شبکه توسعه آقاخان در تانزانیا عبارت‌اند از:
الف) شرکت رسانه‌ای موانانچی؛ صندوق توسعه اقتصادی آقاخان در سال ۲۰۰۲ با خرید سهام شرکت رسانه‌ای ام وانانچی[۴] وارد عرصه رسانه‌ای تانزانیا شد. در حال حاضر این شرکت نشریات زیر را منتشر می‌کند:
۱. روزنامه موانانچی[۵]؛ هم اکنون پرتیراژترین روزنامه به زبان سواحیلی در تانزانیا است.
۲. روزنامه سیتیزن[۶]؛ هم اکنون پرتیراژترین روزنامه به زبان انگلیسی در تانزانیا است.
۳. روزنامه موانا اسپوتی[۷]؛ هم اکنون پرتیراژترین روزنامه ورزشی در تانزانیا است.
بنابراین مهمترین روزنامه انگلیسی، سواحیلی و ورزشی تانزانیا در اختیار شبکه توسعه آقاخان است.
ب) شرکت بیمه‌ای Jubilee Allianz؛ گروه بیمه‌ای جوبیلی[۸] از دهه ۱۹۳۰ برای ارائه بیمه عمر و بیمه عمومی در شرق آفریقا تأسیس شد. در سال ۲۰۲۱ گروه بیمه وارد شراکت با شرکت آلیانز شد و با نام جوبیلی آلیانز فعالیت خود را در شرق آفریقا از جمله تانزانیا ادامه می‌دهد.
پ) سرمایه‌گذاری‌های توریسم و گردشگری؛ شبکه توسعه آقاخان از دهه ۱۹۹۰ با ساخت و بازسازی هتل‌ها، استراحتگاه‌ها و اقامتگاه‌ها در بخش توریسم و گردشگری در زنگبار و بخش اصلی تانزانیا سرمایه‌گذاری کرد. معروفترین هتل دارالسلام(هتل سرنا) متعلق به شبکه توسعه آقاخان است.
ج) بانک تراست دیاموند[۹]؛ این بانک با سابقه ۷۰ سال فعالیت در شرق آفریقا دارای ۱۳۵ شعبه در کنیا، تانزانیا، اوگاندا و بوروندی است.
د) کمک‌های خود اشتغالی؛ شبکه توسعهی آقاخان با همکاری سازمان آقاخان[۱۰] تلاش می‌کند، فعالیت‌هایی را در مناطق کم برخوردار تانزانیا داشته باشد. این برنامه‌ها معمولاً از طریق گروه خدماتی منطقه محور[۱۱] انجام میشود. پرداخت وام برای خرید ابزار و کود کشاورزی و مشاغل کوچک یکی از این برنامه‌هاست.
ه) حضور در بخش صنایع؛ بخش خدمات توسعه صنایع[۱۲] در شبکه توسعه آقاخان به این امور می‌پردازد. کارخانه ساخت چرم موشی[۱۳]، کارخانه چاپ و بسته‌بندی تی ال ال تانزانیا[۱۴]، شراکت در کابل‌های زیردریایی سی کام[۱۵]، شرکت فراوری محصولات کشاورزی فریکوگن[۱۶]و … از جمله شرکت‌های صنعتی وابسته به شبکه توسعه آقاخان در تانزانیا است.
۲. سرمایه‌گذاری‌های سلامت و بهداشت؛ شبکه توسعه آقاخان فعالیت‌های سلامت و بهداشت در تانزانیا را از سال ۱۹۲۹ شروع کرده است و این برنامه‌ها تحت خدمات سلامت آقاخان[۱۷] انجام می‌گیرد. برخی از این سرمایه‌گذاری‌ها عبارت است از:
الف) بیمارستان ۱۷۰ تخت خوابی که خدمات بهداشتی و درمان را در کلاس جهانی و البته بسیار گران در دارالسلام ارائه می‌کند.
ب) ده‌ها مرکز درمانی، زایشگاه، خانه بهداشت، مراقبت‌های سالمندی در شهرهای مختلف تانزانیا.
بر اساس اطلاعات پایگاه شبکه توسعه آقاخان، بخش سلامت و بهداشت از بزرگترین بخش‌های سرمایه‌گذاری در تانزانیا است که نزدیک به یک‌هزار پرسنل دارد. همچنین با همکاری دولت، خدمات رایگان مادر و کودک در بسیاری از مراکز ارائه میشود.
۳) سرمایه‌گذاری در آموزش و تحصیلات؛ قدیمی‌ترین خدمات شبکه توسعه آقاخان در تانزانیا در بخش آموزش است که هم اکنون بخش خدمات آموزشی آقاخان[۱۸] این فعالیت‌ها را ساماندهی می‌کند. بخشی از این فعالیت‌ها در تانزانیا عبارت‌اند از:
الف) مدارس مهد کودک، ابتدایی و دبیرستان؛ این مدارس در زنگبار، دارالسلام و جنوب تانزانیا است و هر دو نظام آموزشی «بین‌المللی» و «تانزانیایی» را ارائه می‌دهد.
ب) تحصیلات آموزش عالی؛ مهمترین مراکز فعال در این باره عبارت‌اند از:
۱) دانشکده مامایی و پرستاری؛ این دانشکده در دارالسلام واقع شده است و تا کنون ۷۵۰ فارغ‌التحصیل داشته است.
۲) مؤسسه آموزش عالی آقاخان[۱۹]؛ این مؤسسه هم‌اکنون کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی را به همراه دوره‌های کوتاه تربیت مربی در دارالسلام برگزار می‌کند. یک دانشکده بزرگ هنر و علوم در آروشا (شمال تانزانیا)، با ظرفیت پذیرش ۳۰۰۰ دانشجو در حال ساخت است.
۳) دانشکده تخصصی پزشکی؛ با همکاری بیمارستان آقاخان، در سه رشته پزشک خانواده، جراحی و داخلی به صورت تمام وقت (چهارساله) رشته‌های تخصصی پزشکی را ارائه می‌کند.
۳. مرکز پژوهش‌های آب و هوا و محیط زیست اروشا[۲۰]؛ این مرکز بزرگ پژوهشی در زمینی به مساحت ۴ هزار متر در اروشا، با همکاری دانشگاه سایمون فریزر کانادا در سال گذشته (ابتدای سال ۱۴۰۲)، افتتاح شد تا میزبان دانشجویان و اساتید از تانزانیا و دیگر کشورها باشد.
علاوه بر این مراکز، شبکه توسعه آقاخان همکاری‌های مختلفی با مدارس دولتی تانزانیا در زمینه‌های مختلف آموزشی، بهداشتی و کمک مربی دارد.
۴. سرمایه‌گذاری در سایر امور؛ از جمله برنامه‌های مختلف برای بهبود فعالیت‌های کشاورزی و نیز مرمت آثار تاریخی.
شبکه توسعه آقاخان در سال ۱۹۹۱ برای رسمیت بخشی به فعالیت‌های گسترده خود توافقنامه‌ای با دولت تانزانیا امضا کرد.
نکات زیر در رابطه با فعالیت‌های آقاخانی‌ها در تانزانیا قابل توجه است:
الف) با توجه به نفوذ بسیار زیاد سیاسی، رسانه‌ای و اقتصادی، این شبکه ارتباط بسیار نزدیکی با دولتمردان تانزانیا دارد و دولت نیز تقریباً در همه برنامه‌های رسمی آنها، نماینده‌ای را از طرف رئیس جمهور کشور می‌فرستد. سال گذشته (۱۴۰۱)، دولت تانزانیا یکی از خیابان‌های مهم دارالسلام را به نام «خیابان آقاخان» نامگذاری کرد.
ب) تمام فعالیت‌های اجتماعی ـ اقتصادی آقاخانی‌ها در تانزانیا با عنوان «شبکه توسعه آقاخان» انجام میشود که به آن اشاره شد. لکن این تمام داستان نیست. اسماعیلیان فعالیت‌های مذهبی خود را از طریق «جماعت‌خانه‌ها و مساجد» خود انجام می‌دهند. آنها در تانزانیا چندین مسجد و ساختمان بزرگ چند طبقه‌ای برای مراسم و فعالیت‌های خود دارند. برخی نشست‌ها و همایش‌های مربوط به شبکه توسعه آقاخان و نیز دوره‌های کوتاه‌مدت مطالعات دینی تحت اشراف مؤسسه مطالعات اسماعیلیه[۲۱] نیز در همین جماعت‌خانه‌ها برگزار میشود.
ج)وجه مشترک بسیاری از خدماتی که شبکه توسعه آقاخان ارائه می‌کند این است که کیفیت بسیار بالایی دارند و البته گران هستند و بسیاری از مردم تانزانیا توان مالی استفاده از این خدمات را ندارند. به طور مثال هزینه ویزیت پزشک عمومی در بیمارستان آقاخان دارالسلام حدود ۳۰ دلار است. جمعه؛ ۲۶ آبان ماه در اجتماع شبکه توسعه آقاخان با دیگر مسلمانان تانزانیا، نماینده رئیس جمهور تانزانیا از مسئولان بیمارستان آقاخان درخواست کرد هزینه‌ها را کاهش دهند تا امکان استفاده از خدمات پزشکی برای مردم بیشتری فراهم شود.
د) اسماعیلیان تفکر تکثرگرایی اسلامی و جدایی دین از سیاست را نمایندگی می‌کنند و مؤسسه توسعه آقاخان در تانزانیا نیز وانمود می‌کند، هیچ موضع‌گیری سیاسی ندارد و صرفاً خدمات انسان‌دوستانه در کشور ارائه می‌کند، ولی روزنامه پرمخاطب آنها (The Citizen) در حوادث بعد از عملیات طوفان الاقصی، همراهی زیادی با رژیم صهیونیستی نشان داد و نه تنها نسبت به جنایات اسرائیل در تانزانیا ساکت بود، بلکه در مقالات زیادی جانبدارانه از اسرائیل حمایت می‌کرد. یکی از سایت‌های مهم اسماعیلیان[۲۲] بعد از عملیات طوفان الاقصی، در ضمن مقاله‌ای دیدگاه‌های کریم آقاخان را درباره فلسطین جمع‌آوری و تأکید کرد که کریم آقاخان اگر چه دوست ندارد درباره این مسائل سیاسی صحبت کند ولی از ایده دو کشور مستقل فلسطین و اسرائیل حمایت می‌کند و بعد این پیشنهاد شیطنت‌آمیز کریم آقاخان را منتشر کرد که یکی از شروط صلح، این است که کشورهای شیعه نیز اسرائیل را به رسمیت بشناسند؛
در حالی که همه دیدیم در قرارداد اسلو که یاسر عرفات، حاضر شد «راهبرد مقاومت» در برابر رژیم جعلی صهیونیستی را کنار گذاشته و این رژیم را به عنوان کشور اسرائیل به رسمیت شناخت، نه تنها اسرائیل، کشور فلسطین را به رسمیت نشناخت، بلکه به تزویر از این قرارداد برای فرایند عادی‌سازی با دیگر کشورها استفاده کرد و حملات وحشیانه خود علیه مردم مظلوم فلسطین را گسترش داد.
پی‌نوشت‌ها:
[۱] سلطان محمد شاه، ملقب با آقاخان سوم، نوه ی حسنعلی شاه است که لقب «آقاخان» را از فتحعلی شاه قاجار گرفت. خود سلطان محمد شاه تابعیت ایرانی داشت. او نخستین امام اسماعیلیه بود که نهادهای فرهنگی و اقتصادی بسیاری را در کشورهای مختلف بنیان نهاد و روابط جهانی گسترده‌ای داشت؛ چنانچه از سال ۱۳۱۶ تا ۱۳۱۸ رییس جامعه‌ی ملل (که بعدها سازمان ملل نامیده شد) بود. امام فعلی کریم آقاخان نوه ی سلطان محمد شاه است. کریم آقاخان از بیستم تیرماه ۱۳۳۶ تا کنون امامت اسماعیلیان را در دست دارد.
[۲] Aga Khan Development Network (AKDN)
[۳] Aga Khan Fund for Economic Development (AKFED)
[۴] Mwananchi Communications Limited (MCL)
[۵] ام وانانچی (Mwananchi) به معنای شهروند در زبان سواحیلی است.
[۶] The Citizen
[۷] Mwanaspoti
[۸] جوبیلی یک واژه ی عاریه ای از کتب مقدس به معنای سالگرد وقایع مهم است و در فرهنگ آفریقایی، «جوبیلی» در جشنهای رهایی از بردگی استفاده میشود.
[۹] Diamond Trust Bank
[۱۰] Aga Khan Foundation (AKF)
[۱۱] Community-based Savings Group (CBSG)
[۱۲] Industrial Promotion Services (IPS)
[۱۳] Moshi Leather Industries Limited
[۱۴] TLL Printing & Packaging Limited
[۱۵] SEACOM Cable
[۱۶] Frigoken Ltd
[۱۷] Aga Khan Health Services (AKHS)
[۱۸] Aga Khan Education Services (AKES)
[۱۹] AKU’s Institute for Educational Development (IED)
[۲۰] Arusha Climate and Environmental Research Centre (AKU-ACER)
[۲۱] The Institute of Ismaili Studies (IIS)
[۲۲] https://ismailignosis.substack.com/