یوزف فان اس شیعه‌شناس برجسته درگذشت
یوزف فان اس، استاد و مستشرق برجسته آلمانی در دانشگاه توبینگن و صاحب اثر بسیار شگرف و مهمِ «کلام و جامعه در سده های دوم و سوم هجری»؛ تاریخ اندیشه دینی در صدر اسلام دار فانی را وداع گفت.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، یوزف فان اس شیعه‌شناس و اسلام‌شناس برجسته دانشگاه توبینگن آلمان بود که مجلدات شش‌گانه «کلام و جامعه در قرن دوم و سوم هجری» از آثار برجسته وی به شمار می‌رود.
این کتاب طی سال‌های ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۷ در برلین منتشر شده است. دانشکده‌های شرق‌شناسیِ بسیاری از کشورها از جمله دانشگاه پاریس و دانشگاه واشینگتن برای بزرگداشت فعالیت‌های او، مدرک دکتری افتخاری به او اعطا کرده‌اند.
انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب این مجموعه را به سرپرستی محمدرضا بهشتی ترجمه کرده که تاکنون یک جلد آن منتشر شده است. این کتاب جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی را هم دریافت کرده‌است.
نگاه تاریخی – تحلیلی یوزف فان اس (نویسنده این کتاب) به علم کلام، این جرات و جسارت را به او می‌دهد تا در برخی احادیث مشهور نیز ابراز تردید کند و اصل و اساس آن با چالش جدی مواجه شود. این مساله گذشته از جذابیت تحقیقی‌اش می‌تواند به پر شدن برخی خلاءها و تصحیح برخی مبانی تحلیلی برای محققان و علاقه‌مندان این حوزه بینجامد. از آنجمله است روایت «عَشَره مبشّره» که گاه به نظر می‌رسید به اصلی بی‌شک و شبهه تبدیل شده است؛ ۱۰ نفری که پیامبر – بر اساس روایات اهل سنت- به آنها وعده بهشت داده بود که شامل ابوبکر، عمر، عثمان، علی (ع)، طلحه، زبیر، سعدبن ابی‌وقاص، سعیدبن زید، و عبدالرحمن‌بن عوف می‌شود.
در مورد نفر دهم این فهرست البته اجماعی وجود ندارد. برخی نام «معاویه» را که او را لقب «خال‌المومنین» داده‌اند می‌نویسند و عده‌ای هم نام ابوعبیده جرّاح و برخی دیگر هم هستند که هیچ کدام این دو را شایسته قرار گرفتن در این لیست نمی‌دانند و از این‌رو نام خودِ پیامبر (ص) را به عنوان دهمین شخص آورده‌اند.
«کلام و جامعه» چنانکه گفته شد به مباحث کلامی در سده‌های دوم و سوم می‌پردازد و خواننده می‌تواند با مواضع فقها و علمای بزرگ اهل سنت و شخصیت‌هایی نظیر ابوحنیفه در باره جنگ‌های جمل و صفین آشنا شود.
او هرچند با استناد به سخنی از امام علی (ع)، سپاه شام در صفین را «مؤمن» می‌خواند اما معتقد است که آنها ابداً بر صراط مستقیم نبودند.
پایه‌گذار مذهب حنفی البته در مورد جنگ جمل که یک سوی آن امام علی (ع) و سوی دیگر آن عایشه، طلحه و زبیر بودند رایی به طور کلی متفاوت صادر می‌کند. رایی که در واقع رایی نیست و ترجیح می‌دهد از کنار آن با سکوت بگذرد: «خدا بهتر می‌داند که در این واقعه چه گذشته است».
«کلام و جامعه» صرفاً به مباحث عقیدتی بین مذاهب مختلف محدود نیست بلکه شامل بحث‌های الهیاتی و مسائلی نظیر وجود خدا، اینکه خدا جسم است یا نه، مساله نبوت، معاد، مخلوق بودن یا نبودن قرآن، وحی و … نیز می‌شود.
«کلام و جامعه» مجموعه‌ای است در ۶ مجلد که به مباحث کلامی مسلمانان در سده‌های دوم و سوم می‌پردازد. جلد نخست آن نزدیک به سه سال پیش منتشر شد و اکنون دومین جلد آن نیز در آستانه انتشار قرار دارد.
این مجموعه حاصل تحقیقات دوازده ساله پرفسور یوزف فان اس اسلام‌شناس آلمانی و استاد بازنشسته دانشگاه توبینگن است.