آغاز جشن‌های ۸ روزه حنوکا؛ گرامیداشت یاد پیروزی یهودیان بر مهاجمان اورشلیم
«حنوکا» یکی از جشن‌های بزرگ یهودیان، گرامیداشتِ یاد و خاطرۀ پیروزی‌های یهودیان باستان بر استبداد مهاجمینِ تسخیر کنندۀ اورشلیم است.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، «حنوکا»، «حنوکه» یا عید «اخلاص»، که همزمان «جشن روشنایی» نیز نامیده می شود، یکی از جشن‌های بزرگ یهودیان است، که طی هشت روز برگزار می شود.
جشن حَنوکا که از روز بیست و پنجم ماه عبری «کیسلو» آغاز و برگزار می شود، گرامیداشتِ یاد و خاطرۀ پیروزی‌های یهودیان باستان بر استبداد مهاجمینِ تسخیر کنندۀ اورشلیم است.
ریشه تاریخی
بر مبنای تاریخ یهود، پس از آنکه به دلیل ظلم های موجود از سوی مهاجمین خارجی (سلوکیان)، حزب قدیسین از اورشلیم گریختند، متاسیاس (متابیبه)، بزرگ خانواده حشمونی‌ها را به رهبری خود برگزیدند، که جانشین او پسرش «یهودا» ملقب به «مکابی» (چکش) بود که علیه سلوکیان شورش کرد. وی پس از چند بار نبرد در سال‌های ۱۶۶-۱۶۵ پیش از میلاد بر آنان پیروز شد و بخش بزرگی از یهودیان نیز به او پیوستند.
همچنین آمده است؛ پیروزی یهودا سبب شد تا آنتیوخس چهارم به یهودیان اجازه پرداختن به امور دینی بدهد، که مکابی‌ها در تاریخ ۲۵/ ۱/۱۶۴ق.م به اورشلیم بازگشتند و تاکنون نیز یهودیان این مناسبت را با عنوان عید روشنایی (حنوکا) جشن می‌گیرد.
در خصوص این نبرد تاریخی گفته اند: در زمانی که پادشاهی یونانی به نام آنتیوخوس به قدرت رسید و زمام امور سرزمین های منطقه – از جمله سرزمین یهود را به دست گرفت- بلافاصله سعی کرد یهودیت را ریشه کن نموده و به جای آن بت پرستی را جایگزین نماید. در همین راستا فرمانی صادر کرد تا بت زئوس (یکی از خدایان یونان باستان) به معبد یهودیان یکتاپرست منتقل و برای وی قربانگاه بنا شود و کلیه یهودیان نیز اجبارا از این موارد پیروی نمایند.
فشارهای مهاجمین
بنا به روایات، به دستور حاکمان مسلط بر منطقه، سخن گفتن به زبان عبری (زبان باستانی ملت یهود) ممنوع گردید و سلسله قوانینی وضع شد که هدف آنها از میان بردن تمدن و فرهنگ و ملیت و دین یهود، و ترویج باورهای بت پرستانه بود.
به دستور آنها، عبادتگاه های یهودی یکی پس از دیگری ویران گردید تا یهودیان نتوانند خدای یکتا را ستایش کنند.
حکومت وقت حتی بیت المقدس (نیایشگاه اعظم یهودیان در تپه بزرگ اورشلیم) را به یک بتکده یونانی مبدل ساخت و یهودیان را از عبادتگاه خود بیرون راند.
مهاجرت و آغاز خیزش
در پی این فشار مذهبی، گروه کثیری از یهودیان با فرار به اطراف اورشلیم و پنهان شدن در کوه ها، تصمیم گرفتند همزمان با حفظ ایمان خود، از فرمان ها و قوانین حاکمان مهاجم خودداری نمایند، که در همین راستا، بسیاری از آنان با فجیع ترین وضعیت توسط مهاجمان جان خود را از دست دادند.
طبق روایات، در جریان این سرکوب، یکی از روحانیون بزرگ یهود به نام «متتیا حشمونایی» به همراه پنج پسرانش از اورشلیم گریخت و در روستایی در شمال به نام «مودیعین» سکونت یافت.
وی پس از مدتی، با جمع کردن گروهی از یهودیان، اولین خیزش خویش را علیه دیکتاتوری مهاجمین آغاز کرد و به پیروزی های چشمگیری هم نایل آمد. گفتنی است، یهودیان مبارزی که دست به مقاومت زده بودند، در قلعه ای بنام «حقرا» گرد آمدند و خود را «حسیدیم» یعنی پیروان دین و ایمان می نامیدند.
پس از مرگ متتیا، یکی از فرزندانش به نام یهودا، فرماندهی نیروهای مقاومت را به دست گرفت و به علت ضربات کوبنده ای که به دشمنان وارد ساخته بود بعدها به نام یهودای مکابی یعنی «یهودای کوبنده» شهرت یافت.
او پیامی معروف از کتاب مقدس را با این مضمون که «چه کسی در حد توانایی توست ای خدا» سرمشق و نصب العین قرار داد. وی و یارانش بعد از سال ها جنگ، نهایتا توانستند به اورشلیم وارد شده و آن مکان مقدس را از وجود بت ها پاک کرده و ظروف تازه ای برای آن از نو بسازند.
در این خصوص روایت است که آنها وقتی خواستند «منورا» یعنی شمع دان هفت شاخه طلا که باید شب و روز در معبد مقدس روشن باشد را بیافروزند، تنها یک ظرف کوچک روغن زیتون که ممهور به مهر کاهن اعظم بود و از دسترس مهاجمین دور مانده بود پیدا کرده و منورای بزرگ را روشن نمودند. اما با وجود قلت میزان روغن، همان میزان کم به مدت هشت شبانه روز دوام یافت و تا زمانی که آنها مجددا موفق به تهیه روغن مجدد شدند، منورای بزرگ روشن ماند.
آئین جشن حنوکا
از آن زمان، یعنی ۱۶۵ سال قبل از میلاد مسیح، یهودیان با فرا رسیدنِ بیست و پنجم ماه عبری «کیسلو»، عید حنوکا را جشن گرفته و به مدت هشت شبانه روز در منورا (شمع دان مخصوص) شمع روشن می کنند، که هنگام روشن کردن شمع ها دو دعای ویژه گفته می شود: یکی دعای روشن کردن شمع های حنوکا و دیگری دعای «که برای پدران ما معجزه ها کرد». همچنین پس از روشن کردن شمع ها ترانه «خداوند صخره نجات من است» (از مزامیر داوود نبی) خوانده می شود.
بنا بر سنت، یهودیان در هشت شب حنوکا شمع روشن می کنند و آن را برکت می دهند. شب نخست یک شمع را همراه با شمع «خادم» بر می افروزند. خادم نام شمع اولی است که برافروخته می شود و با کمک آن شمعهای دیگر را روشن می کنند.
در شب دوم دو شمع برافروخته می شود (سه شمع همراه با خادم) و همین طور هر شب یک شمع اضافه می شود تا شب پایانی به هشت شمع (۹ شمع همراه با خادم) می رسد. همچنین، شامگاه هر روز با غروب آفتاب، افراد خانواده دور شمعدان ۹ شاخه گرد می آیند و سرودهای عید می خوانند و یاد مبارزان باستان را گرامی می دارند.
یکی از آئین های یهودیان در جشن حنوکا، خوردن نوعی پیراشکی بسیار خوشمزه است که آرد آن در روغن سرخ می شود و داخل آن را با مربا پر می کنند. این پیراشکی که «سوفگانیا» نامیده می شود، در کنار شمعدان ۹ شاخه، یکی از نشان های بارز جشن حنوکاست که لبریز از شادمانی و امید به آینده است.
جشن و شادمانی
گفتنی است، حنوکا که دارای مفهوم عمیق دینی و ملی برای یهودیان می باشد، از هنگام استقلال اسرائیل به عید کودکان نیز مبدل شده، زیرا در این هشت روز مدارس تعطیل است و ده ها جشنواره و تئاتر موزیکال و برنامه های هنری و سرگرم کننده برای کودکان و نوجوانان اجرا می شود.
همچنین در جریان عید حنوکا، کودکان از بزرگترها هدیه دریافت می کنند. همچنین در این عید، رهبران اسرائیل هر شب با حضور در میان گروه های مختلف مردم، در برافروختن شمع شب حنوکا شرکت می کنند.
