سیر تکاملی اعمال ولایت فقها در تاریخ معاصر ایران

چکیده فارسی:
ولایت فقیه و نیابت عامه فقها و نیابت خاصه اصحاب، از عصر ائمه در کلام و سیره عملی آنها جریان داشته است. در عصر غیبت نیز در کتاب های مختلف فقهی بحث ولایت و نیابت عامه فقها مطرح شده است. سوال اصلی این تحقیق آن است که تحقق عملی ولایت فقیه در عصر غیبت چگونه بوده است؟ آیا ولایت فقیه در مقام عمل، فقط در دوران جمهوری اسلامی اجرا شد یا سابقه تاریخی هم دارد؟

برای پاسخ به این سوال به بررسی تاریخی این مساله در دوران معاصر که دوران حاکمیت سلاطین شیعه بوده، پرداخته ایم و میزان حضور عینی و عملی فقها در حکومت و اعمال ولایت آنها را بررسی کرده ایم.

فرضیه این تحقیق آن است که از زمان ظهور صفویه تا تاسیس نظام جمهوری اسلامی، به دلیل شکل گیری حکومت شیعه و رسمیت تشیع، فقهای شیعه بسیار بیشتر از گذشته در حد مقدور به اعمال ولایت پرداخته اند و مناصب حکومتی فقیه را بر عهده گرفته اند. هر چه از دوره صفویه به دوران جمهوری اسلامی نزدیک تر می شویم این قدر مقدور، افزایش یافته و مناصب بر عهده گرفته شده توسط فقها بیشتر شده تا اینکه در نظام جمهوری اسلامی به اوج خود رسیده و به طور رسمی، ساختار حکومت بر مبنای ولایت فقیه طراحی شده و مقام اول رسمی مملکت، شخص ولی فقیه قرار داده شده است.

چکیده عربی:
إن ولایه الفقیه والنیابه العامه للفقهاء والنیابه الخاصه للأصحاب، کانت جاریه منذ عهد الأئمه (ع) فی کلامهم وسیرتهم، وفی عصر الغیبه أیضا هناک کتب فقهیه عدیده حول موضوع الولایه والنیابه العامه للفقهاء. المسائل الأساسیه المطروحه فی هذه المقاله هی: کیف تحققت ولایه الفقیه بشکل عملی فی عصر الغیبه؟ هل أن ولایه الفقیه قد طبقت بشکل عملی فی عهد الجمهوریه الإسلامیه فقط أو أن لها جذورا تأریخیه؟ وللإجابه عما ذکر قام الباحث بدراسه تأریخیه فی العهد المعاصر الذی یعتبر عهد سیاده الحکام والأمراء الشیعه وتطرق إلی الحدیث عن مدی حضور الفقهاء بشکل ملموس و عملی فی الحکومه وتطبیق ولایتهم.

الفرضیه المطروحه فی هذه المقاله هی أنه منذ نشوء الحکومه الصفویه وصولا إلی تأسیس نظام الجمهوریه الإسلامیه فإن فقهاء الشیعه قد قاموا بتطبیق ولایتهم أکثر مما مضی بکثیر بقدر استطاعتهم بحیث تولوا مناصب حکومیه فقهیه و ذلک إثر تأسیس حکومه شیعیه وتحول التشیع إلی مذهب رسمی، و کلما نبتعد عن العهد الصفوی ونقترب من عهد الجمهوریه الإسلامیه فإن هذه السلطه تتزاید أکثر فأکثر لدرجه أن فقهاء الشیعه تقلدوا مناصب عدیده وبلغ الأمر ذروته فی عهد الجمهوریه الإسلامیه إذ أطر النظام الحاکم بشکل رسمی بسیاده ولایه الفقیه التی أصبحت أعلا مقام رسمی فی البلد، أی أن الولی الفقیه هو أول شخصیه فی إیران الیوم.
 
کلید واژه: کلیدواژه فارسی: ولایت فقیه، نیابت عامه، فقها، حکومت، علما، سلطان (کلیدواژه عربی: القرآن الکریم، الحکومه الإسلامیه، المنافقون، النفاق السیاسی، الظاهره السیاسیه)