خیریه‌های آلمان و کاهش بار مسئولیت‌های اجتماعی دولت
بنیادهای خیریه در کشور آلمان با بر عهده گرفتن طیف وسیعی از مسئولیت‌های اجتماعی در زمینه‌های مختلف، بار بزرگی را از دوش دولت این کشور برمی‌دارند.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، نهادهای خیریه، نقش مهمی در کاهش معضلات و مشکلات اجتماعی بر عهده دارند. این سازمان‌ها در صورتی که نقش خود را به درستی ایفا کنند می‌توانند بار بزرگی از دوش دولت‌ها برداشته و با لمس نزدیک‌تر مشکلات و خلاءهای اجتماعی و فرهنگی به طور مؤثرتری به حل این مشکلات کمک کنند. در آلمان نهادهای خیریه از حمایت‌های قانونی قابل توجهی برخوردارند که این امر انگیزه مردم و فعالان را در انجام خدمات خیریه افزایش می‌دهد.
در این کشور نزدیک به ۱۶ هزار و چهارصد بنیاد خیریه وجود دارد. این بنیادهای غیردولتی هزینه پروژه‌های علمی و فرهنگی مختلفی را در آلمان و گاه خارج از این کشور تأمین می‌کنند.
در این کشور کمک‌های نقدی خیریه بسیار متداول است. این که بخشی از این کمک‌ها را می‌توان در پایان سال از مالیاتی که پرداخت شده کم کرد و در حقیقت بازپس گرفت هم در این عادت پسندیده بی‌تأثیر نیست. اما گذشته از این، کمک خیریه را می‌توان بخشی از فرهنگ آلمانی دانست.
در میان شهرهای مختلف آلمان، فرانکفورت و هامبورگ بیشترین تعداد بنیادهای خیریه را دارند. مثلأ در شهر هامبورگ حدود یک هزار بنیاد خیریه وجود دارد که در زمینه‌هایی بسیار متفاوت فعالیت می‌کنند.
در دو بخش به ساختار خیریه‌ها و قوانین مربوط به آن و نیز وضعیت خیریه‌های اسلامی می‌پردازیم که بخش نخست آن را در ادامه می‌خوانید:
مفهوم وقف و امور خیریه در کشور آلمان
در کشور آلمان نهادهای وقفی تحت عنوان «بنیاد» شناخته می‌شوند که قوانین مربوط به ثبت این نهادها در قانون مدنی آلمان تدوین و قوانین مالی و مالیاتی مربوط به بنیادها و سازمان‌های خیریه در قانون مالی عمومی مشخص شده است.
در حوزه کشورهای آلمانی زبان، «وقف» به معنای اختصاص دادن داوطلبانه اموال و دارایی‌های شخصی، اغلب با هدف صرف عواید آنها در زمینه خدمات اجتماعی و خیریه از سوی یک فرد واقف است. برای اداره اموال وقفی، شخص واقف یا فردی که از سوی او وکالت تام‌الاختیار داشته باشد، نهاد مستقلی تحت عنوان «بنیاد» ایجاد می‌کند که همان «موقوفه» است.
در آلمان، نهاد خیریه به صورت قانونی تعریف نشده است و تنها با توجه به قوانین مالیاتی قابل تمایز است. در واقع بخش جداگانه‌ای از قانون به خیریه‌ها اختصاص داده نشده و مفهوم خیریه در بخشی با عنوان «نهادهای خاص مالیاتی» بیان شده است.
از جمله وجوه تمایز سازمان‌های خیریه و سازمان‌های غیر انتفاعی غیر خیریه امکان صدور رسید کسر مالیات برای خیرین است که انگیزه آنها برای کمک به این سازمان‌ها را افزایش می‌دهد.
کسر مالیات برای افراد نیکوکاری که در زمینه‌های پژوهش، هنر و کمک به افراد نیازمند کمک می‌کنند معادل حداکثر ۱۰ درصد از درآمد مشمول مالیات آنها و برای افرادی که در سایر زمینه‌ها کمک می‌کنند، معادل ۵ درصد منظور شده است.
مزایای فعالیت خیریه
مزایای مالیاتی برای سازمان‌های خیریه و غیر انتفاعی، به منظور ایجاد انگیزه و حس تعهد اجتماعی داوطلبانه با تشویق‌های مالیاتی در نظر گرفته شده است. با فراهم شدن این مشوق‌ها، سازمان‌های خصوصی بار سنگینی را در زمینه اجتماعی از دوش دولت برداشته‌اند. به همین دلیل، دولت نیز منافع خود را با تشویق این تعامل خصوصی دنبال می‌کند. مزایای مالیاتی برای مشارکت اجتماعی می‌تواند برای هر دو طرف یک وضعیت برد ـ برد ایجاد کند.
سازمان‌ها با دنبال کردن اهداف خیریه و بشردوستانه از دو طریق منفعت کسب می‌کنند: سازمان‌های خیریه برای ارث، هدایا و درآمد شرکت، مالیاتی نمی‌پردازند و دوم اینکه کمک‌های خیریه و اوقاف می‌تواند از درآمد مشمول مالیات اهدا کنندگان کسر شود.
قانون مالیات بر درآمد شرکت اجازه می‌دهد که همه شرکت‌ها، انجمن‌ها و اوقاف مادامی که منحصراً اهداف منافع عمومی، خیرخواهانه و همچنین اهداف مذهبی را مطابق با بندهای ۵۱ تا ۶۸ قانون مالی عمومی آلمان دنبال کنند، مشمول معافیت مالیاتی شوند. این معافیت مشمول درآمد کسب شده از کمک‌های اهدایی و عضویت و همچنین درآمد ناشی از سرمایه‌گذاری می‌شود.
بر همین اساس فعالیت‌های مرتبط بر طبق بند ۶۵ تا ۶۸ قانون مالی عمومی که مشمول معافیت مالیاتی می‌شود به شرح زیر است:
اداره خانه‌های سالمندان، کودکان و نوجوانان یتیم، افراد معلول و بیمارستان‌ها؛ مدارس و دانشگاه‌ها؛ مؤسسات هنری و موزه‌ها؛ کارگاه‌هایی برای افراد معلول؛ خدمات مشارکتی خیریه مانند خدمت لباسشویی برای بیمارستان‌های خیریه در مورد فعالیت‌های غیر مرتبط نیز، بر طبق بند ۶۴ قانون مالی عمومی، فعالیت‌های با گردش مالی کمتر از ۳۵ هزار یورو مشمول مالیات نمی‌شوند.
همچنین بسیاری از فعالیت‌هایی که به عنوان خیریه هستند از مالیات بر ارزش افزوده معاف هستند، این فعالیت‌ها عبارت‌اند از فعالیت‌های حوزه سلامت، آموزش، فرهنگ و علم، در بیشتر مواقع، داشتن عنوان خیریه، شرط اولیه برای این معافیت از مالیات نیست.
علاوه بر مالیات بر درآمد شرکت، در آلمان مالیات دیگری بر سود تعلق می‌گیرد که حدود ۱۵ درصد است. عایدی ناشی از این مالیات، بر خلاف عایدی ناشی از مالیات بردرآمد، به ایالت‌‌ها می‌رسد، اگر چه این مالیات به عنوان یک مالیات دولتی مطرح شده است مؤسسات خیریه مشمول این مالیات نمی‌شوند.
علاوه بر جنبه‌های ممتاز مالیاتی برای سازمان‌های غیر انتفاعی، مزایای دیگری همچون معافیت و یا کسر از برخی عوارض برای این سازمان‌ها در نظر گرفته شده است. همچنین، مدیریت یک سازمان معاف از مالیات روش ساده‌تری برای دستیابی به یارانه‌های عمومی و یا استفاده از ساختمان‌های عمومی است.
از سوی دیگر قانون مالیات بر درآمد و قانون مالیات درآمد شرکتی مزایای ویژه مالیاتی به افراد خیر اعطا می‌کند.
اهداکنندگان حقیقی و حقوقی مزایای مالیاتی مشابهی را برای امور خیریه خود دریافت می‌کنند. آنها می‌توانند میزان کمک اهدایی خود را از درآمد قبل از مالیات خود تا ۲۰ درصد کسر کنند. علاوه بر این وارثان دارایی تا زمانی که به مؤسسات خیریه کمک می‌کنند، از مالیات هدیه و ارث معاف هستند. با این حال، نمی‌توان مالیات هدایا و ارث را به صورت همزمان با مالیات درآمد کاهش داد، در واقع اهداکنندگان باید تصمیم به انتخاب یکی از این مزایا بگیرند.
در سال ۲۰۰۰، قوانین جدیدی در ارتباط با کسر مالیات برای افراد خیّر، به بنیادها وضع و در سال ۲۰۰۷ مجدداً این قوانین تقویت شد.
در گذشته، قانون مالیاتی آلمان، به صورت کلی تأسیس و یا حمایت از مؤسسات خیریه خارجی با صندوق داخلی معاف از مالیات را نمی‌پذیرفت. این موضوع به این دلیل بود که مقامات مالیاتی آلمان قادر به راستی‌آزمایی فعالیت‌های خیریه از سوی سازمان‌ها نبودند.
در سال ۲۰۱۰ پارلمان آلمان مقررات امکان کسر مالیات کمک‌های خارجی را تصویب کرد. کمک‌های مالی با اهداف خیریه و مذهبی به شرکت‌های اتحادیه اروپا، اگر شهروندان آلمان از فعالیت‌های نهاد نفع ببرند و یا فعالیت‌های آن نهاد، به جمهوری فدرال آلمان اعتبار دهد، مشمول کسر مالیات خواهد شد.
قوانین حاکم بر خیریه‌ها
در کشور آلمان قوانین حاکم بر موقوفات و خیریه‌ها در قانون مالی عمومی و تحت عنوان «اهداف ممتاز مالیاتی» آورده شده است، این قوانین توسط پارلمان آلمان که شامل مجلس فدرال (بوندستاگ) و شورای فدرال (بوندسرات) بوده، تصویب شده است. تمام قوانین کشوری توسط بوندستاگ تصویب می‌شود و در صورت تناقض با بوندسرات، بوندستاگ ارجح خواهد بود.
در فصل سوم از بخش دوم این قانون، قوانین مربوط به «اهداف ممتاز مالیاتی» آورده شده است که به‌طور کلی شامل تمامی سازمان‌های غیر انتفاعی می‌شود. در مورد سازمان‌های خیریه و وقفی نیز این قانون اعمال می‌شود.
قانون مدنی آلمان در سال ۱۸۸۱ تدوین و از تاریخ اول ژانویه ۱۹۰۰ عملیاتی شد. این قانون در طول تاریخ تحولات زیادی داشته است. بندهای ۸۰ تا ۸۸ این قانون نیز، مربوط به شرایط وقف بوده که تحت عنوان «بنیاد» ارائه شده است.
فرآیند شکل‌گیری یک مؤسسه خیریه
به منظور شناخته شدن یک مؤسسه به عنوان خیریه، سازمان باید یک وضعیت رسمی مانند، انجمن ثبت شده یا ثبت نشده، بنیاد، شرکت با مسئولیت محدود و یا حتی یک شرکت سهامی، داشته باشد.
علاوه بر این، برای اخذ شرایط معافیت مالیاتی، اساسنامه و عمل سازمان باید در جهت مقررات مالیاتی مربوط باشد. براساس بند ۵۹ قانون مالی عمومی، در صورتی که اساسنامه انجمن‌ها و بنیادها و یا سایر منشورهای قانونی موجود، دنبال کردن مستقیم و انحصاری ملزومات ذکر شده در بندهای ۵۲ تا ۵۶ قانون مالی عمومی را تأیید کند، امتیازات ویژه مالیاتی اعطا خواهد شد. لازم است که سازمان از پیش‌نویس اساسنامه انجمن‌ها که در آن مهمترین اصول معافیت مالیاتی ذکر شده، استفاده کند.
علاوه بر این، لازم است در اساسنامه انجمن و اسناد تجاری بنیاد پیش‌بینی‌‌ای برای تعهد سرمایه انجام گیرد. براساس بند ۶۱ قانون مالی عمومی، تعهد سرمایه مالی کافی در صورتی وجود دارد که تصمیم در مورد اینکه پس از انحلال و یا ابطال انجمن سرمایه، در کجا مصرف خواهد شد در اساسنامه به صورتی ذکر شود که شامل موارد ممتاز مالیاتی باشد.
امتیازات مالیاتی توسط مقامات مالیاتی محلی برای دوره ارزیابی اعطا می‌شود. با این حال، قبل از شکل‌گیری و ثبت مؤسسه خیریه، می‌توان از مقامات مالیاتی درخواست کرد تا نظر خود را در مورد پیش‌نویس اساسنامه ارائه دهند. به محض اینکه مؤسسه خیریه تأسیس شد، می‌تواند درخواست تأیید اولیه برای وضعیت معافیت مالیاتی شامل اجازه صدور رسید‌های کمک‌های اهدایی را مطرح کند.
در اکثر موارد برای سازمان‌های کوچک، فعالیت خیریه از سوی مقامات مالیاتی محلی سه سال تحت نظارت قرار می‌گیرد. نظارت عمومی معمولاً ساده‌تر است و شامل بازرسی معمول و به ندرت یک حسابرسی کامل است. علاوه بر این، اطمینان از تعهد سرمایه ضروری است زیرا انحراف از اهداف و اقدامات سبب می‌شود که مقام مالیاتی انحلال سازمان را تصویب کند. مؤسسات خیریه‌ای که ایراد قانونی در فعالیت‌های آنها پیدا شود، ممکن است وضعیت معاف از مالیات خود را از دست دهند که این حالت بر وضعیت مالیاتی سال‌های گذشته آنها نیز اثرگذار خواهد بود.
اداره مالیات محلی در هر دوره از ارزیابی در مورد نوع و میزان کاهش مالیات تصمیم می‌گیرد. در بررسی‌ها مشخص می‌شود که قصور از مقررات خیریه تا چه حد بوده است.
با توجه به اینکه برای تأسیس یک انجمن ثبت شده، نیاز به هزینه اولیه نیست، ایجاد آنها ساده است و هزینه‌های کمی را در بردارد؛ بنابراین شکل حقوقی انجمن برای سازمان‌های غیر انتفاعی، مستقل از دارایی و متمرکز بر فعالیت داوطلبانه، مناسب به نظر می‌رسد.
نهادهای خیریه خارجی
به طور کلی، به منظور کسب معافیت مالیاتی در آلمان، لازم است ابتدا فعالیت آن به تأیید نهاد های مسئول آلمانی برسد. دادگاه عدالت اروپا در پاسخ به این قانون برگزار شده: بنیادی که در یک کشور به عنوان خیریه شناخته شده است و همچنین ملزومات قانونی کشور دیگر را نیز رعایت می‌کند و منافع عمومی کشور دیگر را نیز تامین می‌نماید و در برابر مقامات ملی کشور دیگر از جمله دادگاه آن پاسخگو می‌باشد، مقامات کشور دیگر (عضو اتحادیه اروپا) نمی‌توانند حقوق این بنیاد را تنها به دلیل اینکه در محدوده اراضی آنها تأسیس نشده است به رسمیت نشناسند.
بر این اساس، سازمان‌های خارجی که مشمول معافیت مالیاتی هستند، می‌توانند از معافیت بهره‌مند گردند. با این حال، سازمان‌های خارجی برای استفاده از معافیت مالیاتی در آلمان هنوز هم با مشکلات عملیاتی مواجه هستند. به عنوان مثال، هنوز مشخص نشده است که مقام ذی صلاح برای تشخیص معافیت مالیاتی یک سازمان خیریه خارجی، کدام نهاد است.
در اول ژانویه ۲۰۰۹ تصویب شد که سازمانی که اهداف معاف از مالیات در خارج از کشور را دنبال می‌کند باید یا از افراد مقیم و یا افرادی که بیشتر در آلمان مستقر هستند باشند. این معیارها باید به طور کلی توسط یک نهاد داخلی و یا یک نهاد خارجی که اهداف خیریه خود را در آلمان ترویج می‌دهد، تحقق یابد؛ بنابراین، این موارد در عمل به سازمانی مربوط می‌شود که بدون انجام دادن اهداف خیریه در آلمان، مشمول معافیت مالیاتی می‌باشد.
نهادهای خیریه آلمانی فعال در خارج
قانون مالیات آلمان مخالف ایده فعالیت‌های خیریه در خارج از کشور نیست؛ به عبارت دیگر، مؤسسات خیریه در صورتی که اهداف خود را در خارج از کشور آلمان پیگیری کنند، وضعیت معافیت مالیاتی خود را از دست نمی‌دهند.
به عنوان یک اصل اساسی، سازمان‌های خیریه باید فعالیت‌های خود را همان گونه که در اساسنامه ذکر شده است به صورت «مستقیم» دنبال کنند. با این حال، براساس بند ۵۸ قانون مالی عمومی، سازمان‌های معاف از مالیات مجاز به جمع‌آوری کمک مالی برای تحقق اهداف خیریه سازمانی دیگر هستند؛ بنابراین نهادهای خیریه آلمانی، مجاز به درخواست بودجه از سازمان‌های دیگر هستند.
در پایان دو مورد از بنیادهای خیریه مرسوم در کشور آلمان که نقش مهمی را در ارتقای رفاه و آگاهی اجتماعی دارند، بررسی می‌کنیم:
بنیادهای فعال در حوزه بهداشت سلامت
اقدامات موقوفاتی که در حوزه پزشکی و بهداشت فعالیت دارند، کمتر برای عموم شناخته شده هستند. حدود هزار موقوفه‌ای که در آلمان در این بخش فعالیت دارند، چندین برابر بودجه موقوفات و بنیادهای حوزه‌ی فرهنگ و هنر را در اختیار دارند. شاید محبوبیت کمتر موقوفاتی که به حمایت از بهداشت و سلامتی عمومی می‌پردازند به این دلیل باشد که بنیادها و موقوفاتی که از پژوهش‌های انجام گرفته برای تولید محصولات سودآور در شرکت‌های بزرگ دارویی حمایت می‌کنند، به سختی از نهادهای عام‌المنفعه در این حوزه که به حمایت از اقدامات برای بهبود سلامتی عمومی می‌پردازند، قابل تفکیک‌اند.
چند تن از همسران رؤسای جمهور آلمان نیز موقوفاتی بنیاد نهاده‌اند از جمله «موقوفات دکتر میلدرد شیل» و «موقوفات کریستیان هرزوک» که با جمع‌آوری اعانه و یاری خواستن از عموم مردم سرمایه‌ای گردآوری کرده و هم اکنون در زمینه اقدامات خیریه در حوزه پزشکی و بهداشت عمومی بسیار فعالاند.
بنیادهای حفاظت از محیط زیست
حفاظت از محیط زیست جزء اهداف ۴۰۰ موقوفه آلمان است. اگر چه به نسبت موقوفات و بنیادهایی که در حوزه‌های دیگر فعالاند، تعداد این گروه کمتر است اما تأثیری که اقدامات آنان در گذشته بر جای گذارده، بسیار عمیق و اساسی بوده است.
در حالی که درگذشته‌ای نه چندان دور یعنی در دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی قرن بیستم، حمایت از اقدامات زیست محیطی برخی موقوفات و بنیادها کم اهمیت شمرده می‌شد، امروزه یکی از اهداف مهم سیاسی و اجتماعی حفاظت از محیط زیست است.
«موقوفات زیست محیطی آلمان» که در سال ۱۹۸۲ با توجه به تمایل روز افزون شهروندان به حفظ محیط زیست بنیاد نهاده شد، با حمایت مالی و کار داوطلبانه‌ی مردم همچنان در سطح گسترده‌ای به فعالیت خود ادامه می‌دهد. این نهادها در سال ۱۹۹۰ از حمایت دولت نیز برخوردار شدند. وزارت اقتصاد آلمان با بودجه‌ای که از خصوصی‌سازی یکی از شرکت‌های بزرگ فولاد فراهم آمده بود، «موقوفه دولتی زیست محیطی» را بنیاد نهاد. این موقوفه تا کنون از ۲۰۰۰ طرح زیست محیطی به ارزش کل یک میلیارد مارک حمایت کرده و سالانه «جایزه آلمانی محیط زیست» را به مبلغ یک میلیون مارک اهدا می‌کند.
فهرست منابع:
کتاب «آشنایی با نظام وقف و امور خیریه در کشور آلمان»، گردآورنده دفتر نوسازی و تحول معاونت توسعه و پشتیبانی سازمان اوقاف و امور خیریه، تهران، ۱۳۹۶
https://efa-net.eu/news/۲۰۲۰-sees-germans-donate-more-but-fewer-overall-give
http://www.aspip.org/?lang=en
https://www.aktion-deutschland-hilft.de/en/member-organisations/islamic-relief/#:~:text=Islamic%۲۰Relief%۲۰Germany%۲۰was%۲۰founded,operate%۲۰in%۲۰Berlin%۲۰and%۲۰Essen.