مقابله با فمینیسم غربی نیازمند ارائه نظریه‌ای مختص زن مسلمان است

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، سوسن پورصنعتی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، امروز یکشنبه سوم بهمن‌ماه در نشست «زنان در آینده تمدنی ما» که از سوی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد با موضوع «تصویر زن مسلمان در ادبیات غرب و متون شرق‌شناسان» سخنرانی کرد که در ادامه می‌خوانید:

چند قرن است که تصویرسازی زن مسلمان در غرب اتفاق افتاده است و رسانه‌ها، چه از گذشته که تصویرسازی آنها از زن مسلمان به شکل نقاشی و کتاب بوده تا دوره حاضر که شبکه‌های اجتماعی و سایر رسانه‌ها به میزان زیادی گسترش پیدا کرده‌اند به این تصویر‌سازی ادامه می‌دهند. شرق‌شناسی در نگاه اول یک نوع نگاه علمی است اما تعریف درست‌تر از آن را ادوارد سعید در کتاب مشهور خود با عنوان «شرق شناسی» ارائه داده است که البته بیشتر به نقد شرق‌شناسی می‌پردازد. از نگاه او شرق‌شناسان کسانی هستند که در حوزه آکادمیک فعال هستند و مباحثی را در مورد حوزه‌های علمی‌تر مطرح و مباحثِ شناختی و دانشی را در مورد دنیای شرق مطرح می‌کنند.

تعریف ادوارد سعید از شرق‌شناسی

تعریف دوم که ادوارد سعید ارائه می‌دهد به موضوع ما نزدیک‌تر است. وی می‌گوید هر کسی که در مورد شرق در حوزه ادبیات، نقاشی، هنرهای تجسمی و .. نوشته، شرق‌شناس است و اتفاقاً شرق‌شناسی که این دسته از افراد دارند، به شکل بهتر در اختیار مردم عادی قرار گرفته است، چراکه عموم مردم به مباحث آکادمیک دسترسی و تسلط ندارند.

ادوارد سعید در جمع‌بندی از این دو تعریف به شرق‌شناسی به عنوان یک گفتمان می‌رسد. در این شرایط در مورد یک فضای بزرگ صحبت می‌کنیم که تحت تأثیر قدرت است. در قرن نوزدهم و قبل تر از آن، مردانِ غربی، بعد از ترجمه هزار و یک شب، تصویری خاص از حرمسرا و زنِ شرقی می‌گیرند، لذا زن شرقی تبدیل به موضوعی دست نیافتی می‌شود و مرد غربی نمی‌تواند نگاه خود را به زنی بیندازد که در حرمسرا قرار دارد، لذا در ادبیات خود به توصیف زن شرقی می‌پردازند. در همه اینها زن، موجودی فلج است که بُعد اجتماعی ندارد و معمولاً در خانه و لمیده روی صندلی است و حجاب نیمه عریان دارد. لذا زنِ شرقیِ مسلمان، تبدیل به چیزی می‌شود که مرد غربی می‌خواهد او را ببیند.

نگاه غربی‌ها به اسلام چگونه است

وقتی در مورد اسلام از نگاه آنها صحبت می‌کنیم اسلام برای آنها یک اسلام واحد است و اسلام عرب‌ها با ترک‌ها و فارس و … فرقی ندارد بلکه اسلام ماهیتی تعریف شده دارد. شرق‌ شناسی در حوزه ادبیات همیشه نگاه غلیظ مردانه روی زن شرقی دارد. سپس موضوع جدیدی با عنوان فمینیسم پدید می‌آید و زن در این گفتمان نقش خاصی را ایفا می‌کند. مری ولستون‌ کرافت، مادر فمینیسم غربی کتابی با عنوان «احقاق حقوق زنان» دارد که در همان مقدمه می‌گوید مشکل از خود ما نیست بلکه ما تحت تاثیر سنت محمدی قرار گرفته‌ایم که منظور وی سنت اسلامی است. منظور وی این است که ما زن‌های غربی، مقداری شبیه زن‌های شرقی شده‌ایم بنابر این مردان ما هم شبیه مردان شرقی شده‌اند و در نتیجه ظلم به ما زنان غربی بیشتر شده است.

وی می‌گوید این فرهنگ اسلامی توسط ترک‌های عثمانی به اروپا وارد شده است و اگر می‌خواهیم از آن رهایی پیدا کنیم باید از مسلمانی فاصله بگیریم و بر غربی بودن خود تأکید کنیم. بنابر این در فمینیسم غربی برای اینکه خود را نشان دهید نیاز به یک دیگری دارید تا هر آنچه منفی است به وی نسبت داده شود. در فمینیسم لیبرالیسم هم این روند جریان پیدا می‌کند و تصویر زن شرقی به عنوان دیگری همچنان وجود دارد اما کمی مهربانانه‌تر و خواهرانه‌تر شده است.

لزوم شناخت صحیح فمینیسم غربی

در اینجا گفته می‌شود من به جای زن مسلمان که تحت ظلم و ستم است و امکان احقاق حقوق خود را ندارد هم صحبت می‌کنم. در واقع در اینجا سیاست‌های امپریالیستی در دستور کار فمینیسم لیبرال قرار دارد. درباره راهکارهایی که برای مقابله با فمینیسم غربی وجود دارد باید گفت که راهکار قاعدتاً شعار دادن نیست، بلکه باید دانست که شناخت ما از گفتمان فمینیستی غربی کم است و ما بیشتر در مورد آن شعار می‌دهیم و اگر می‌خواهیم نظریات درست برای زن مسلمان شرقی داشته باشیم باید ابتدا این گفتمان‌ها را به خوبی بشناسیم.

شاید چنین اقدامی سخت باشد اما برای تقابل با آنها حتماً باید به مطالعه این اندیشه‌ها بپردازیم و تناقضات گفتمان فمینیسم غربی را پیدا و در نهایت یک نظریه مختص زن شرقی و مسلمان ارائه دهیم. درباره منابعی که در این زمینه می‌توان مطالعه کرد هم کتاب «شرق‌شناسی» از ادوارد سعید، اصلی‌ترین منبعی است که می‌توان مطالعه را آغاز کرد. کتاب «شرق‌شناسی» ضیاء‌الدین سردار که به حوزه اسلام می‌پردازد نیز از منابعی است که می‌توان مورد مطالعه قرار داد. در زمینه فمینیسم هم کتاب «پسا استعماری» اثر لیلا گاندی می‌تواند راهگشای علاقه مندان به مطالعه در این زمینه باشد.