چرا باید رشته فلسفه اخلاق بخوانیم؟

به گزارش ادیان نیوز ؛ دکتر سید مرتضی طباطبایی رئیس دانشکده فلسفه دانشگاه ادیان و مذاهب در یادداشتی با عنوان«چرا باید رشته فلسفه اخلاق بخوانیم؟» آورده است:

تا همین چند قرن پیش، مردم بیشترِ بایدها و نبایدهای زندگی خود را از دین و گاه نیز از عرف و مصلحت‌سنجی‌های شخصی پرس‌‌وجو می‌کردند و تابع سخنان بزرگان دینی و رسوم محلی خود بودند؛ ولی از حدود قرن هفدهم میلادی، مجموعه رویدادهایی سبب شد که یک هنجارگذار دیگر به نام عقل به طور جدی و مستقل وارد میدان شود و تعریف جدیدی از اخلاق به دست دهد و به‌مرور گستره وسیعی از قلمرو تحت سیطره دین، عرف و مصلحت‌سنجی شخصی را نیز به حوزه نفوذ خود بیفزاید.

آیا قتل نفس مجاز است و اگر آری در چه شرایطی؟ آیا اجازه دروغ گفتن داریم و اگر آری، با چه شروطی؟ چه افرادی مستحق توجه و اهمیت اخلاقی هستند و آیا حیوانات هم شأن و جایگاه اخلاقی دارند یا نه و اگر آری، تا چه حد؟ رابطه دین و اخلاق چیست و دین در چه مواردی، به اخلاق نیازمند است؟ از سوی دیگر، آیا اخلاقی بودن بدون باور به خدا و آخرت ممکن است؟ اینها و نظایرشان پرسش‌هایی است که حالا دیگر علاوه بر فقیهان و الهی‌دانان، فیلسوفان اخلاق هم به طور جدی درباره‌اش نظر می‌دهند و نظریه‌پردازی می‌کنند.

هرچه به قرن بیست‌ویکم نزدیک‌تر می‌شویم، صدای فیلسوفان اخلاق همچون ایمانوئل کانت، جرمی بنتام، جان استوارت میل، هنری سیجویک، جورج ادوارد مور، دیوید راس، الیزابت آنسکوم، آلسدیر مکینتایر و پیتر سینگر در جامعه طنین بلندتری می‌یابد و منشورهای حقوقی و قوانین مدنی و جزایی نیز اصول بنیادین خود را بیش از پیش از این منبع جدید، یعنی عقل مستقل بشری و اخلاق عقلانی استخراج می‌کنند. این تغییرجهت، رفته‌رفته از غرب به سراسر جهان تسری یافت و امروزه دیگر شاهد آنیم که مباحث بنیادین اخلاقی، نه صرفاً مبتنی بر متون دینی و مذهبی، بلکه بر پایه همین منبع جدید استوار است. امروزه علمی را که عهده‌دار مسائل و مباحث مربوط به بایدها و نبایدهای اخلاقی است، فلسفه اخلاق (ethics) می‌نامند که دربردارنده شاخه‌های سه‌گانه اخلاق هنجاری، فرااخلاق و اخلاق کاربردی است.

ناگفته پیداست که چه موافق روند پیش‌گفته باشیم، چه مخالف آن، آگاهی از محتوای این علم و تاریخچه آن، پیش‌شرط ورود به هر بحثی در این حوزه است. ضمناً این آگاهی، به ما کمک می‌کند تا تحولات بنیادین در مناسبات و تعاملات انسانی در دوره مدرن نسبت به دوران پیشامدرن را بهتر بفهمیم و ذهن و ذهنیتمان برای ارائه راه‌حل‌های بدیل و نظریه‌پردازی در این حوزه آماده شود. اینکه چه نسبتی بین حقوق مدرن با دین و اخلاق برقرار است، کدام نظریات اخلاقی از نظر روان‌شناختی و جامعه‌شناختی کارآمدتر و پویاترند و چرا فردگرایی در دوران مدرن گسترش بیشتری یافته، همگی از جمله مسائلی هستند که در این رشته علمی بررسی می‌‌شوند.

اما متخصصان و فارغ‌التحصیلان این رشته در چه مشاغلی می‌‌توانند فعالیت کنند؟ مشاغل مستقیم این رشته، عبارت‌اند از تدریس و عضویت هیئت علمی دانشگاه، پژوهشگری و عضویت هیئت علمی پژوهشگاه‌ها، مشاور و کارشناس اخلاقی در سازمان‌های مربوطه، از جمله حوزه اخلاق هوش‌مصنوعی، اخلاق پزشکی، اخلاق رسانه و اخلاق سازمانی. ولی به طور غیرمستقیم، کسانی که تحصیلات فلسفه اخلاق دارند در غالب مشاغل دولتی، ادارای و بازاری از منافع آن بهره‌مند خواهند شد. از دولتمردان، نمایندگان مجلس و مدیران کل گرفته، تا فقها و مبلغان دینی و حتی وکلا، قضات، پزشکان و هنرمندان با بهره‌مندی از دانش فلسفه اخلاق می‌توانند بهتر به فهم و حل مسائل عملی و اخلاقی مورد ابتلای عرصه شغلی خود نائل شوند و با دید عمیق‌تری در حوزه شغلی خود تصمیم‌گیری کنند.

در پایان، گفتنی است که دانشکده فلسفه دانشگاه ادیان، با بهره‌گیری از اساتید مجرب و متخصص خود و نیز اساتید مدعو صاحب‌نام در سطح کشور، فرصتی کم‌نظیر را برای علاقه‌مندان فلسفه اخلاق برای ادامه تحصیل در دو مقطع ارشد و دکترا فراهم آورده است و طلاب حوزه علمیه از این امتیاز برخوردارند که تحصیلات در مقطع ارشد را با تسهیلات ویژه در این دانشگاه به انجام برسانند. این موقعیت استثنایی، فرصتی است ارزشمند برای کسانی که می‌خواهند هم‌زمان با تعمیق مطالعات حوزوی، با دنیای اندیشه فلسفی و مسائل اخلاقی معاصر نیز مواجهه‌ای نقادانه و علمی داشته باشند.