نفی خشونت‌های رفتاری و گفتاری در احکام اسلامی

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، حجت‌الاسلام‌ والمسلمین علی مدبر، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن و نویسنده کتاب «خشونت اجتماعی از منظر قرآن کریم با رویکرد شبهه‌‌پژوهی» از قم، ضمن معرفی کتاب و بیان هدف نگارش آن، گفت: این کتاب محصول یک پژوهش دو ساله است که در پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن، زیرمجموعه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم با رویکرد شبهه‌پژوهی انجام شده‌ است.

وی ادامه داد: تمام مباحث کتاب در پاسخ به شبهاتی است که در زمینه وجود خشونت در احکام اسلام مطرح می‌شود و با پایان تحقیقات دو ساله در پاییز ۹۸ در ۴۲۸ صفحه به چاپ رسید؛ کتاب خشونت اجتماعی دارای دو بخش اصلی شامل بخش «مباحث و مفاهیم مقدماتی» و بخش «بررسی شبهات مطرح شده درباره خشونت در دین و احکام دینی» است؛ در این کتاب به شش شبهه محوری به تفصیل پاسخ داده شده است.

استاد حوزه و دانشگاه افزود: نخستین شبهه بررسی شده در کتاب، شبهه خشونت در اخلاق پیامبر اکرم(ص) است، دومین مورد، شبهه خشونت در رفتار پیامبر اکرم(ص) است و اشکالات و شبهاتی که به رفتار و اخلاق پیامبر(ص) وارد شده‌ است در این دو بخش مورد بررسی قرار می‌گیرد.

کارشناس علوم قرآنی ادامه‌ داد: سومین مورد، شامل پاسخ تفصیلی به شبهه وارد شده به رفتار و همزیستی مسلمانان با اقلیت‌های دینی و افرادی است که باورهای متفاوتی با مسلمانان دارند، و چهارمین مورد پاسخ به شبهات موجود درباره امر به‌ معروف و نهی‌ از منکر و خشونت‌هایی است که ممکن است در راستای امر به‌ معروف و نهی‌ از منکر صورت بگیرد.

مدبر افزود: پنجمین مورد پاسخ به شبهاتی است درباره جهاد که بیشتر از سوی مبلغان مسیحی و برخی از رسانه‌های غربی مطرح شده و دین اسلام را «دین شمشیر و خشونت» معرفی می‌کنند؛ ششمین مورد پاسخ به شبهات مربوط به قصاص و احکام کیفری اسلام است؛ هفتمین و آخرین مورد طرح شده در این کتاب، پاسخ به شبهات مطرح در رابطه با خانواده است که می‌گویند برخی از احکام اسلام باعث ایجاد خشونت در خانواده است.

دفاع از احکام نورانی اسلام در مقابل شبهات

عضو هیئت علمی پژوهشگاه تصریح کرد: هدف از این تحقیق، دفاع از احکام نورانی اسلام در برابر شبهاتی است که در دهه‌های اخیر در فضاهای حقیقی و مجازی و نیز در برخی رسانه‌ها و مجامع علمی مطرح و باعث شده باورها و اعتقادات برخی از افرادی که آگاهی خوبی از احکام اسلام و معارف و آموزه‌های قرآن کریم ندارند، رو به ضعف برود.

وی اظهار کرد: در کتاب «خشونت اجتماعی از منظر قرآن کریم»، اثبات شده که دین اسلام، دین مدارا و مهر و رحمت است و خشونت‌های رفتاری و گفتاری در احکام دین اسلام به‌طور کامل نفی و طرد شده‌اند.

مدبر با بیان اینکه تعریف مطرح شده از خشونت در کتاب، همان تعریف مطرح در فرهنگ علوم سیاسی امروزه است، گفت: خشونت یعنی «کاربرد نیرو در غیر جای خود و یا برخلاف قانون»؛ گاهی کاربرد نیرو در جای خودش است، مانند میدان جنگ که ذاتا میدان خشونت است؛ اما اگر نیرو در غیر جای خود مثلاً در محیط و کانون خانواده که جای مهر و محبت و دوستی است و همچنین در ارتباط حکمرانان با مردم و افراد جامعه که باید با مهربانی باشد به کار گرفته شود، به خشونت تعبیر می‌شود.

کارشناس علوم قرآن با تأکید بر اینکه اجرای قانون نیازمند صلابت است و قانون عادلانه باید در جامعه اجرا شود، بیان کرد: هیچ‌گاه و در هیچ نظامی اعم از الهی و بشری نمی‌توان گفت در اجرای قانون صلابت وجود نداشته باشد و چنین صلابتی خشونت است، زیرا صلابتی که در اجرای قانون عادلانه وجود دارد، خشونت نیست.

استاد حوزه و دانشگاه با تأکید بر اینکه در این کتاب در رابطه با خشونت‌های فردی مثل خودکشی، قمه‌زنی و خودآزاری بحث نشده‌ است، تصریح کرد: خشونت اجتماعی که در این کتاب مطرح شده، خشونتی است که در خانواده یا جامعه اتفاق می‌افتد و بیشترین مطالب مورد بحث در کتاب، مربوط به حوزه جامعه و سپس خانواده است و برای همه شبهات مطرح شده در کتاب، پاسخ تفصیلی داده شده‌ است.

اسلام؛ دین مهرمدار و مدارامحور

وی نمونه‌هایی از آموزه‌های دینی را بیان کرد که نشان می‌دهند دین اسلام، مهرمدار و مدارامحور است و با خشونت مبارزه می‌کند: اولین مورد در سوره اسراء آیات ۲۳ و ۲۴ است که به فرزندان توصیه می‌کند اگر پدر و مادر پیری دارید آن‌ها را نزد خودتان نگه دارید، در آموزه‌های دینی و سخن برخی از بزرگان مانند آیت‌اللّه‌العظمی جوادی آملی نیز بر این توصیه شده که فرزندان را در کانون گرم خانواده تربیت کنید و آنان را به مهد کودک نسپارید؛ زیرا پدر و مادرهایی که فرزندان خود را به مهدهای کودک می‌سپارند و به دست خود تربیت نمی‌کنند، احتمال اینکه فرزندان نیز در زمان پیری، آن‌ها را به خانه سالمندان بسپارند، بیشتر است.

کارشناس علوم قرآن گفت: مورد دوم تعبیر بسیار عجیبی در قرآن کریم است با عنوان «اُف» که برخلاف معنایی که امروزه پیدا کرده، بدین معناست که «کمترین کلمه‌ ناخوشایند» را نباید به پدر و مادر خود بگویید، تا چه رسد که با آن‌ها با پرخاش صحبت کنید و باید‌ در حق پدر مادر خود دعا کنید.

وی در رابطه با مثال‌هایی در مورد مهربانی و نرمش در جامعه، گفت: خداوند به حاکمان دینی دستور نرمی با مردم داده، به‌طور مثال در سوره آل‌عمران خداوند به پیامبر می‌فرماید: «ای پیامبر! رحمت و لطف خدا به شما باعث شد رفتارت با مردم نرم شود و اگر تو درشت خو و سخت دل بودی مردم از دور تو پراکنده می‌شدند و موفق به هدایت آنها نبودی» و نیز در سوره حجر آیه ۸۸ خداوند تعبیر زیبای «وَ اخْفِضْ جَنَاحَکَ لِلْمُؤْمِنِینَ‏» را به کاربرده است که می‌فرماید: «ای پیامبر! بال محبت خویش را براى مؤمنان فرو گستر.»

نفی خشونت در گفتار و رفتار اولیای الهی

مدبر با اشاره به اینکه اولیای الهی مأمور بودند با همه طبقات جامعه مخصوصا با مستضعفان خوش‌رفتار باشند، گفت: گاهی به گونه خاص و گاه درباره برخی از اقشار جامعه تأکید شده، به‌طور مثال در سوره ضحی آیه ۹ و ۱۰ می‌فرماید: «مبادا یتیم را خوار کنی و مبادا فقیر را از خودت برانی»؛ هم‌چنین در سوره انعام آیه ۵۲ می‌فرماید: «ای پیامبر مبادا کسانی که صبح و شام در حال نیایش با خدا هستند را ترد کنی.»

عضو هیئت علمی پژوهشگاه با اشاره به اینکه افزون بر آیات کریمه قرآن، روایات فراوانی داریم که به شدت با خشونت مبارزه می‌کند، گفت: در کتاب غررالحکم که کلمات قصار امیرالمومنین(ع) را جمع آوری کرده، احادیث فراوانی در رابطه با نفی خشونت وجود دارد، در این احادیث از خشونت با کلمه «خُرق» که در مقابل نرمی و مداراست یاد کرده و یکی از این احادیث این است: خشونت در هیچ ظرفی قرار نگرفت مگر اینکه آن ظرف را آلوده کرد.

مدبر اضافه کرد: قرآن کریم چندین صفت برای گفتار بیان می‌کند و مرتب توصیه می‌کند گفتار شما باید دارای این اوصاف باشد که به‌طور مثال قول حسن، قول احسن، قول بلیغ، قول معروف و قول عادلانه نمونه‌ای از این توصیه‌هاست و این مجموعه توصیه‌ها از بهترین شاهدهاست که قرآن کریم علاوه بر خشونت رفتاری با خشونت گفتاری هم مبارزه می‌کند.

نویسنده کتاب خشونت اجتماعی ادامه داد: خداوند در قرآن کریم برای مواقعی که ممکن است اعضای یک خانواده تحت تأثیر وسوسه‌های شیطانی باهم دشمنی کنند، دو توصیه دارد: اول اینکه می‌فرماید کسانی را که با شما دشمنی کرده‌اند ببخشید (عفو)، دوم اینکه به‌طور کامل خاطرات گذشته را فراموش کنید و اوضاع را تغییر دهید و ورق را برگردانید (صفح).

وی افزود: قرآن کریم در مورد مواجهه با بدرفتاری در محیط جامعه دو رهنمود را به ما ارائه می‌کند، اول اینکه بدرفتاری دیگران را با نیکوترین شیوه‌ای که می‌شود پاسخ دهید که در این صورت آن‌ها یک دوست گرم برای شما خواهند شد و نمونه‌های این مسئله را در رفتار ائمه اطهار(ع) مشاهده می‌کنیم؛ همچنین در مورد کفار و اقلیت‌های دینی که به جنگ و مبارزه با مسلمانان نپرداختند نیز توصیه به خوش‌رفتاری و رفتار عادلانه شده‌ است.

تغافل؛ بهترین راهکار از بین بردن زمینه خشونت

مدبر تصریح کرد: در دین اسلام یک اصل بسیار مهمی داریم که زمینه خشونت را به نحوه احسن از بین می‌برد و آن اصل تغافل است، یعنی اینکه انسان در عین حال که از حرف‌ها و رفتارهای ناپسند و زشت آگاهی دارد، خود را به غفلت بزند که این رفتارهای مسالمت‌آمیز که اسوه‌های دینی به ما ارائه می‌کنند، آبی است بر روی آتش‌هایی که ممکن است در جامعه برافروخته شود.

استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: در این کتاب به دلیل قرآنی بودن آن در مورد مسائل میدانی بحث نشده اما به یک شبهه اساسی پاسخ داده‌ شده و آن این است که خاستگاه و سرچشمه این شبهات که به دین اسلام وارد می‌شود کجاست؟ باید گفت بخشی از این موارد توسط مبلغان مسیحی مغرب زمین و بخشی نیز توسط افرادی که مدعی حقوق بشر غربی و تساوی حقوق زن و مرد و دفاع از حقوق زن هستند به اسلام وارد می‌شود که در این کتاب با مدارکی از خود منابع غربی، به اثبات رسیده که خشونت در جوامع غربی بسیار بیشتر از جوامع اسلامی است.

غفلت از یاد خدا؛ دلیل ازدیاد خشونت در جوامع غربی

وی بیان کرد: بیشتر بودن خشونت در جوامع غربی دلایل مختلفی دارد، از جمله اینکه غفلت از یاد خدا و معاد در این جوامع بیشتر است، دوم اینکه مستی حاصل از مصرف مشروبات الکی و مصرف مواد مخدر و مشاهده فیلم‌های مستهجن در آنجا فراوان است و این مسائل بیانگر این است هر اندازه فساد در جامعه بیشتر باشد، خشونت و قربانیان خشونت هم افزایش می‌یابد.

مدبر چند نمونه از خشونت در جوامع غربی را با تکیه بر اطلاعات منابع خود آن‌ها ذکر کرد و گفت: بر پایه گزارش پنجاه و هفتمین نشست کمیسیون سالانه سازمان ملل درباره جایگاه زنان در نیویورک، علت مرگ بیشتر زنان در محدوده سنی ۱۵ تا ۴۴ ساله در یک مقطع زمانی، رفتار خشونت‌آمیز بوده‌ است و یا براساس گزارش پلیس فدرال آمریکا، ۷۹ درصد از مردان آمریکایی زنان خود را مورد ضرب و شتم قرار می‌دهند؛ هم‌چنین در کانادا در سال ۱۹۸۷ میلادی، ۶۲ درصد زنان کشته شده، به دست همسرانشان و در منزل به قتل رسیدند؛ در ۲۷ کشور اتحادیه اروپا نیز، سالانه سه هزار و ۵۰۰ قتل در محیط خانواده انجام می‌شود و یا به گزارش مؤسسه آمار ایتالیا در سال ۲۰۰۹ میلادی،‌ ۷۰ درصد مقتولین زن‌هایی هستند که در خانه به دست یک مرد به قتل رسیده‌اند.

وی تصریح کرد: وجود خشونت اجتماعی و خانوادگی در ایران و جوامع اسلامی نفی نمی‌شود؛ اما کسانی که احکام نورانی اسلام را به خشونت متهم می‌کنند، بیشترین خشونت در بین جوامع آن‌ها وجود دارد و طبق آمارهای منتشر شده از سوی خود آنان این خشونت‌ها با جوامع ما قابل مقایسه نیست.

مدبر در پایان به مخاطبان توصیه کرد کتاب «جامعه‌شناسی» آنتونی گیدِنز، جامعه‌شناس انگلیسی را مطالعه کنند، در این کتاب آمارهای وحشتناکی از خشونت‌های خانگی و اجتماعی در غرب بیان شده‌ است.

یادآور می‌شود، کتاب «خشونت اجتماعی از منظر قرآن کریم، با رویکرد شبهه‌پژوهی» در ۴۲۸ صفحه و با قیمت ۷۰ هزار تومان از سوی انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وارد بازار نشر شده است.