ولایت تشریعی است لذا قابل انتقال و وراثت نیست

وی افزود: همانطور که بیان شد اولین روایت، روایت «العلماء ورثه الانبیاء» می‌باشد به نظر شیخ انصاری این روایت دلالت می‌کند که علما ورثه انبیاء هستند در اخذ علم، به عبارتی روایاتی و علومی از انبیاء باقی مانده که علما وارث این علم هستند و این وراثت دلالت بر وراثت مدیریت و ولایت بر انفس و اموال ندارد. این در حالی است که پیامبر و ائمه این ولایت را داشتند و در حقیقت ولایت بر انفس و اموال مردم داشتند و دارند به دلایلی که قبلاً مختصراً بیان شد.

آیت‌الله نوری همدانی اضافه کرد: در این روایت که در کتاب اصول کافی جلد اول صفحه ۳۴ نقل شده است، آمده است «من سلک طریقا یلتمس فیه علما، سهل الله له به طریقا إلی الجنه، وإن الملائکه لتضع أجنحتها لطالب العلم رضا بما یصنع، وإن العالم لیستغفر له من فی السماوات ومن فی الأرض حتی الحیتان فی الماء، وفضل العالم علی العابد کفضل القمر علی سائر الکواکب، وإن العلماء ورثه الأنبیاء لم یورثوا دینارا، ولا درهما إنما ورثوا العلم، فمن أخذه أخذ بحظ وافر» هر کس که راهی را برای کسب دانش در پیش گیرد، خداوند (جل جلاله) به وسیله آن او را بر سر راهی به سوی بهشت قرار می‌دهد و فرشتگان خداوند در راستای رضایت به آنچه محصلین و دانش‌جویان انجام می‌دهند، بال‌های خویش را برای آنان می‌گسترانند. همه موجودات آسمان‌ها و زمین حتی ماهیان دریا برای دانش‌مندان آمرزش می‌طلبند و منزلت علما و دانش‌مندان در مقایسه با عابد همچو مهتاب و دیگر ستارگان است. به راستی دانش‌مندان و علما وارثان پیامبرانند، زیرا پیامبران درهم و دینار را از خود به ارث بر جای ننهاده‌‌اند؛ بلکه ارث آنان علم و دانش است و هرکس علم را آموخته باشد سهم سودمند و فراوانی را بدست آورده است.

وی اضافه کرد: بحث در این روایت این است که «وإن العلماء ورثه الأنبیاء» دلالت به چه وراثتی دارد. همانطور که مکرراً بیان شد شیخ انصاری و بسیاری از شرح کنندگان و حاشیه نویسان کتاب مکاسب مانند آخوند خراسانی، ایراوانی، غروی اصفهانی، غایه الامال مامقانی، آیت الله خویی، شهیدی تبریزی و آیت الله جزایری قائل به این هستند که این وراثت فقط وراثت در علم است البته با وجود اینکه سید فقیه یزدی نیز حاشیه‌ای بر مکاسب دارد اما متاسفانه ایشان که در قسمتی از عمر خود با بحث ولایت و هدایت مردم از جهت سیاسی درگیر بودند در این بحث حاشیه‌ای ندارند. این در حالی که مرحوم امام خمینی (ره) بر خلاف همه این علما تقریباً در همه کتاب‌هایی که در مورد ولایت فقیه سخن گفته است معتقد است که این وراثت اعم تر از وراثت علم است و دلالت بر وراثت ولایت حکومتی بر مردم نیز می‌کند یعنی همانطور که پیامبر و ائمه بر مردم ولایت تشریعی داشتند و اجازه بر تصرف بر اموال و انفس مردم برای اداره حکومت داشتند علما نیز این ولایت را دارند.

این مرجع تقلید در بیان دلایل مخالفین بر عدم دلالت این روایت بر ولایت فقیه عنوان کرد: مخالفین معتقدند که این روایت دلالت بر وراثت علم می‌کند چرا که قرائنی در روایت برای این مطلب وجود دارد. از آنجا که فراز اول این روایت اشاره به مسئله علم دارد و در فضیلت علم در آن بیان شده است به نظر می‌رسد این وراثت به علم تعلق بگیرد که بعد از بیان فضیلت علم و علم آموزی بیان می‌کند این علم همان علمی است که انبیاء برای علما به ارث گذاشته‌اند. بنابراین روایت می‌گوید انبیاء علومی دارند که از طریق وحی اخذ کردند و بعد از ایشان افرادی این علم را به ارث می‌بردند که آن افراد علما هستند.

وی اضافه کرد: آیت‌الله خویی در جریان خدشه در دلالت این روایت بر ولایت فقیه بیان می‌کند که اشکال این روایت این است که وراثت فقط بر عموم قابل انتقال مطرح است مثلاً چیزی مانند شجاعت قابل انتقال و وراثت نیست بنابراین صفات از مسائلی است که قابل انتقال نیست و ولایت نیز از این اوصاف است پ ولایت منتقل نمی‌شود. در ثانی ایشان معتقد است که این ولایت مطرح در ولایت فقیه، ولایت جعلیه اعتباریه است و جعلی را باید جعل کرد و وراثتی نیست بلکه باید از طریق شارع مقدس جعل شود. بر این اساس بحث ولایت در وارثت این روایت تخصصا خارج است.

آیت‌الله نوری همدانی تصریح کرد: در جواب آیت الله خویی باید گفت که ایشان وراثت را دست کم گرفته است چرا که این وراثت تکوینا نیز مؤثر است. در بحار بابی است در خلقت انسان در آن باب روایات بسیاری در نحوه خلق انسان است در آن روایات سخن از وراثت فرزند از پدر و مادر همان چیزی که در عصر کنونی نیز ثابت شده است که در نطفه ژن‌هایی وجود دارد که این ژن‌ها حامل صفات بدنی و روحی است که در شکل گیری فرزند مؤثر است در حقیقت این ژن‌ها حامل وراثت این صفات و احوال هستند. به هر حال روایتی در کتاب بحار جلد ۵۷ صفحه ۳۸۵ در باب خلق الانسان فی الرحم بیان شده است که:‌ «وعن علی بن ریاح، عن أبیه، عن جده، أن النبی صلى الله علیه وسلم قال له: ما ولد لک؟ قال: یا رسول الله! ما عسى أن یولد لی؟ إما غلام وإما جاریه. قال: فمن یشبه؟ قال: یا رسول الله! ما عسى أن یشبه؟ إما أباه وإما امه. فقال: لا تقولن هذا إن النطفه إذا استقرت فی الرحم أحضرها الله کل نسب بین‌ها وبین آدم، فرکب خلقه فی صوره من تلک الصور» پیامبر به شخصی فرمود که صاحب فرزند شدی! شخص به پیامبر گفت بله که این بچه یا دختر است یا پسر. پیامبر فرمود من می‌دانم که فرزند یا دختر است یا پسر این فرزند شبیه چه کسی است؟ فرد گفت شبیه چه کسی می‌‌تواند باشد؟ شبیه پدرش یا مادرش! حضرت فرمود: نگو این حرف را چرا زمانی که نطفه در رحم مادر جای می‌گیرد خداوند عالم، صورت همه اجداد را حاضر می‌کند و فرزند را در شکل یک نفر از اجداد فرزند خلق می‌کند. در روایت دیگری که من سندش را پیدا نکردم وارد شده است که شخصی خدمت حضرت رسول رفت و فرمود که من و زنم هر دو سفید پوست هستیم ولی از ما فرزندی به دنیا آمده است که سیاه پوست است و من به زنم بدگمان شده‌ام حضرت به او فرمود بدگمان نباش چون ممکن است در یکی از اجداد تو فردی سیاه پوست بوده که خداوند فرزند تو را به شکل او در آورده است.

وی اضافه کرد: علاوه بر این ما روایات بسیاری زیادی در مورد وراثت اوصاف داریم مثلاً این مسئله را در جریان ازدواج حضرت علی (ع) بعد از حضرت فاطمه می‌توانیم مشاهده کنیم که ایشان به دنبال فردی بودند که از خاندانی باشد که افراد قوی و تنومند در آن‌ها باشد و بتواند فرزندان قوی و تنومندی به دنیا بیاورد علاوه بر این علامه مجلسی در بحار از ابن ابی الحدید نقل می‌کند که امیر المومنین در جنگ جمل پرچم را به محمد ابن حنفیه داد و فرمود حمله کن، اما محمد ابن حنفیه کمی تعلل کرد، حضرت به او فرمود چرا حمله نمی‌کنی، او گفت از سمت دشمن باران تیر می‌آید، لذا حضرت پرچم را گرفت و فرمود این تعلل تو به خاطر آن رگی و وراثتی است که در تو از طرف مادرت است «ادرکک عرق من امک» و حضرت خودشان حمله کردند. بر این اساس وراثت اینطور نیست که شامل صفات و روحیات شود چه استعمالا و چه عرفا. حضرت امام خمینی (ره) نیز در تشریح این روایت معتقد است که این وراثت منحصر به علم نیست بلکه عملکرد و خط و مشی انبیاء نیز مورد نظر این روایت است.

منبع: شفقنا