«سیری در ادیان جهان»| موشکافی ادیان از دوران باستان تا امروز

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، در گفت‌وگویی که با عبدالعلی براتی مترجم کتاب شگرف «سیری در ادیان جهان» داشتیم درباره اوضاع و احوال ترجمه پرداختیم. این مترجم کتاب «سیری در ادیان جهان» را ترجمه کرده که ۷ سال زمان برده است، به همین بهانه با وی به گفت‌وگو پرداخته‌ایم که در ادامه از نظر می‌گذرانید.

همکاری ۸۰ پژوهشگر برای نگارش «سیری در ادیان جهان»

در ابتدا درباره کتاب «سیری در ادیان جهان» بگویید.

ترجمه کتاب را در هندوستان شروع کردم. به دلیل تنوع مطالب، پیچیدگی‌ها و برای فهم دقیق متن در موارد بسیاری به‌ویژه در مورد ادیانی مانند هندوئیسم، جینیسم، بودیسم، سیک، دین زردشت با باورمندان و خبرگان این ادیان در کشور هندوستان گفت‌وگو داشته‌ام. «سیری در ادیان جهان» با همراهی و همکاری هشتاد پژوهشگر متخصص از سراسر دنیا نوشته شد.

پروفسورکریستوفر پارتریج دبیر مجموعه و سر ویراستار کتاب است و استاد مطالعه ادیان معاصر در دانشگاه چستر انگلستان که درباره ادیان و گرایش‌های معنوی نو در غرب آثار پژوهشی بسیاری داشته است. در بخش نخست کتاب، نوشتاری با عنوان پدیده شناسی و مطالعه دین وجود دارد که در کنار پدیده‌شناسی دین به ایده امر مقدس، جانبداری و بی‌طرفی در پژوهش ادیان، خودی‌ها و غیرخودی‌ها، و فراسوی پدیده‌شناسی پرداخته‌ا شده است.

موشکافی ادیان از دوران باستان تا امروز با تصاویر رنگی راهگشا

مهم‌ترین ویژگی این اثر را از لحاظ صوری و محتوایی چه می‌دانید؟

یکی از روزنامه‌های تخصصی به‌نام چرچ تایمز درباره کتاب می‌گوید: «پژوهشی روشنگر و خارق العاده است؛ در گستردگی، تناسب، وضوح و دقت مطالب هیچ کتابی را در بازار نشر ندیدم که با آن پهلو بزند.» به روز بودن مطالب و شیوه مدرن پژوهش و نیز جامع بودن آن از مهم‌ترین ویژگی‌های محتوایی کتاب است.

این کتاب، حوزه ادیان را از دوران باستان تا امروز موشکافی می‌کند. در بخشی مجزا به بررسی ادیان بومی همراه با موردشناسی‌های راهگشا می‌پردازد و با روشی علمی و بر مبنای واقعیت‌های تردید ناپذیر، سیر تاریخی و محتوایی ادیان از آغاز تا به امروز را مورد مطالعه قرار می‌دهد. در سرفصل باورها در هر بخش، به محتوا و معنای باورهای اساسی مومنان پرداخته و خواننده را با چهارچوب باورهای رایج در آن دین آشنا می‌کند.

از نظر صوری، در کشور ما با توجه به رکود بازار نشر و پایین بوده تاسف‌بار شمارگان کتاب و وضعیت نه چندان مناسب معیشت مردم در حال حاضر، کمتر ناشری می‌پذیرد که کتابی پژوهشی و پرحجم مانند «سیری در ادیان جهان» را در ۵۴۲ صفحه با این کیفی و با این تصاویر رنگی راهگشا و گویا روی کاغذ گلاسه کار کند و در اختیار خواننده مشتاق و کنجکاو قرار دهد.

بنا به گفته بسیاری از خوانندگان و اهل فن، در کنار ارزش محتوایی کتاب، مهم‌ترین ویژگی کتاب از لحاظ صوری کیفیت چاپ آن، درج تصاویر رنگی با کیفیت عالی در متن، صفحه‌آرایی، طراحی و جلد خوب کتاب است. از نظر من کیفیت جلد و صفحات کتاب به گونه‌ای ابراز احترام و عشق به خواننده است.

این کتاب روح دیگر پذیری و احترام به عقاید را در افراد افزایش می‌دهد

عمق بخشیدن به شناخت مردم از ادیان و باورهای دینی یا معنوی دیگر باورمندان می‌تواند راه را برای گسترش جامعه‌ای متعادل‌تر و رها از تعصب هموار کند. پژوهش در سیر تکوین ادیان از بدوی‌ترین اشکال باورها تا ادیان توحیدی و بررسی علمی و نظام‌مند آن‌ها می‌تواند از زهر خشک‌اندیشی و خود محوری کم کند و به گسترش حس احترام به عقاید دیگران یاری رساند و روح دیگر پذیری را در افراد افزایش دهد.

بخش یازدهم کتاب به دین «اسلام» اختصاص دارد. کتاب در این بخش به چه موضوعاتی پرداخته است؟

بنا به روال کتاب، بخش اسلام نیز با مروری تاریخی آغاز می‌شود. بعثت پیامبر اسلام(ص) با عنوان پیام‌هایی از سوی پروردگار، هجرت به مدینه، خلفای راشدین، شکوفایی و گسترش اسلام، تحکیم و تثبیت اسلام، به سوی شرق و تصوف در قسمت آغازین آمده و در ادامه متون مقدس و دیدگاه قرآن کریم نسبت به تورات، زبور و انجیل تحلیلی اجمالی شده و سپس اصل توحید، تفسیر شریعت و قانون مدنی در اسلام آمده است.

بررسی علم، هنر و فرهنگ در اسلام و تاثیر جهان‌شمول آن و خانواده و جامعه، امر ازدواج، چند همسری، طلاق و وظیفه فرزندان از دیگر فرازهای این بخش است. همانند سایر بخش‌ها در این قسمت نیز باورمندی مسلمان از نگرش و برداشت از اسلام آمده است. بخش اسلام با تحلیلی خواندنی تحت عنوان سلام در جهان امروز و ۱۱ سپتامبر و پیامدهای آن پایان می‌پذیرد.

واکاوی تاثیر دین بر سیاست با مصداق‌های آن در ادیان

در بخش آخر هم کتاب به «دین در دنیای امروز» پرداخته است.

این بخش یکی از مهم‌ترین بخش‌های کتاب است. سیر تحولات دوران مدرن، حدس و گمان‌ها درباره زوال باورهای دینی و تاثیر پیشرفت علوم بر باورهای دینی سنتی در این قسمت تحلیل شده است. دین هنوز در جهان امروز زنده و پویاست و ادیانی مانند اسلام و مسیحیت دوران جدیدی از شکوفایی را تجربه می‌کنند. در مطلب دین و جهانی شدن، نقش اینترنت به مثابه ابزاری کلیدی برای کاستن فاصله‌ها و نزدیک کردن گروه‌های مختلف یک دین واحد و نیز ماهیت تناقض گونه جهانی شدن و رویارویی فرهنگی تشریح شده است. تاثیر دین بر سیاست با مصداق‌های آن در ادیان یهود، مسیحیت و اسلام نیز مورد واکاوی قرار می‌گیرد.

این کتاب چه موارد جدیدی نسبت به آثار مشابه دیگر در این حوزه دارد؟

تنها کتاب کمابیش مشابه با «سیری در ادیان جهان» البته از نظر فراگیری مطالب، کتاب «تاریخ ادیان» جان ناس با ترجمه استاد علی اصغر حکمت است که دهه‌ها از تاریخ چاپ آن می‌گذرد .طی چند دهه اخیر تحولات شگرفی را در حوزه ادیان شاهد بوده‌ایم.

«سیری در ادیان جهان» اثری روز آمد است، حاصل کار پژوهشی بیش از هشتاد پژوهشگر است و به همین دلیل تعصب‌ورزی و جانب‌داری و یک‌سویه‌نگری در تحلیل مطالب می‌تواند بسیار کم‌تر باشد.

روش بررسی در این کتاب روشی بدیع و نو است. در کنار کار پژوهشی و محتوای ارزشمند اثر، یکی از مزیت‌های کتاب کیفیت صفحه‌آرایی، تصاویر رنگی بسیار و حاشیه‌نویسی‌های هوشمندانه است که خواننده را ترغیب می‌کند تا با اشتیاق بیشتر و دور از ملال و خستگی کتاب را مطالعه کند. آثار بسیاری در حوزه ادیان از سوی اساتید گرانقدر تالیف و ترجمه شده است ولی این کتاب را می‌توان مجموعه‌ای روز آمد در حوزه ادیان دانست که از ادیان باستان تا ادیان توحیدی و نیز باورهای قبایل بدوی تا گرایش‌های معنوی دنیای امروز همه و همه را به گونه‌ای موجز و در یک مجلد ۵۴۲ صفحه‌ای عرضه کرده است.

با توجه به این که هر بخش از کتاب را پژوهشگر متخصصی نوشته است، این امر چه تاثیری بر فرآیند ترجمه داشته است؟

سبک ادبی نوشتار بیشتر در حوزه ادبیات داستانی، نمایشنامه و شعر شاخص است و در حوزه‌های پژوهشی و تاریخی کمتر. گرچه در ترجمه این متن حجیم نیز که رنگین کمانی از نویسندگان اثر را نوشته‌اند، این تفاوت سبک در مواردی کاملا محسوس است که بازتاب خود را کمابیش در ترجمه فارسی کتاب هم نشان می‌دهد.

در ترجمه بخش‌هایی از کتب مقدس و نیز ترجمه سنگ نوشته‌های آشور و بابل و مصر باستان یا فرازهایی از حماسه گیلگمش و نیایش مردوک، تلاش شده که نثری فاخرتر به کار گرفته شود. با این همه این تفاوت سبک‌ها به گونه‌ای نبوده که به انسجام و یک‌دستی متن لطمه بزند.

رعایت قانون کپی‌رایت اتفاق مبارکی در صنعت نشر است

در مسیر ترجمه این اثر عمده‌ترین مشکلات شما چه بوده است؟

تحقیقات میدانی و معادل‌یابی برای واژه‌ها و اصطلاحات خاص کتاب و نیز شیوه تلفظ درست اسامی، گاهی روزهای بسیاری را به تحقیق، پرس‌وجو و مراجعه به آثار مرجع مشغول می‌شدم. عدم امکان دسترسی آسان به پدیدآورندگان اثر، مشکلات ناشی از تحریم و بد گمانی‌ها بر مشکلات ترجمه اضافه می‌کرد. البته در این راه از کارهای اساتید محترم در حوزه ادیان مانند «تاریخ ادیان» جان ناس، آثار میر چا الیاده، ترجمه قرآن کریم استاد عبدالمحمد آیتی، سایر آثار پروفسور کریستو فر پارتریج، کتاب بهاگواد گیتا و اوپا نیشادها، دائره المعارف دکتر مصاحب و بسیاری آثار دیگر بهره برده‌ام.

در پایان اگر نکته‌ای هست، بفرمایید.

ایران عضو کپی‌رایت یا قانون حفظ حقوق ناشر نیست. به همین علت و برخی دلایل اقتصادی مانند پایین بودن غیرمعمول میزان شمارگان کتاب در ایران، متاسفانه ناشران و مترجمان انگشت‌شماری اقدام به کسب مجوز از ناشر اصلی می‌کنند.

در مورد «سیری در ادیان جهان» با توجه به قدر و جایگاه اثر و به رغم تحمیل هزینه اضافی ناشی از خرید امتیاز نشر ترجمه فارسی و دریافت فایل‌های مربوطه و نیز انجام کارهای حقوقی ضروری برای عقد قرارداد با ناشر انگلیسی، اقدام به کسب مجوز از ناشر اصلی شده که حادثه‌ای مبارک در صنعت نشر کشورمان است و می‌تواند به ارتقای شان و منزلت نشر در ایران کمک کند و راه را برای همکاری بیشتر در حوزه کتاب بین ناشران ایران و ناشران بیرون از ایران فراهم آورد.