پیوند عقل و نقل در مواجهه امام رضا(ع) با اهل سنت
به گزارش ادیان‌نیوز به نقل از ایکنا؛
نشست تخصصی دین و عقلانیت با تأکید بر آموزه‌های رضوی، صبح امروز با حضور آیت‌الله
عبدخدایی، منصور پهلوان، مجید معارف، احد فرامرز قراملکی و همچنین جمعی از پیروان
سایر ادیان در دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه تهران برگزار شد.
یونس حمامی لاله‌زار، خاخام اعظم
جامعه کلیمیان تهران، در این نشست به ایراد دیدگاه‌های خود پرداخت و گفت: یکی از
واژه‌هایی که در کتاب مقدس تکرار شده عقل و عقلانیت است. این واژه بیش از هزار و ۷۰۰ بار در کتاب
مقدس استفاده شده است. از ابتدای آفرینش، اشرف مخلوقات بودن انسان و قوه تعقل او مبنای ارجحیتش بر سایر مخلوقات
بوده است.
وی با بیان اینکه در کتاب مقدس آیه‌ای
درباره دمیدن خداوند در کالبد انسان وجود دارد، افزود: مفسران می‌گویند که اگر کسی
در دیگری بدمد، از وجود خود دمیده است. ارجحیت انسان این است که شمه‌ای از ذات الهی
در وجود خود دارد و دارای بعد معنوی و الهی است. تفاوت بارز انسان با سایر مخلوقات
در قدرت بیان اوست که برگرفته از قوه عقل و ادراک است. قوه عقل نیز برآمده از نفس
سلیمی است که شمه‌ای از ذات الهی در آن به ودیعت نهاده شده است.
وی ادامه داد: در کتاب مزامیر سخنی
از حضرت داوود بدین عبارت وجود دارد که عقلانیت درست ترس از خداست. اگر در کنار
علم، ترس از خدا وجود داشته باشد آن علم با ارزش می‌شود. در منابع احکام یهود نقش
عقلانیت بارز است. همچنین در درک آیات کتاب مقدس برداشت‌هایی که از گفتار و رفتار
حضرت موسی به دست می‌آید و استفاده از اصول تفسیر کتاب مقدس عقل انسانی کاربرد
دارد. یکی از اصول تفسیر اولویت‌سنجی و تعیین اهمّ و مهم است که این اصل بر پایه
عقل استوار است.
وی افزود: یکی از ارزش‌ها و کاربرد‌های
عقل در جایی است که آیه‌ای در کتاب مقدس وجود نداشته باشد. در آن صورت به حکم عقلی
عمل می‌شود و بر این اساس، عقل انسان هم‌ارزش با آیات الهی قلمداد می‌شود. در نماز
دین یهود اولین خواسته از خداوند درخواست عقل سلیم و درک درست است؛ چراکه باید دین
بر پایه عقل درست رقم بخورد.
وی تأکید کرد: تنها جنبه محدودیت عقل
در جایی است که حکم عقل در برابر وحی قرار می‌گیرد؛ برای مثال اگر خوردن گوشت خوک
حرام است، در صورتی که صد‌ها دلیل عقلی برای بی‌ضرر بودن آن اقامه شود، باز هم نباید
به آن دلایل اعتنا کرد. عقل برای فهم آنچه خداوند به وضوح بیان کرده است به انسان یاری
می‌رساند، اما اگر همه دانشمندان جمع شوند و کلامی مخالف بیان واضح شریعت بیان
کنند، آن هنگام باید به محدودیت عقل انسان قائل شد.
مجید معارف، عضو هیئت علمی دانشگاه
تهران، سخنران دیگر این نشست بود. وی به ایراد دیدگاه‌های خود با محوریت جایگاه
عقل و نقل در احتجاجات رضوی پرداخت و گفت: نتیجه‌ای که بنده در اثر بررسی زمان‌شناسی
و تاریخی زندگی امام رضا(ع) بدان رسیدم این است که دوره امامت ایشان ۲۰ سال بوده است و
در این دوران، حضرت به شکلی مشغول مناظرات و احتجاجات بوده‌اند. درباره امام
باقر(ع) و امام صادق(ع) شنیده‌ایم که ایشان مناظراتی داشته‌اند، اما امام رضا(ع)
در دوره امامتشان مشغول این مباحث بودند.
وی با بیان اینکه دلیل این مسئله شرایط
خاص زندگی حضرت است، گفت: ایشان در طول دوره امامت با سه گروه مواجهه داشت: شیعیان،
سنیان و ارباب مذاهب آن زمان. امام رضا(ع) در آغاز زمان امامتشان با فرقه واقفیه
مواجه شدند و به همین خاطر، ۱۰ سال اول امامتشان بیشتر صرف مباحثه و مناظره با شیعیان شد. امام
رضا(ع) با تمسک به قرآن، روایات و عقل به اقناع شیعیان می‌پرداختند. یکی از چالش‌های
ایشان با شیعیان این بود که حضرت به صورت علنی ادعای امامت کرد و واهمه‌ای از قدرت‌های
سیاسی آن زمان نداشت. به همین دلیل برخی شیعیان خرده می‌گرفتند که ائمه(ع) قبلی در
این زمینه تقیه می‌کردند.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران افزود: یکی
دیگر از چالش‌ها درباره جانشین بعد از ایشان بود؛ چراکه امام رضا(ع) در سال‌های پایانی
عمر خود صاحب فرزند شدند. امام رضا(ع) در این مسئله مجبور بودند شیعیان را به آینده
و خواست الهی احاله کنند. مسائلی از این دست زمینه شکاکیت در امامت ایشان را فراهم
کرده بود. در چنین بستری واقفیه پدید آمد. این گروه مدعی شدند که امام کاظم(ع) غایب
شده و امام رضا(ع) امام نیست. امام رضا(ع) از طریق احتجاجات خود توانستند خود را
در جایگاه امام مورد قبول شیعیان قرار دهند. به همین دلیل ایشان به عالم آل
محمد(ص) مشهور شدند.
معارف در ادامه به تبیین مواجهه امام
رضا(ع) با اهل سنت پرداخت و گفت: در پایان قرن دوم شاهد ایجاد دو رویکرد در اهل
سنت هستیم؛ یک رویکرد اهل حدیث است که زمینه‌ساز ظهور اشاعره بود و رویکردش نقل‌گرایی
صرف بود. در مقابل آن رویکرد معتزله وجود دارد. در آن دوره مسلمانان یا گرفتار نقل‌گرایی
بودند و یا عقل‌گرایی معتزله. امام رضا(ع) توانست میان عقل و نقل به شکل صحیحی جمع
کند و با استناد به آیات قرآن به شبهات مطرح شده از سوی این دو گروه پاسخ دهند.
انتهای پیام/م