داستان پیران | هفت پیر و هفت مسیر زرتشتیان

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، پیر از نظر انجمن موبدان و زرتشتیان ایران، برخی از اماکن متبرکه را نزد زرتشتیان پیر نامند. اما پیر در لغتنامه ها و فرهنگ ها به معنی مراد، مرشد، پیشوا و راهنما آمده است که در نزد زرتشتیان نیز مراد راهنماست. پیش از فرو ریختن پادشاهی ساسانیان، یزدگرد برای حفظ جان خانواده خود، درمنقطه‌ی کویری و متروک که آن روز جلب توجه نمی کرد و امروز یزد نام دارد (نام کنونی یزد نیز به یادگاری یزدگرد به جا مانده است) جایگاهی تهیه کرد و خانواده خود را که عبارت از دو پسر (هرمزان و اردشیر) و پنج دختر (نیک بانو ، نازبانو ، پارس بانو ، مهربانو و شهربانو) و همسرش (کتایون) و مروارید نامی (هریش به معنی خدمه) بود، در آن مستقر نمود.

پس از آن خانواده یزدگرد برای دور بودن از امواج حوادث ترک دربار و دیار نموده و هر یک به گوشه‌ای و خلوتگاهی پناه بردند و دست نیاز به درگاه پروردگار بخشنده بردند و از آستانش خواهان یاری شدند و خداوند یاری دهنده‌ی درماندگان، دعای آن‌ها را پذیرفت و دریچه‌های مهربانی خود را به رویشان گشود و سعادت جاودانه را بهره آن‌ها ساخت . هرمزان و شهربانو اسیر به عربستان برده شدند . بقیه خانواده بعد از جدا شدن از همدیگر هر یک به سویی گریختند.

شادروان موبد مهرگان چنین می نویسد : چنان پیداست که در اواخر شاه یزدگرد بن شهریار اولادان او که از گردش چرخ کج‌رفتار از دست ظالمان فرار کرده و هر یک به رنج و سختی به کوه و بیابان پناه برده‌اند و به امر خداوندی غایب شده‌اند که اکنون آنجا را زیارتگاه می‌نامند.

این اماکن دارای مقدار زیادی آب بوده و حتی اکنون مجرا و سوراخ هایی وجود دارد که نشان می‌دهد که در گذشته خیلی دور آب از آن‌ها جاری بوده و در نتیجه آن‌جا منطقه ای سبز و خرم و با صفا بوده است. در آبان یشت آمده که وقتی ایران شکست خورد، عده ای از خاندان یزدگرد فرار کرده به این نقطه آمدند و در این دره سبز که کوه سر به فلک کشیده‌ای در آن قرار داشت، از بیگانگان در امان بودند . همچنین این‌جا در پیرامون کویر جای داشت که این یک برتری بود.

پیران از نگاه مرحوم رستم بلیوانی، رئیس سابق انجمن زرتشتیان شریف آباد

بر اساس شواهد و اسناد تاریخی و مذهبی در زمان سلطنت یزدگرد سوم قبل از حمله اعراب به ایران، آخرین شاه ساسانی، اوضاع ایران دچار آشفتگی شد و وی را ناگزیر کرد تا برای حفظ امنیت خود و خانواده اش چاره ای بیندیشد. وی پس از تامل بسیار و سنجیدن موقعیت و شرایط، تصمیم گرفت تا از مدائن به یزد کوچ کند و دستور داد تا شهری مستحکم با حصار و برج و خندق برای محافظت از او و خاندانش بنا شود.

آنچه که امروز با نام یزد می شناسیم همان شهر مستحکم بوده که با گذشت زمان به شکل امروزی خود در آمده و به احتمال آثار برج و حصار به جا مانده در محله یزاران، نشانی از همان دوران باشد. یزدگرد که از پیروان دین زرتشت بود به همراه همسرش کتایون، فرزندانش و خدمه ای به نام مروارید به شهر یزد وارد شد، او هفت فرزند داشت که شامل ۲ پسر به نام های هرمزان و اردشیر و پنج دختر به نام های شهربانو، پارس بانو، مهربانو، نیک بانو ( حیات بانو ) و نازبانو هستند. یزدگرد به جنگ با سپاه مسلمانان پرداخت اما در رسیدن به پیروزی ناکام ماند و به خراسان فرار کرد. در خراسان، مرد آسیابانی او را به قتل رساند و خبر مرگ شاه ساسانی به یزد رسید، خانواده وی برای در امان ماندن از شر دشمنان از یکدیگر جدا شدند و هر یک به گوشه ای از یزد گریختند.

در میان فرزندان، هرمزان و شهربانو که پسر و دختر بزرگ یزدگرد بودند دستگیر و به عنوان کنیز و غلام به عربستان فرستاده شدند. پارس بانو و مهربانو به سمت شمال غربی یزد رفتند اما در حدود ارجنان (روستایی از توابع بخش عقدای شهرستان اردکان ) با هم خداحافظی کردند. مهربانو به سمت شهر عقدا به راه افتاد و در اثر گرسنگی و رنج راه درگذشت، جسد وی در گوشه باغی در عقدا به خاک سپرده شد که امروزه به «مزرعه مهر» شهرت دارد. مردم آن منطقه نیز آن را با عنوان محل مهربانو می شناسند و با روشن کردن شمع، یادش را زنده نگه می دارند.

زیارتگاه پارس بانو «پیر سبز زرتشتی» و فجر چهارم

پارس بانو با گریز به غرب عقدا به روستایی به نام زرجوع می رسد و در کوهی غایب (پنهان) می شود، امروزه در این مکان، زیارتگاهی وجود دارد که شکاف سنگیِ موجود در آن را محل غایب شدن پارس بانو می دانند. گفته می شود در گذشته، لباس مقنعه مانندی در شکاف سنگ دیده می شده که آن را برای تبرک از کوه جدا کرده و حفظ کردند، اردشیر، پسر کوچک یزدگرد به همراه مادرش کتایون راه خرابه های شرقی یزد را در پیش می گیرند.

کتایون در پشت حصار یزد در درون چاهی می رود که امروزه به زیارتگاه «ستی‌ پیر» معروف است و در شهر یزد قرار دارد، اردشیر هم در شرق یزد در محلی که امروزه زیارتگاه «نارستانه» نام دارد در میان کوه، غیب می شود.

نازبانو به سمت جنوب یزد می رود و در کوه تیجنگ غیب می شود که آن محل نیز به زیارتگاه « پیر نارکی» شهرت دارد. نیک بانو و مروارید (خدمه یزدگرد سوم و خانواده اش) در بیابان از هم جدا می شوند و هر یک به سوی مقصدی تازه به راه می افتند که مروارید در کوهی در ۱۷ کیلومتری اردکان ناپدید می شود که امروزه به نام « کوه هریشت» شناخته می شود و نزد زرتشتیان از قداست خاصی برخوردار است.

نیک بانو به سمت کوهی در ۳۷ کیلومتری شرق اردکان در حرکت بود که در راه، سیاهی دشمن را مشاهده می کند و با ترس و گریه از کوه بلند و خشکی بالا می رود، دشمن به او می رسد و به قصد گرفتن او جلو می رود. اما در این لحظه این بانوی پاکدامن، آهی از دل می کشد و نگاهی به کوه می اندازد و می گوید: «مرا چون مادری مهربان در آغوش خود بگیر و از دست دشمنانم برهان». با گفتن این جملات، شکافی در کوه پدید می آید و نیک بانو را به درون می کشد و دشمن پس از دیدن این اتفاق، از آن محل دور می شود.

روایت است که چوپانی در همان نزدیکی، گله خود را گم می کند و در پی آن می گردد، پس از جست و جوی زیاد خسته می شود و تشنه و گرسنه به آن کوه می رسد و از قطره آبی که از دیواره سنگی آن بر زمین می چکیده، سیراب می شود و از خستگی به خواب می رود. در خواب بانویی فرهمند را می بیند که گله اش را در پناه خود گرفته است و از آن محافظت می کند، بانو به او می گوید:« در این محل اتاقی به نام من بساز و شمع و چراغ بیفروز و به دیگران نیز خبر بده که چنان کنند». وی از خواب بر می خیزد و گله اش را می بیند که سالم است، از شادی بسیار به سراغ بزرگان زرتشتی می رود و به کمک آنها این زیارتگاه را بنا می کنند. برخی روایات نیز گم شدن گله را انکار می کنند و معتقدند نیک بانو به خواب یک چوپان آمده و از او خواسته تا زیارتگاه پیر سبز را بسازد.

محل غیب شدن نیک بانو؛ مقدس ترین آتشکده و زیارتگاه زرتشتی

این کوه، امروزه چک چک نام دارد و محل غیب شدن نیک بانو است و به عنوان مقدس ترین آتشکده و زیارتگاه زرتشتیان شناخته می شود و در این محل نیز آثار لباس وی وجود داشته که برای تبرک کنده شده است. آب و درخت ۲ عنصر شکوهمند این زیارتگاه هستند اما وجود آنها در این کویر خشک،؛ کمی دور از ذهن به نظر می رسد. برای برخی زرتشتیان، حضور این ۲ عنصر به معجزه ای شبیه می ماند که برای سبز نگه داشتن یاد نیک بانو دختر یزد گرد سوم رخ داده است.

برخی از پیروان این آیین کهن معتقدند که نیک بانو در حال گریز از دشمنان بوده و در این محل از اهورامزد(خدا) طلب کمک می کند، دهانه ای در کوه باز می شود و دختر را به درون می کشد اما به هنگام بسته شدن دهانه، قسمتی از چوبدستی وی بیرون می ماند، پس از مدتی از بالای این کوه بی آب و علف قطره آب مانند اشک چشم یتیمان و ستم دیدگان به زمین می چکد و آن عصا تبدیل به درختی تنومند می شود.

جوشش آب به قدری بود که اگر مسافری از آنجا عبور کرد، سیراب شود اما اگر جمعیت بیشتر یا گله گوسفندی به آنجا می رسید میزان آن بیشتر می شد تا به همه برسد. بعضی از زایران، آب جاری در این زیارتگاه را قطره اشک نیک بانو می دانند و معتقدند او در جایی که از نظرها پنهان است نشسته و اشک می ریزد. اشک او از دیواره های این زیارتگاه می چکد و به همین دلیل بسیاری برای تبرک از آن استفاده می کنند.

واقعیت پیر در ایران

اماکنی که با نام پیر در استان یزد هستند و زرتشتیان به آنها دیدارگاه یا پیرانگاه (پیرون PIROUN به گویش محلی) می نامند، نه آتشکده است و نه جای دفن شدن تنی. این اماکن، تنها یادگاری است از انبوهی از رویدادها یا کارکردهای تاریخی که شاید حتی ریشه در پیش از دوره ساسانیان داشته باشد و شاید ریشه پیدایش این مکان های مقدس به آیین مهری یا میتراییسم باز گردد و ستایش مکان آب و چشمه‌هایی باشد که در محیط خشک و بیابانی یزد بسیار ارزشمند شمرده می شده‌اند.

دیگر نقش این مکان‌ها به عنوان جایگاه پناه‌گیری گریزندگان دیگر اندیش (چه میتراییست و چه زرتشتی) از گزند حاکمان وقت بوده است در طول تمام تاریخ. و شاید این مکانها پناهگاهی بوده‌اند (بین راهی) برای راهیان مهاجرت از سرزمین‌های زیر فشار حکم رانان به سرزمینی دور …

خلاصه امر، پیران یزد جایگاهی است برای وحدت جامعه زرتشتی در آینده ی نزدیک.

معرفی هفت پیر

بهانه اصلی این گزارش، تهیه پرونده ثبتی هفت پیر و اماکن پیرامونی آنها و مسیرهای گردشگری این هفت پیر به عنوان یک مجموعه اثر جهانی است، هفت پیری که می تواند پُلی باشد میان زرتشتیان ایران زمین و پاسداشت ارزش معنوی آنها در جهت رونق گردشگری هفت پیر به نام های؛ زیارتگاه پیرنارستانه، زیارتگاه چک چک، زیارتگاه پیرنارکی، زیارتگاه پارس بانو، زیارتگاه ستی پیر، زیارتگاه پیر هریشت و زیارتگاه پیر مهربانو.