امام موسی صدر پیوندهای برادری میان ادیان آسمانی را تقویت کرد

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، همزمان با سالروز ربوده شدن امام موسی صدر، «سید علی سید قاسم» رئیس مرکز گفت‌وگوی ادیان لبنان، یادداشتی برای ایکنا ارسال کرده است که ترجمه آن در ادامه می‌آید:

بسم الله الرحمن الرحیم

«[یاد کن] هنگامى را که خدا فرمود اى عیسى پسر مریم نعمت مرا بر خود و بر مادرت به یاد آور آنگاه که تو را به روح ‏القدس تایید کردم که در گهواره [به اعجاز] و در میانسالى [به وحى] با مردم سخن گفتى و آنگاه که تو را کتاب و حکمت و تورات و انجیل آموختم …» (سوره مائده/۱۱۰)

برادری وسیله ارتباطی میان انسان‌هاست که بر اساس روش رسالت‌های آسمانی استوار است و از تقوی سرچشمه می‌گیرد و بر چنگ زدن به ریسمان کتب آسمانی متمرکز است.

برادری انسانی یک هدیه و نعمت الهی است که خداوند عزوجلّ بر قلب بندگان مخلص خود و اولیای برگزیده‌اش و افراد باتقوا که دارای صدق و راستی در ایمان و اخلاص عمیق هستند، جاری کرده است. این برادری یک قدرت درونی و ایمانی است که احساس عمیق به دوستی و محبت و عاطفه و احترام را در خود دارد. این احساس برادرانه راستین در وجود انسان مؤمن، صادقانه‌ترین عواطف و خالصانه‌ترین احساسات در موضعگیری‌های مثبت از جمله محبت، ایثار، بخشش، همکاری و همبستگی و همچنین صادقانه‌ترین احساسات در موضعگیری‌های منفی از جمله دوری از هرچیزی که به زیان جان و مال و آبرو و کرامت مردم است را ایجاد می‌کند. بنابراین برادری انسانی یک صفت همراه با ایمان به رسالت‌های پیامبران است، چرا که بدون ایمان برادری به وجود نمی‌آید و بدون برادری نیز ایمانی وجود نخواهد داشت. خداوند متعال می‌فرماید: «در حقیقت مؤمنان با هم برادرند» (حجرات/۱۰)

به نظر می‌رسد امام موسی صدر اولین کسی بود که پیوندهای برادری را بین ادیان آسمانی تقویت کرد؛ این مسئله از سخنان وی در مورد مسیحیت مشهود بود، چرا که او با این دین و کتاب مقدس مسیحیان، زندگی حضرت عیسی مسیح(ع) و تعالیم ایشان آشنا بود. این امر مستلزم انجام گفت‌وگو و شناخت دیگر ادیان بود تا در گفت‌وگو با کسانی که دارای دین دیگری هستند، از آن دانسته‌ها استفاده کند.

امام موسی صدر خواستار احترام به کثرت‌گرایی دینی و فرهنگی و حفظ ویژگی‌های مذهبی بود. در مورد انسان نیز به نظر می‌رسد که او در برابر تفکر خشک مذهبی در مسیحیت و اسلام انقلاب کرده و خواستار بازیابی نقش اصلی انسان که برای آن خلق شده است، یعنی انجام کار برای خیر و صلاح انسان، می‌باشد.

دیدگاه امام صدر نسبت به همه ادیان قابل پژوهش است، زیرا ادیان برای خدمت به انسان و کرامت او به وجود آمده‌اند. به همین دلیل است که ما باید برای بازگرداندن ادیان به هدفی که برای آنها به وجود آمده‌اند، یعنی به خاطر انسان، تلاش کنیم.

امام موسی صدر از جمله مصلحان بزرگی به شمار می‌رود که برای خیر و صلاح انسان و بازسازی سرزمین تلاش کرده است. او به حدس و گمان و سخنرانی انتزاعی اکتفا نمی‌کرد، بلکه به واقعیت می‌پرداخت و در مشکلات مردم کاوش کرد. او تلاش می‌کرد که رسالت دینی را به زندگی تبدیل کند. بنابراین برای فقرا، محرومان و مستضعفان و به منظور دستیابی و بازگرداندن عزت و کرامت به انسان که اشرف مخلوقات خدا است، مبارزه کرد.

او پیش از شروع جنگ داخلی در لبنان، یک روز در کلیسای کاپوچین، ایستاد و اعلام کرد: «ادیان یکى بودند، زیرا مبدأ همه آن‌ها، یعنی خدا، یکی است؛ هدف همه آن‌ها، یعنی انسان، نیز یکی است؛ و چون هدف را فراموش کردیم و از خدمت انسان فاصله گرفتیم، خدا هم ما را وانهاد و از ما دور شد و ما گروه گروه گشتیم و به راه‌های گوناگون رفتیم و میان ما اختلاف و تفرقه افتاد».

در این سخنان می‌بینیم که بر ۴ اصل ثابت که جوهره برادری میان اسلام و مسیحیت را تشکیل داده، تاکید شده است:

الف) ایمان مشترک مسیحیت و اسلام به خدای واحد؛
ب) دین واحد؛ هرچند که ادیان متعدد هستند اما می‌بینیم که امام موسی صدر درباره دو دین جهانی سخن می‌گوید که هردو به این گفته رسیده‌اند که «دین خدا حق است».
ج) دو دین مسیحیت و اسلام برای خدمت به انسان، حفظ کرامت او و رساندن به حق خود در زندگی برتر و صلح و محبت آمده‌اند.
د) این دو دین انسان‌ها را به ارزش‌های معنوی و اصول اخلاقی مشترک فرا می‌خوانند و خواستار نزدیکی میان مسلمانان و مسیحیان و استفاده متقابل از عبرت‌ها هستند.

امام موسی صدر در جای دیگر می‌گوید: «ما به خاطر انسانی جمع شده‌ایم که ادیان به خاطر او آمده‌اند؛ ما برای خدمت به انسان مستضعف و خرد شده گردهم می‌آییم تا همه چیز را در خدا ملاقات کنیم تا ادیان یکی شوند.»

او همچنین می‌گوید: «ادیان یکی بودند، همانطور که در خدمت به یک هدف بودند یعنی دعوت به ایمان به خدا و خدمت به انسان».

این بدان معناست که ایمان به خدا واقعیت پیدا نمی‌کند مگر اینکه قبل از آن این اعتقاد وجود داشته باشد که دین برای خدمت به انسان ساخته شده است، نه انسان برای خدمت به دین، و دینی که مقام و منزلت انسان را بالا نمی برد دین الهی نیست و خدا تا روز قیامت از این مسئله مبرا است.

امام موسی صدر درباره فصل مشترک میان اسلام و مسیحیت که انسان است می‌گوید: «این مخلوقى که در صفات بر صورت خالقش آفریده شده است، این خلیفه خدا بر روى زمین، غایتِ هستى، مبدأ و مقصد جامعه و حرکت‏ آفرین تاریخ است.»

از آنچه گذشت نتیجه می‌گیریم که:
الف) چند رسالت و دین آسمانی و الهی دیگر غیر از اسلام وجود دارد و اسلام برخی آموزه‌های سودمند در تربیت و تقویت ایمان را از آنها نقل کرده است.
ب) تعدد شریعت‌های الهی، یک اصل قرآنی است که می‌فرماید: «لِکُلٍّ جَعَلْنَا مِنْکُمْ شِرْعَهً وَمِنْهَاجًا وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَعَلَکُمْ أُمَّهً وَاحِدَهً وَلَکِنْ لِیَبْلُوَکُمْ فِی مَا آتَاکُمْ فَاسْتَبِقُوا الْخَیْرَاتِ إِلَى اللَّهِ مَرْجِعُکُمْ جَمِیعًا فَیُنَبِّئُکُمْ بِمَا کُنْتُمْ فِیهِ تَخْتَلِفُونَ» (مائده/۴۸) : براى هر یک از شما [امتها] شریعت و راه روشنى قرار داده‏ ایم و اگر خدا مى‏ خواست‏ شما را یک امت قرار مى‏ داد ولى [خواست] تا شما را در آنچه به شما داده است بیازماید پس در کارهاى نیک بر یکدیگر سبقت گیرید بازگشت [همه] شما به سوى خداست آنگاه در باره آنچه در آن اختلاف میکردید آگاهتان خواهد کرد.

ج) همسو بودن اخلاق اسلامی با دیگر اخلاق‌هایی که ادیان گذشته آن را نشر داده‌اند.

امام صدر می‌گوید: «رسالت‌های الهی بر سه گونه‌اند که با رسالت وجدان انسانی آغاز می‌شود و به دنبال آن رسالت انبیا است و در آخر، رسالت تجربیات سخت و دشوار و مشکلاتی است که انسان از آن رنج می‌برد و انگیزه‌ای برای حرکت انسان به سوی خیر و کمال است.»
آنگاه به تشریح مختصر این سه گونه می‌پردازد و می‌گوید: در گونه نخست، انسان دارای فطرتی پاک و وجدانی آگاه است که انسان را به راه راست هدایت می‌کند، و اینگونه احساس می‌کند که او جزئی از هستی است که اجزای دیگر آن را کامل می‌کند. او برای این مورد از آیه ۲۱ سوره مبارکه بقره نیز شاهد می‌آورد: «کان الناس أمه واحده».

آنگاه زمانی که جهل بر انسان غلبه کرد، از ساختن نفس خود و خانواده و قبیله خود انحراف پیدا کرد تا اینکه گونه دوم به وجود آمد که گونه انبیا است. خداوند در آیه ۲۱۳ سوره مبارکه بقره می‌فرماید: «پس خداوند پیامبران را نویدآور و بیم‏ دهنده برانگیخت و با آنان کتاب [خود] را بحق فرو فرستاد تا میان مردم در آنچه با هم اختلاف داشتند داورى کند»

یعنی خداوند رسولان و پیامبران را برای هدایت و ارشاد مردم به راه حق برانگیخته است اما انسان از دین یا مذهب، مرکب جدیدی برای اختلافات و بیانی قوی از هواهای نفسانی و خودخواهی‌های خود ایجاد کرده و فتنه و جنگ و مشکلات و بحران را به وجود آورده است.

در پایان می‌گوییم که تعدد ادیان از دیدگاه امام موسی صدر بر اساس مبانی قرآنی استوار است و زمینه‌ای برای سبقت گرفتن در کارهای خیر و همچنین زمینه‌ای برای شناخت محسوب می‌شود: «اى مردم ما شما را از مرد و زنى آفریدیم و شما را ملت ملت و قبیله قبیله گردانیدیم تا با یکدیگر شناسایى متقابل حاصل کنید در حقیقت ارجمندترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست بى‏ تردید خداوند داناى آگاه است » (حجرات/ ۱۳)

امام موسی صدر درباره اختلاف میان ادیان همچون تعبیر حضرت رسول(ص) از اختلاف میان پیروان یک دین واحد سخن به میان می‌آورد، چرا که حضرت رسول(ص) در حدیثی فرمودند: «اختلاف امت من رحمت است».

از این رو حضرت مسیح در اندیشه امام موسی صدر جایگاه متمایزی را دارد که علیه نظام سلطه انقلاب کرده و انسان را از جمود جامعه دینی آزاد می‌کند. حضرت مسیح از دیدگاه امام موسی صدر به منزله حضرت اباعبدالله الحسین(ع) است چنانکه در مقاله‌ای در سالگرد میلاد حضرت مسیح و یادبود حادثه عاشورا می‌نویسد: «و پروردگارت خواست لبنان پس از پایان مصیبت خونین خود همراه با خاطرات هجرت و عاشورا، از میلاد باشکوه و آغاز سال نو، استقبال کند. یادبود متولد شدن ایمان، صلح و فداکاری در جنگ که جز عزم و اراده ناشی از فداکاری حسین(ع) آن را پایان نمی‌دهد.»