از عرفان سرخپوستی تا معنویت روانگردان (سایکدلیک) در ایران

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، استفاده از مواد روانگردان به منظور تجربه حالات عرفانی و ارتباط با خدایان از قرن‌ها پیش و در میان قبایل بدوی، خصوصا بومیان قاره آمریکا، رواج داشته است. منتهی نوع مدرن مصرف این مواد، با هدف دست یابی به «حالات دگرگون آگاهی»[۹] و تجربه‌های معنوی همزمان با شکل گیری جنبش هیپی‌ها در دهه ۶۰ میلادی در آمریکا و برخی کشورهای غربی آغاز شد.

تجربه انواع روان‌گردان‌ها، داشتن موی بلند، جمع‌های قبیله مانند، شعار برای صلح، ستایش از دنیای عشق و آزادی، علاقه به انواع خاصی از موسیقی راک و… از جمله فعالیت‌های این گروه بود که مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت.

بستر اصلی ترویج جریان معنویت‌گرایی روانگردان، سبک‌های خاصی از موسیقی، موسوم به «موسیقی سایکدلیک»[۱۰] هستند. محبوبترین شاخه این موسیقی با عنوان «سایکدلیک راک» شهرت دارد.

سبک‌های سایکدلیک تلاش دارند تأثیرهایی مشابه استفاده از مواد روانگردان را ایجاد کنند. گروه‌های موسیقی سایکدلیک غالباً از تکنیک‌های بدیع برای ضبط موسیقی بهره گرفته و عناصر موسیقی غیر غربی به خصوص «دْرون»[۱۱] و «راگای»[۱۲] موسیقی هند را در آثارشان به کار می‌بندند.

با گسترش دامنه تأثیرات موسیقی سایکدلیک به شاخه‌های دیگر، سبک‌هایی همچون «سایکدلیک پاپ»، «سایکدلیک راک» در بازه زمانی اواخر دهه ۱۹۶۰ تا اوایل دهه ۱۹۷۰ پدید آمد. در ادامه سبک‌های «پراگرسیو راک»[۱۳]، «هِوی متال»[۱۴] و … تحت تأثیر موسیقی سایکدلیک ایجاد یا متحول شدند. موسیقی سایکدلیک در دهه ۱۹۸۰ مجدداً در قالب سبک‌های متنوعی از «نئوسایکدلیا»[۱۵] احیا شد که از آن جمله می‌توان به «اسید هاوس»[۱۶] و «ترنس»[۱۷] اشاره کرد.

فرهنگ روانگردان (سایکدلیک) محدود به فضای موسیقی نماند و تاثیراتی را در عرصه‌های دیگر هنری خصوصا نقاشی داشت. نگاره‌هایی رمز آلود و ماورایی، الهام گرفته از تجربیات مصرف مواد روانگردان.

معنویت روانگردان و عصر جدید

همانگونه که اشاره شد، معنویت روانگردان نوعی از عرفان‌های نوظهور، موسوم به عصر جدید است. معنویت‌گرایی عصر جدید شامل گروه‌ها و جریان‌های معنویت‌گرایی است که به جای تکیه بر بنیاد ادیان تاریخی ونهادینه، بر عناصر عام دینی و معنوی، یا به عبارتی، عناصر متافیزیکی فرادینی تکیه دارند.[۱۸] به همین خاطر است که در باورهای گروه‌های عصر جدیدی تلفیقی از عناصر ادیان و آئین‌های دینی و معنوی مختلف را شاهد هستیم.

از جمله مصادیق جریان‌های عصرجدید می‌توان به این موارد اشاره کرد: خودِ «عصر جدید» (در اصطلاح خاص)، گروه‌های مختلف بشقاب پرنده‌ای (یوفو)[۱۹]، جریان «تفکر نوین»[۲۰]، فرقه «تئوسوفی»، «گرجیف» و … . برخی گروه‌های معنویت گرای عصر جدیدی در داخل کشور، عناصر و باورهایی از جریان تصوف را نیز در میان آموزه‌های خود تلفیق کرده اند.

عرفان‌های عصر جدیدی عمدتا بر مبنای «باطنی‌گرایی» غربی شکل گرفته اند.[۲۱] به همین خاطر ابعاد ماورایی و علاقه مندی به برخی علوم غریبه غربی نیز در میان مریدان این جریان‌ها دیده می‌شود.

معنویت روانگردان در ایران

سابقه ورود معنویت روانگردان به ایران را می‌توان به گرایشات به جریان هیپی‌ها در قبل از انقلاب برگرداند. منتهی برهه جدیدی از ورود این مدل از عرفان‌های نوظهور با ترجمه آثار «کارلوس کاستاندا» در حوزه «عرفان سرخپوستی» از دهه ۶۰ شمسی جان دوباره‌ای گرفت.

کاستاندا در این آثار مدعی بود که تحت نظر استادی از قبایل سرخپوست آمریکایی به نام دون خوان به مراتب بالای عرفان سرخپوستی دست یافته است. باور محوری مطرح در عرفان سرخپوستی عبارت بود از: گذر از دنیای ظاهری (تونال) و ارتباط با دنیای باطنی (ناوال) از طریق مصرف مواد توهم زای گیاهی.[۲۲]

در دهه ۷۰ شاهد فعالیت افراد و گروه‌هایی در کشور بودیم که به ترویج باورهای انحرافی عرفان سرخپوستی مشغول بودند. «محمد بابایی» از جمله این افراد بود که با تلفیق آموزه‌های عرفان سرخپوستی با گزاره‌هایی شبه علمی‌و خرافی اقدام به تاسیس فرقه‌ای با عنوان «ابرآگاهی» در کرج نمود.

وی در جلساتی که برای شاگردان خاص خود ترتیب می‌داد، شربتی حاوی مواد روانگردان به خورد آنان می‌داد و سپس به این افراد القا می‌کرد که تا لحظاتی دیگر الهاماتی غیبی تحت عنوان ابرآگاهی دریافت خواهند کرد. نیاز به توضیح نیست که ابرآگاهی چیزی جز توهمات ناشی از ورود این مواد به بدن این افراد نبود.

متاسفانه در شکایت‌هایی که پس از مدتی از سوی مریدان فرقه ابرآگاهی به مراجع قضایی رسید مشخص شد که سرکرده این فرقه انحرافی، در موقعی که این افراد بر اثر مصرف مواد روانگردان از حالت عادی خود خارج می‌شدند، اقداماتی غیراخلاقی شنیعی نیز مرتکب شده است.

در دهه ۸۰، پیدایش و گسترش سایر جریان‌های عصر جدیدی در کشور و ترجمه آثار افرادی چون «آلدوس هاکسلی»[۲۳] و «آلن واتس»[۲۴] در کنار موج گرایشات به سبک‌های موسیقی غربی، زمینه ساز رشد وسیع تر معنویت‌گرایی روانگردان در کشورمان شد.

در سال‌های اخیر با موجی از وبسایت‌ها و صفحات فعال فارسی در شبکه‌های اجتماعی مواجهیم که به ترویج سبک‌های جدید معنویت‌گرایی روانگردان مشغولند. در مواجهه نخست ممکن است گمان کنید که این پایگاه‌ها به منظور افزایش آگاهی جوانان نسبت به انواع مخدرها و در نتیجه جلوگیری از اعتیاد ایجاد شده اند، ولی با کمی تامل در محتوای این سایت‌ها متوجه می‌شوید که در ضمن معرفی انواع مخدرها به تاثیرات هر ماده در دستیابی به تجربه‌های معنوی نیز اشاره می‌شود و عمدتا با این توجیه که «سوء مصرفِ» این مواد باعث اعتیاد است، مخاطبین خود را قانع می‌کنند که اگر مصرف مواد مخدر به مقدار کم و با انگیزه‌های معنوی انجام گیرد، اشکالی ایجاد نخواهد کرد.

یکی از این سایت‌ها با تاسیس یک انجمن گفتگو، افراد را به تبادل تجربیات متوهمانه و به ظاهر معنوی‌شان که با مصرف مواد روانگردان به دست آمده بود، ترغیب می‌نمود.

ترویج معنویت روانگردان در قالب مراکز تفریحی و آموزشی همچون برخی کافی شاپ‌ها، مراکز بوم گردی (خصوصا در مناطق کویری) و برخی آموزشگاه‌های موسیقی (خصوصا سازهای متعلق به سرخپوستان و بومیان استرالیایی) در سال‌های اخیر نقطه عطف مهمی در ترویج معنویت‌گرایی روانگردان در کشور به حساب آورد.

چرا که تا پیش از این، نهایت شکل سازمانی ترویج معنویت روانگردان در قالب سایت‌های اینترنتی، برگزاری اردوها و پارتی‌ها بود، که به طور موقت برگزار می‌شد. اما فعالیت در پوشش مراکز رسمی با فضاسازی سایکدلیک، نقطه آغازی برای ترویج سازمان یافته تر این نوع از معنویت‌گرایی در کشور محسوب می‌شود.

نویسنده: حسین عرب (پژوهشگر موسسه بهداشت معنوی)

پی‌نوشت‌ها:

[۱] Psychedelic Spirituality

[۲] Mescaline مسکالین ترکیب روان‌گردانی است که در کاکتوس‌های پیوت و سنپدرو وجود دارد. کاکتوس پیوت به عنوان بخشی از آیین‌های مذهبی توسط بومیان شمال مکزیک و جنوب غرب آمریکا مصرف می‌شود.

[۳] Lysergic acid diethylamide (LSD)

[۴] Psilocybin مشهور به قارچ های جادویی

[۵] Dimethyltryptamine (DMT) دی‌متیل‌تریپتامین. روان‌گردان قدرتمندی است که در آیین فرهنگ‌های آمریکای جنوبی و در مراسم مذهبی برای اهداف شفادهنده استفاده می‌شود

[۶] Acid trip

[۷] New Age Spirituality

[۸] Psychonautics خودکاوی های معنوی مبتنی بر حالات دگرگون آگاهی که با انواع خلسه، مدیتیشن و حتی مصرف مواد روانگردان حاصل می‌شود.

[۹] Altered state of consciousness

[۱۰] Psychedelic Music

[۱۱] Drone

[۱۲] Raga

[۱۳] Progressive rock

[۱۴] Heavy metal

[۱۵] Neo-psychedelia

[۱۶] Acid house زیرشاخه‌ای از موسیقی هاوس است که روی قالب‌های تکرارشونده و هیپنوتیزمی تاکید دارد.

[۱۷] Trance موسیقی ترَنس یا خلسه، سبکی از موسیقی رقص الکترونیک است که در دهه ۱۹۹۰ میلادی توسعه پیدا کرد. ریتم های تند و خلسه آور این سبک متاثر از موسیقی های شَمَنی است.

[۱۸] ‏محمدعلی‌ رستمیان‌ و علی‌ موحدیان‌ عطار، درسنامه ادیان شرقی، انجمن علمی ادیان و مذاهب (قم: موسسه فرهنگی طه، کتاب طه، ۱۳۸۶)، ۹٫

[۱۹] UFO این گروه ها اغلب بر اساس این باور شکل گرفته اند که موجودات فضایی خالق بشر هستند.

[۲۰] New Thought

[۲۱] ‏لیندا وودهد، ادیان در دنیای مدرن، ترجمه‌ی حمید رضانیا و عبدالله غلامرضا کاشی (قم: دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۳۹۶)، ف دین عصر جدید، ۳۶۱-۳۸۸٫

[۲۲] ‏کارلوس‌ کاستاندا، حقیقتی‌ دیگر: باز هم‌ گفت‌ و شنودی‌ با دون‌‌خوان‌، ترجمه‌ی ابراهیم‌ مکلا، ویراست ۲ (تهران‌: دیدار، ۱۳۷۴).

[۲۳] Aldous Huxley (1894-1963) نویسنده و فیلسوف بریتانیایی و یکی از اعضای برجسته خانواده هاکسلی بود. معروف‌ترین رمان او دنیای قشنگ نو (۱۹۳۲) است، که داستان آن در قرن بیست و ششم در لندن اتفاق می‌افتد. مقاله معروف او با نام درهای ادراک نیز در سال ۱۹۵۴ منتشر شد که به شرح تجربیات او پس از مصرف مسکالین می‌پردازد.

[۲۴] Alan Watts (1915-1973) فیلسوف ، نویسنده ، عارف و سخنران بریتانیایی بود. بیشتر صحبت‌های او پیرامون عرفان شرقی ، مدیتیشن و ذن بود.

منابع

‏‫رستمیان‌، محمدعلی‌، و علی‌ موحدیان‌ عطار‏. درسنامه ادیان شرقی. انجمن علمی ادیان و مذاهب. قم: موسسه فرهنگی طه، کتاب طه، ۱۳۸۶.

‏‫کاستاندا، کارلوس‌‏. حقیقتی‌ دیگر: باز هم‌ گفت‌ و شنودی‌ با دون‌‌خوان‌. ترجمه‌ی ابراهیم‌ مکلا. ویراست ۲٫ تهران‌: دیدار، ۱۳۷۴.

‏‫وودهد، لیندا‏. ادیان در دنیای مدرن. ترجمه‌ی حمید رضانیا و عبدالله غلامرضا کاشی. قم: دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۳۹۶.

پایان پیام/ص