«خانه‌تکانی» از برکات اجتماعی ایرانیان و مسلمانان است| یادداشتی از محمد پناه زاده
سنت‌های مشترکی چون خانه‌تکانی که در میان ایرانیان، مسلمانان، مسیحیان کاتولیک و یهودیت بانام‌های مختلفی بازتولید می‌شود، سرمایه و برکات اجتماعی یک جامعه به شمار می‌آیند. این چه آداب نحس و شومی است که میان هویتهای دینی و فرهنگی خط کشیده و بذر نفاق بر سرزمین‌های انسانی می‌پاشد. سنت‌های ملی-مذهبی می‌توانند موتور محرکی برای پیوند میان تمامی انسان‌ها باشند.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، برای ما ایرانیان هرسال نیمه دوم اسفندماه روزهای خاصی است. درواقع ایرانیان کمی قبل از به صدا درآمدن سوت پایان سال با خانه‌تکانی به دنبال تغییر و سامان‌دهی اوضاع‌واحوال بوده و خانه را برای پذیرایی از میهمانان عید و سال نو آماده می‌سازند، درست بسان آئین استقبال مسلمانان از ماه مبارک رمضان.
همواره «تغییر» برای بسیاری از انسان‌ها مسئله‌ای اساسی به شمار می‌رود. این اتفاق گاهی به رفتار و شخصیت و در برخی مواقع نیز به محیط پیرامون آن‌ها مربوط می‌شود. یکی از تحول‌های محیطی که برای بیشتر ایرانی‌ها بسیار با‌اهمیت است، در این روزهای اخیر انجام می‌شود. «خانه‌تکانی» یکی از این تحول‌های محیطی است که ریشه در تاریخ و تبار پیشینیان داشته و ماحصل آن خَلق جهانی زیباست.
چُنین رسمی به‌جز ایران، دریکی دو کشور دیگر ازجمله تاجیکستان نیز مرسوم هست. البته ناگفته نماند برخی پژوهشگران، خانه‌تکانی را از دستورات آئین زرتشت می‌دانند.
برخی در تاریخ آورده‌اند که ایرانیان قدیم بر این باور بودند که شیاطین، پلیدی و اهریمن‌ها در گوشه‌های تاریک و دور از دسترس خانه لانه می‌کنند و باید قبل از تحویل سال جدید آن‌ها را بیرون کرد، ازاین‌رو برای زدودن آلودگی و سیاهی و بیرون‌گرد پلشتی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها از فضای خانه، گردوغبار را از هر گوشه خانه پاک می‌کردند.
مردم لباس‌های مختص بهار و تابستان را از صندوق‌ها بیرون می‌آوردند و همراه رختخواب‌ها در آفتاب‌پهن می‌کردند. برخی ظرف‌های سفالین مستعمل و خراب خود مانند کوزه‌ها را هم می‌شکستند و ظرف‌های نو را جایگزین می‌کردند. این کارها به آن سبب بود که اعتقادی وجود داشت که با پشت سر گذاشتن سال کهنه، برای داشتن زندگی بهتر و شادتر، هم‌زمان با ورود به فصل بهار که سرآغاز تحول طبیعت هم هست، انسان‌ها نیز باید خود و محیط اطراف را دگرگون کنند، اما شاید بزرگ‌ترین پیام خانه‌تکانی، یادآوری رعایت و پیگیری اصل نظافت برای انسان‌ها است.
درست به همین منظور، اسلام اصول نظافت و پاکی را معادل ایمان یاد می‌کند. ضمن اینکه، برخی از محققان ریشه تمیزکاری بهاری را به عادت باستانی یهودیان مربوط می‌دانند که طی آن فضای خانه برای جشن عید فصح (پسح) یا فطیر (معمولاً ۲۹ فروردین) تمیز می‌شود.
طبق آداب‌ورسوم کاتولیک‌ها، محراب کلیسا در پنج‌شنبه مقدس، درست قبل از آدینه نیک کاملاً پاک‌سازی می‌شود. کلیسای ارتدکس یونان در اولین روز لنت یا روزه بزرگ که به دوشنبه پاک معروف است، مردم را به نظافت بهاره تشویق می‌کند.
مراد و مقصودم از نوشتن این مطالب چیست؟ آئین خجسته، نیکوست. نبایست آن را فراموش ساخت. حال میخواهد برای توران و ایران و ترکان باشد یا احکام اسلامی و آئین مسیحی و قواعد یهودی آن را دایر کرده است.
خانه‌تکانی ایرانیان در امتداد استقبال مسلمانان از آئین مبارک و میمون ماه رمضان است. همه اینها به دنبال تجهیز ساختن سعادت و خوشبختی و پیوند همزیستی میان انسان‌ها برپاشده است.
این چه آداب نحس و شومی است که میان هویتهای دینی و فرهنگی خط کشیده و بذر نفاق بر سرزمین‌های انسانی می‌پاشد. اصول مشترک انسانی و یافتن نقاط مشترک یکی از نسخه‌های درمانی بشریت در قرن حاضر محسوب می‌شود.
هرچند، این روزها به لطف سیطره وضعیت اقتصادی فشل، ناکارآمد و تورم افسارگسیخته خانواده‌ها برای خانه‌تکانی در تنگنا قرارگرفته‌اند! اما بهار همیشه فرصت مناسبی برای تازه ساختن افکار و عقاید و تصورات غالبی انسان‌ها محسوب می‌شود. خانه‌تکانی، فصل بازنگری در منظومه فکری و شکفتن شکوفه‌های انسانی ست.
مناسبت و سنت‌های ملی-مذهبی می‌توانند موتور محرکی برای پیوند میان تمام انسان‌ها باشند. تحریم سنت‌ها و فراموش ساختن آداب مبارک پیشینیان، برکت را از جامعه می‌ستاند. گاهی با تحریم سنت‌های نیکو و دیگربار بدون آگاهی از فلسفه و چرایی انجام آداب‌ورسوم، تیشه برریشه حیات اجتماعی و تصویر و شخصیت تاریخی یک جامعه می‌زنیم. چراکه «اشتراکات فرهنگی» سرمایه نمادین و برکات اجتماعی یک جامعه به شمار می‌آیند. تا دلتان بخواهد، اطرافمان در تاریخ پر است از برکات اجتماعی فراموش‌شده.
یادداشت: محمد پناه زاده