دین در برابر ایمان| دیدگاه ویلفرد کنتول اسمیت درباره تفاوت دین و ایمان

به گزارش خبرنگار ردنا (ادیان نیوز)، همایون همتی در نشست اسلام پژوهی در جوامع غربی با موضوع اسلام پژوهی ویلفرد کنتول اسمیت (Wilfred cantwell smith) که در فضای مجازی پخش شد، با بیان اینکه پروفسور ویلفرد کنتول اسمیت شهرت جهانی دارد، اظهار کرد: ایشان در ایران ما مانند کشورهای دیگر شناخته شده نیست و بسیاری از آثار او شناخته نشده ولی در کشورهای اروپایی، آمریکا، هند و پاکستان شخصیت برجسته است.

وی عنوان کرد: او بنیانگذار دانشکده الهیات هاروارد و بنیانگذار مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل در کانادا است. The End of Religion اثر وی  درباره ماهیت دین است که بسیار معروف و تأثیرگذار بوده و شهرت ویل کنت اسمیت با همین کتاب است.

استاد ادیان و عرفان با اشاره به اهمیت این کتاب بیان داشت: این کتاب دارای حدود ۲۰۰ صفحه است. حواشی و یادداشت‌های کتاب نیز وجود دارد که ذهن جست‌وجو گر و نکته یاب نویسنده را نشان می‌دهد بنابراین مترجم این کتاب باید دارای معلومات زیاد باشد.

وی خاطرنشان کرد: او معتقد است دین یا به معنای پیوند دادن و گره زدن است که در واقع یک نوع انعقاد نص با اندیشه است یا به معنای عبادت و پرستش کردن است. در هر صورت دین را مقابل ایمان قرار می‌دهد که این خطا در آثار بسیاری از متکلمان مسیحی و دین پژوهان روزگار ما وجود دارد.

همتی با بیان اینکه ویلفرد کنتول اسمیت تأکید دارد دین به جز ایمان است، تصریح کرد: او ایمان را امری قلبی می‌داند که تعریف ناپذیر است و دین را نوعی تشکیلات، سازمان، تشکل، سلسله مراتب و سنت انباشته می‌داند و این دو یکسان نیستند.

وی عنوان کرد: ایمان یعنی تصدیق و پذیرش باور، ارزش و اعتقاد است و اگر مجموعه اعتقادی دین مورد تصدیق و پذیرش قرار گرفت این پذیرش ایمان می‌شود و دین یک ارگانیزاسیون و نهادی است که مستقل از نهادهای دیگر است که در جهان خارج وجود دارد ولی ایمان پیوند با روح، ذهن و ضمیر آدمی دارد که قابل افزایش و کاهش است.

استاد ادیان و عرفان یادآور شد: ایمان احساس است و آن را باید حس کرد و نمی‌توان تعریف منطقی برای آن بیان کرد. ایمان سرشار از احساس و شور است و زمانی که آن را در قالب الفاظ گذاشتید شور و هیجان از آن دریافت می‌شود بنابراین قابل تعریف نیست.

وی خاطرنشان کرد: کتاب عمیقی است و نگاه جدیدی دارد و در مورد اسلام بحث می‌کند و مطالبی می‌آورد که انسجام معنایی واضحی ندارند ولی نکات خوبی در ضمن مطالبش بیان می‌کند و مقداری اسلام شناسی گذرانده است و می‌گوید در قرآن ادیان نداریم و همه اسلام است و دین در شکل مفرد آمده و ادیان در قرآن نیست.

همتی با اشاره به معنای اسلام و دین گفت: اسلام از ریشه اسلم به معنای تسلیم است و در مذهب کاتولیک ایمان یعنی خود را تسلیم خدا کردن است و یکی از تئوری‌ها این است که دین واژه فارسی است و به معنای جزا و کیفر است و امروز به دین وجدان می گویند.

وی عنوان کرد: اسلام از اسلم است و خود را متعبد به شخص دیگر دانستن و خداوند نسبت به آن دستور ایمان داده است و ایمان را از ما خواسته و در مقابل ایمان کفر است و کافر بودن را توضیح می‌دهد و می خواهد این سلسله را بگوید که اسلام و ایمان مقابل یکدیگر هستند و اسلام دین است و ایمان از جنس دیگری است.

استاد ادیان و عرفان با بیان اینکه ایمان به طور شخصی از انسان‌ها طلب شده است،  اظهار کرد: دین جنبه عمومی و جمعی دارد و نکته دیگر این است که اسلام تنها دین در قرآن است که معتقد است که معنای معاصر دین محصول دفاعیات کلامی و سیاست هویت گرا یعنی مسلمانی است.

وی یادآور شد: ایمان جنبه شخصی دارد و اسلام بیشتر به کار می‌رود و ایمان همان پارسایی و تعبد و اطاعت است در جوامع اروپایی که به دین اشخاص به ویژه اقلیت‌های دینی حمله شده پروفسور ویلفرد کنتول اسمیت می‌گوید آنها ناچار بودند به الهیات روی بیاورند و روی واژه دین تکیه کنند.

همتی ادامه داد: ایمان رابطه شخصی بین خدا و انسان و یک راهیابی است و یک کیفیت و وضعیت هستی شناسانه محسوب می‌شود و موضعی است که انسان نسبت به خدا می‌گیرد و از او اطاعت می‌کند و مراعات احکام و اطاعت از فرامین خداوند است.

وی تأکید کرد: نباید فریب شباهت‌های ظاهری بین ادیان مختلف را خورد زیرا واژه خدا در ادیان مختلف به کار می‌رود ولی هر دین تعریف و تصویر خاصی از خدا دارد که با دین دیگرتفاوت دارد. ایمان و وحی نیز همینطور است و این همان اصلی است که در پست مدرنیسم اصل قیاس ناپذیری فرهنگ‌ها می‌گویند.

استاد ادیان و عرفان با بیان اینکه نسبی گرایی فرهنگی گسترده‌ای تصور پست مدرن به ما دیکته و تحمیل می‌کند، عنوان کرد: باید در تمامی ادیان و فرهنگ‌ها به این تمایزها و تفاوت‌ها توجه داشت و فریب جنبه مشترک آنها را نخورد ولی نوع دین شناسی پروفسور دین شناسی تطبیقی تمام عیار است.

وی یادآور شد: آنچه قرآن نامیده می‌شود وحی منجمد شده است و از فیلتر پیامبر(ص) گذشته است مجموعه الفاظ تابع قررداد است و دلالت به معانی می کند که در طول زمان تغییر پذیر نیست و اینکه وحی از خداست و قرآن کلام خدا است با انکار بیشترین اسلام‌شناسان رو به رو شده است.

همتی با اشاره به نکته در اسلام شناسی ویل فرد بیان داشت: از زمان تأسیس و ظهور رشته ادیان و دین پژوهی  این مسئله مطرح بوده که آیا برای شناخت ادیان لازم است و الزاما باید دین دار بود یا بی‌دینان نیز می‌توانند دین را بفهمند.

وی تصریح کرد: او معتقد است که باید دین شناس تجربه دین ورزی و دینداری داشته باشد و از درون به دین نگاه کند و نمی‌تواند کسی که هیچ تعلقی به دین ندارد دین‌شناسی کند و دین را بفهمد.

استاد ادیان و عرفان عنوان کرد: البته هنوز جای بحث است که شرط دین شناسی و دین پژوهی، دینداری است و هر کسی که درون سنت دین و پیرو دین خاصی است حق تفسیر دارد و وی معتقد است که نمی‌توان به کنه مفاهیم رسید.