زرتشتیان اهل کتاب بوده و دین زرتشتیان منشأ وحیانی و الهی دارد

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، پنجمین جلسه کرسی های علمی ترویجی پاییز ۱۴۰۲ با عنوان «بررسی پیامبر و کتاب آسمانی زرتشتیان از منظر منابع اسلامی و مقایسه آن با منابع زرتشتی» با ارائه دکتر سید محمد حاجتی و نقد دکتر سید محمد روحانی برگزار شد. دکتر سید محمد حاجتی در این نشست با بررسی ریشه تاریخی کتاب آسمانی زرتشتیان تصریح کرد: واژه مجوس در منابع اسلامی به زرتشتیان اشاره دارد. این واژه یکبار در قرآن (حج، ۱۷)، و در احادیث نیز فراوان به‌کار رفته است. مراد اینجا از منابع اسلامی، قرآن و احادیث شیعی است. در احادیث از دین مجوس با عنوان مجوسیت سخن به میان آمده است. در تقسیم بندی ادیان به ادیان آسمانی و غیرآسمانی، مجوسیت جزو ادیان آسمانی است.

نویسنده کتاب «شایست و ناشایست دین زرتشت» ادامه داد: بسیاری از آیات قرآنی مؤیّدِ وجود انبیاى الاهى در میان اقوام و ملل مختلف است و بر کثرت پیامبران دلالت دارد؛ در مواردی برای یک منطقه، پیامبران متعددی مبعوث شده¬اند. زرتشتیان مردمان سرزمین پهناور ایران، با پیشینه تاریخی کهنِ آن، نیز از این اصل کلی مستثنا نبوده و در زمره اقوامی بودند که خدای متعال پیامبران متعددی برای آنان فرستاد. برخی شواهد حدیثی نیز گویاى آن است که در حوزه قومیت و تمدن ایرانى، انبیاى الاهى مبعوث شده اند. مجموع شواهد نقلی به ضمیمه دلیل عقلی، دلالت دارد بر این‌که ایرانیان باستان نه تنها یک پیامبر، بلکه چندین پیامبران داشتند.

وی بیان کرد: بیش از ده حدیث در مجامع روایی شیعی براین مطلب گواهی می¬دهد که مجوس، یا همان زرتشتیان، پیامبر و کتاب آسمانی داشتند. نام پیامبر و کتاب آسمانی در این روایات نیامده است، فقط در یک نقل نام پیامبر داماسب (دامسب، داماست) و کتاب وی جاماسب (جاماس، جاماسف) با ضبط¬های متفاوت معرفی شده است. بنابر روایات، زرتشتیان پیامبر خود را کشتند و کتاب آسمانی وی را سوزاندند، کتابی که بر روی پوست دوازده هزار گاو نوشته شده بود.

دکتر سید محمد حاجتی معتقد است: در خصوص زرتشت گفتنی است که در قرآن به زرتشت و کتاب وی اشاره نشده و در روایات معصومان (ع)، فقط دو روایت به زرتشت اختصاص یافته است. این دو حدیث درباره پیامبری یا متنبی (پیامبر دروغین) بودن زرتشت ساکت است؛ به عبارتی نمی توان پیامبری یا فرضاً متنبی بودن زرتشت را به روایات نسبت داد. نتیجه آن‌که زرتشتیان پیش از اسلام پیامبر/ پیامبران و کتاب آسمانی داشتند، و در مباحث فقهی احکام اهل کتاب درباره آنان اجرا می شود. دانستن نام پیامبر/ پیامبران ایران باستان – جز در یک نقل- در احادیث نیامده است و دانستن یا ندانستن نام آن موضوعیت ندارد.

این استاد دانشگاه ادیان و مذاهب اذعان کرد: در منابع زرتشتی، شواهدی وجود دارد که زرتشتیان پیامبران متعددی داشتند که زرتشت، نام مشهور پیامبر ایرانیان پیش از اسلام است. در کتاب دساتیر نام پانزده پیامبر ذکر شده که سیزدهمین آنان زرتشت است. بنابر منابع زرتشتی، و تصریح محققان، سه منجی آخرالزمانی زرتشتی نیز پیامبر هستند. بنابراین، درباره شخص زرتشت، دست کم می توان چهار دیدگاه کلی بیان کرد:

۱.دیدگاه اول که از متون دینی زرتشتی برداشت می شود، نبوت زرتشت است. عموم زرتشتیان و برخی زرتشت پژوهان و گروهی از مورخان و ملل و نحل نویسان مسلمان، پیامبری زرتشت را پذیرفته اند.

۲. دیدگاه دوم از آن کسانی است که زرتشت را متنبی یا همان پیامبر دروغین می دانند.

۳. دیدگاه سوم سخن از پیامبری یا متنبی بودن زرتشت نیست، بلکه زرتشت را به اموری مانند سیاستمدار، جادوگر، مصلح اجتماعی، کشاورز، عارف و مانند این‌ها منتسب می کنند.

۴. دیدگاه نهایی این‌که شخصیت زرتشت ابهام دارد و اگر بخواهیم با صرف نظر از شهرت پیامبری زرتشت، از منظر دقیق علمی و تاریخی بحث کنیم، هیچ یک از این سه دیدگاه مذکور بالا اطمینان آور نیست؛ زیرا اول این‌که درباره وجود تاریخی زرتشت و نیز زمان و مکان وی، میان زرتشت پژوهان اختلاف است. برخی منکر وجود تاریخی وی هستند، زیرا هیچ‌گونه سند تاریخی متصل تا مربوط به زمان زرتشت نداریم و در هیچ‌یک از کتیبه های ایران باستان، نام زرتشت نیست. دوم این‌که، کتاب مقدس زرتشتیان و متون سنتی آنان، حاوی نقدهای درون دینی زرتشتی و عقلی است و درباره الاهی و دینی بودن آن‌ها تردید وجود دارد.

وی ادامه داد: به عبارتی، این متون دست‌نوشته بشری هستند و آسمانی بودن هیچ‌یک از بخش های اوستا، حتی گاهان، قابل اثبات نیست. افزون بر این‌که متون دینی موجود، اتصال تاریخی تا عصر زرتشت – حتی براساس نزدیک ترین دیدگاه درباره زمان زرتشت – ندارد. بنابراین، منبع وحیانی یا اسناد متصل مکتوب تاریخی که بتوان از آن یکی از آرای سه گانه بالا را استفاده کرد، وجود ندارد. بر این اساس، آنچه نظرگاه‌های نویسندگان، اعم از اوستاپژوهان غربی یا نویسندگان مسلمان، درباره زرتشت، مبتنی بر صرف احتمال است. بنابراین، شخصیت زرتشت از جهات متعدد در بوته ابهام است.

این پژوهشگر معتقد است: بنابر سنت زرتشتی، اوستا، کتاب مقدس زرتشتیان، بر روی دوازده هزار پوست گاو نوشته شده بود، که نقل است که اسکندر مقدونی در حمله به ایران آن را سوزاند. اگرچه زرتشتیان اوستا را مقدس می‌دانند اما فقط گاهان – بخش کوچکی از اوستا – را متن آسمانی منسوب به خود زرتشت می دانند.

قبل ۱ از ۹ بعد

در انتهای این جلسه ۶ نکته بسیار مهم پایانی بیان شد که بسیار قابل توجه می باشد:

۱. مطابق منابع اسلامی و هم زرتشتی، زرتشتیان پیامبر و کتاب آسمانی داشتند. این نکته نیز برداشت می شود که نه فقط یک پیامبر، بلکه پیامبران متعدد داشتند.

۲. پیامبر زرتشتیان به دست تورانیان به قتل رسیده است، و به مرگ طبیعی از دنیا نرفتند.

۳. کتاب دینی زرتشتیان از آغاز بر روی دوازده هزار پوست گاو نوشته شده بود.

۴. کتاب آسمانی زرتشتیان در آتش سوخت و از بین رفت.

۵. در منابع اسلامی سوزاندن کتاب به زرتشتیان نسبت داده شده اما طبق سنت زرتشتی سوزاندن کتاب به دست اسکندر مقدونی اتفاق افتاد.

۶. در روایات اسلامی، به اوستا، تعالیم پیامبر زرتشتیان، و این‌که آموزه های وی چه بوده است، هیچ اشاره نشده است.

نکته پایانی این‌که، باید میان دین اصیل زرتشتیان و پیامبری زرتشت تمایز نهاد، یعنی برفرض نبوت زرتشت ثابت نشود، بدین معنا نیست که زرتشتیان پیامبر و کتاب آسمانی نداشتند.

این کارشناس ادیان شرق در پایان خاطرنشان کرد: زرتشتیان اهل کتاب بوده و مجوسیت یا همان دین زرتشتیان، منشأ وحیانی و الهی دارد، هرچند کتاب آسمانی آنان از میان رفته و آموزه های آنان مصون از تحریف و تغییرات بشری نبوده است؛ نظیر مسیحیت که ریشه آسمانی دارد ولی بعدها انحرافات عقیدتی و شریعتی، نظیر آموزه تثلیث به آن راه یافت. بدیهی است که آموزه توحید سرلوحه برنامه همه پیامبران بوده است. گرایش های شرک آلود و باور به ثنویت و تثلیث، به مرور زمان و به سبب عوامل مختلفی در متون مقدس و باورهای پیروان ادیان توحیدی راه یافته است.