عید پسح یا فطیر | فلسفه عید بزرگ یهودیان

به گزارش ردنا (ادیان‌نیوز)، هرسال هنگام فرارسیدن پانزدهم ماه عبری نیسان در فصل بهار (نیم‌کره شمالی)، یهودیان سراسر جهان با برگزاری یکی از مهم‌ترین اعیاد مذهبی خود، یعنی “پسح (به عبری” פסח “)” خروج از مصر و آزادی اجداد خود را یادآوری می‌کنند. معادل پارسی این واژه “گذر” است به معنی گذر از رود نیل؛ معادل این روز به انگلیسی “Passover “، واژه‌ای که از نسخه لاتین کتاب مقدس عهد عتیق برگفته شده است. این عید به سبب مصرف نان فطیر؛ عید فطیر نیز نامیده می‌شود.

بر اساس تقویم

امسال عید پسح از چهارشنبه ٢٠ فروردین تا پنج شنبه ٢۵ فروردین به طول می‌انجامد. این روز به عید پاک مسیحیان نزدیک است بعضی سال‌ها در یک روز هم عید پاک مسیحیان است و هم عید پِسَح یهودیان؛ اما همیشه الزاما به این صورت نیست. برای مثال امسال عید پاک مسیحیان روز ٢۴ فروردین جشن گرفته می‌شود.

علت این اتفاق این است که تقویم عبری بر اساس سال‌های خورشیدی و ماه‌های قمری استوار است و به لحاظ کسری ده روزه سال قمری نسبت به شمسی، هر چهارسال یک سال سیزده ماهه محاسبه می‌شود تا تناسب سال‌ها و ماه‌ها برقرار بماند. به بیان دیگر؛ مناسبت‌های مذهبی و فرهنگی طبق این فرهنگ چرخشی هستند و نمی‌توان یک روز ثابت در تقویم شمسی و میلادی برای آن در نظر گرفت.

عید پاک مسیحیان و عید پاک یهودیان

اگرچه به لحاظ زمانی دو عید پاک مسیحیان و عید پِسَح یهودیان به یکدیگر نزدیک هستند؛ اما نیاز است خاستگاه و ریشه تاریخی و فرهنگی این دو عید در هم تنیده را بیشتر واکاوی کرد.

طبق متون مسیحیان عید پاک؛ روز رستاخیز عیسی مسیح از مردگان یکی از مهمترین اعیاد مسیحیان است. روزی است که حضرت عیسی (ع) وارد اورشلیم می‌شود، توسط سربازان رومی دستگیر و پس از تحمل سختی‌‌های بسیار بر فراز تپه جلجتا در اورشلیم مصلوب می‌شود. برخلاف تصورات رایج واژه “پاک” در نام این عید ربطی به پاکی و ناپاکی نداشته بلکه ترجمه ی فرانسوی عید قیام است. واژه فرانسوی “پاک” نیز خود از واژه ی لاتین “پاسخا Paskha” مشتق شده است که ریشه‌‌اش همان واژه عبری “پسَح”، مهمترین عید یهودیان است.

طبق این متون داستان مصلوب شدن حضرت عیسی (ع) در هفته‌‌ای اتفاق افتاد که یهودیان اورشلیم در حال قربانی کردن بره برای عید پِسَح و جشن گرفتن این عید بودند.

اما ریشه عید پِسَح یا فصح بسیار قدیمی‌تر است. این عید برای یهودیان،‌ یادبود خروج قوم یهود از اسارت و بردگی در مصر است. در این عید یهودیان بره قربانی می‌کنند؛ همانطور که طبق روایات در شب واقعه ی پسح، خون بره که بر سر در منازل قوم خدا مالیدند.

به لحاظ معناشناختی و اسطوره‌شناختی، صلیب و قیام مسیح نیز همچون خون بره خدا، سبب رهایی و رستگاری قوم جدید خدا ‌شد. این عید هم‌چنین نماد حذف غرور و تکبر از روح است.

خروج از مصر و آغاز آزادی

حضرت موسی علیه‌السّلام نجات دهنده بنی اسرائیل از ظلم فرعون مصر بود. از پیامبران اولواالعزم الهی که نه تنها نزد یهودیان، بلکه نزد مسیحیان و مسلمانان نیز از احترام و جایگاه خاصی برخوردار است. برای نمونه نام او ۱۳۶ بار در قرآن کریم آمده است و قرآن به زندگی این پیامبر نسبت به سایر پیامبران بیشتر پرداخته است. در فرهنگ یهودیان؛ داستان خروج بنی‌اسرائیل از مصر با هدایت موسی در دومین کتابِ کتاب مقدس، سفر خروج، روایت شده است. این کتاب مشتمل بر چهل فصل بوده و با شرح وضعیت قوم اسرائیل در مصر آغاز می‌شود؛ زمانی که به سبب رشد روز افزون جمعیت بنی اسرائیل فرعون دستور کشتار نوزادان پسر را می‌دهد.

زوجی از لاویان نوزاد پسرشان را با قرار دادن در سبدی، در نی‌زارهای رود نیل رها می‌کنند تا از چشم فرعونیان پنهان بماند. یکی از دختران فرعون آن طفل را می‌یابد و نامش را موسی می‌گذارد (به معنی “از آب بیرون کشیده شده”) و از او همچون پسرش مراقبت می‌کند تا او بزرگ می‌شود. موسی پس از شکست مأمور بیرحمی که بر اسرائیلیان شلاق می‌زد، از مصر می‌گریزد. سال‌ها سپری شده و خداوند در میان شعله‌های آتشی به او می‌گوید که برای رهایی قوم اسرائیل به مصر بازگردد. موسی باز می‌گردد و خداوند در برابر سرپیچی ها، سختی هایی را بر مصریان نازل می‌کند.

سرپیچی و نافرمانی فرعون در آزاد ساختن عبرانیان، از دلایل اصلی وارد آمدن ده ضربت الهی بود. وی پس از هر ضربه، به ظاهر در برابر خداوند تسلیم می‌شد و تقاضای رفع مشکلات را می‌کرد، اما پس از مشاهده گشایش و رفع خطر، دوباره کبر و غرور او را فرا میگرفت و از اجرای فرمان خداوند خودداری می‌کرد. چنانچه در متون یهود آمده، پیش از آخرین ضربت، پروردگار به بنی اسرائیل دستور داد که خانواده‌ها گوسفندی را اختیار و قربانی «پِسَح» را ذبح کنند. لازم بود که خون این قربانی را به نشانه ایمان از داخل بر سَرْدر و چهارچوب‌های درون خانه خود بمالند و تا صبح از آن خارج نشوند.

سپس بنی اسرائیل با عجله بسیار خارج شدند و به دلیل شتاب زیاد فرصتی نیافتند که خمیرهایشان را ورآمده کنند. پس آن را به صورت فطیر (مصا) پختند و رهسپار شدند. جمعیتی که از مصر خارج شد به غیر از زنان و اطفال، شامل ۶٠٠ هزار مرد پیاده و گروهی از دیگر اقوام غیر یهودی بود. این واقعه در سال ٢۴۴٨ عبری (٣٣١٧ سال پیش یا ١٣١٢ پیش از میلاد) روی داد.

آداب و رسوم مربوط به این روز

نزدیکی عید پِسَح با نوروز باستانی ایرانیان؛ باعث شده است تا این جشن نزد کلیمیان ایرانی اهمیت دوچندان پیدا کرده و آن را هرچه باشکوه‌تر برگزار کنند. بنابراین مراسم پسح در میان ایرانیان کلیمی در کنار سنت‌های جاری نوروز چون دید و بازدید خانواده‌ها انجام می‌شود.

این جشن یادآور واقعه خروج بنی اسرائیل از مصر و آزادی از ظلم و ستم فرعون است. پِسَح که به مدت هشت روز به طول می‌انجامد، در تمام این روزها استفاده از گندم و جو و یا فرآورده‌های حاصل از آنها به صورت تخمیر شده ممنوع است و به جای آن از نان فطیر ویژه‌ای به نام مصا استفاده می‌شود. استفاده از نان فطیر بخشی از فرآیند یادآور شدن رنج گذشتگانشان هنگام ترک مصر و کوچ به سرزمین موعود است.

از آنجا که در فرهنگ کلیمیان تلاش برای زنده نگهداشتن سنت‌ها و رنج‌های گذشتگانشان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است؛ در در دو شب نخست این عید، همه اعضای خانواده به دور سفره غذا نشسته و هر یک به نوبت بخشی از داستان خروج از مصر که هگادا نامیده می‌شود را می‌خوانند. سپس به صرف شام می‌پردازند که خوراک‌های سنتی چون تخم مرغ، کاهو و ران مرغ، نان فطیر و غیره را شامل می‌شود. پس از صرف شام نیز اعضای خانواده به خواندن غزل غزل‌های سلیمان و دیگر سروده‌های مذهبی از کتاب میرزا داوود، می‌پردازند.

هدف از این کار جلوگیری از فراموش شدن هویت تاریخیشان است چرا که باور دارند پایان بردگی و آزادی آن‌ها نعمت بسیار مهمی است که باید درسی باشد سرلوحه آیندگان و قدر داشته‌ها و امکانات کنونی خود را بدانند. برای این گروه، پِسَح یعنی آزاد شدن از آرزوهای پوچ و تباهی پذیر دنیا.

منابع:

افق بینا – نشریه انجمن کلیمیان ایران

http://www.iranjewish.com/binesh/Binesh2-3.htm

وبسایت انجمن کلیمیان تهران – مقاله عید پسح

http://www.iranjewish.com/Essay/Passover.htm

عید پاک، مهم ترین روز دینی در میان مسیحیان است

وبسایت بیتوته، پسح: جشن بهار کلیمیان

https://www.beytoote.com/art/city-country/passover-celebration2-spring.html

دانشگاه ادیان و مذاهب – تاریخ انتشار ١١/١/٩٧

https://urd.ac.ir/fa/cont/7872/%D8%B9%DB%8C%D8%AF-%D9%BE%D8%B3%D8%AD

دایره المعارف طهور

http://tahoor.com/fa/Article/View/115049