جای موضوعات اجتماعی در رساله‌های عملیه خالی است

به گزارش ردنا (ادیان‌نیوز)، حجت الاسلام والمسلمین حسین بنیادی در گفت وگو خود اظهار داشت: تاریخ فلسفه رساله‌های عملیه و تدوین آنها به تاریخ تشیّع برمی‌گردد که گاهی به صورت سوال از امام معصوم (ع)، گاهی به شکل نقل حدیث و گاهی به صورت کتاب‌های فقهی بوده است.

باید نگاهی نو به رساله‌های عملیه داشته باشیم

او تصریح کرد: رساله‌های عملیه در زمان حضرت آیت الله العظمی بروجردی به شکل جدید (فعلی) درآمد و بعد هم با کمی تغییرات با همان اسلوب و ساختار در اختیار مردم قرار گرفت. همانگونه که از اسم این رساله ها پیداست، رساله های عملیه مربوط به عمل مکلفین است. این نیاز از طرف فقها پوشیده نمانده و رساله های عملیه تدوین شده و بعد از آن هم شاید بخشی از نیازهای فقهی جامعه مربوط به اعمال مکلفین را این رساله ها توانستند برآورده کنند اما با توجه به اینکه احکام ابتلائی مکلفین روز به روز توسعه پیدا کرده تا به اینجا رسیده است، نیاز است که نگاهی نو به رساله های عملیه داشته باشیم تا بخشی از سوالاتی که روز به روز بیشتر می شود، پاسخ داده شود.

عضو مجمع عمومی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با بیان اینکه سه عامل مهم در این مسئله دخیل است، گفت: نخستین عامل، تکثر موضوعات نوپدید است؛ بسیاری از موضوعاتی که در فقه بحث می شود شاید سابقا مطرح نبوده است، اما امروز مورد ابتلای جامعه است و از آنها سوال می کنند.

او عامل دوم را توسعه مسائل و مباحث دانست و ادامه داد: اگر نگاهی داشته باشیم، می بینیم که اگر سابقا در رساله های عملیه ظرفیت ۱۰۰۰ یا ۳۰۰۰ مسئله را داشتیم، ولی اکنون بر حسب تقاضای عمومی، رقم مسئله های فقهی در رساله های عملیه بیشتر شده است.

بنیادی بیان کرد: سومین عامل، توسعه مباحث فقهی است که مربوط به درون حوزه، مباحثات، تحقیقات و پژوهش های حوزوی می شود. امروزه پژوهش های ما نوعا، نو هستند. استفتائاتی که از جانب مکلفین انجام می شود، در رابطه با موضوعات نو و جدید است که از آن به مسائل مستحدثه تعبیر می شود.

او خاطرنشان کرد: همین سه عامل کافی است که ما را به این نتیجه برساند که رساله های عملیه باید با نگاه توسعه یافتگی تدوین و در دسترس عموم مردم قرار گیرند.

رساله‌های عملیه کنونی ادبیات غامض ندارد

عضو مجمع عمومی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم درباره ادبیات رساله های عملیه گفت: رساله های عملیه کنونی ادبیات غامض ندارد بلکه اصطلاحات فقهی است که در رساله های گذشته وجود داشته که در رساله های جدید تا حدودی روان سازی شده است، اما بیشتر از این می بایست روان سازی شود.

او با یادآوری اینکه رساله های عملیه حاوی مسائل مبتلابه جامعه است، افزود: فقهای ما نسبت به رساله های عملیه، شاید قبل از هر چاپی یک بازنگری به مسائل می کنند یعنی گاهی مسائلی را اضافه و مسائلی که مورد نیاز مکلفین نیست را حذف می کنند. به نظر می آید که این بحث، بیشتر ناظر به ازدیاد مسائل است یعنی در بُعد مسائل مورد نیاز کنونی که در رساله های عملیه نیست باید بیشتر متمرکز شد.

موضوعات اجتماعی به صورت ویژه به رساله‌های عملیه افزوده شود

بنیادی درباره پرداختن رساله های عملیه به موضوعاتی چون فقه پزشکی، اخلاق پزشکی، حقوق کودکان، حقوق زنان و امثالهم گفت: ضرورت پرداختن به این مسائل لازم است اما شکل پرداختن آنها در رساله های عملیه مهم است؛ اگر این مسائل در رساله های عملیه به شکل خاص بیاید، چندین جلد رساله عملیه می شود ولی در رابطه با مباحث فقهی به دو موضوع کلی برخورد می کنیم؛

یکی مسائل مورد ابتلای عموم افراد است که عمدتا در رساله های عملیه تحت عنوان تکالیف فردی بدان پرداخته شده است و دیگری، موضوعات اجتماعی است که جای آنها در رساله های عملیه عمومی خالی است و لازم است به صورت ویژه به رساله های عملیه کنونی اضافه شود مانند حقوق خانواده یا برخی تکالیفی که در جامعه است مانند قراردادهای بین افراد و بانک، بین افراد و بیمه ها، بین افراد و شرکت‌ها.

او ادامه داد: در عین حال، بخشی از عناوین فقهی ما مخصوصا عناوین مستحدثه که گاهی از آنها با نام «مسائل فقه معاصر» یاد می شود، شاید امکان واردکردن آنها در رساله های عملیه نباشد و لذا دو راه در این زمینه پیشنهاد می شود.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم ادامه داد: یک روش، تدوین رساله های عملیه جامع که شامل موضوعات فردی و اجتماعی می شود و روش دوم، تدوین رساله های عملیه تخصصی است که امروز اگر مکلّفی بخواهد وارد قراردادی شود لااقل مسائل ابتدایی فقهی موضوع را مانند بورس، پزشکی،… اطلاع داشته باشد.

روان‌سازی به ویژه در بخش اصطلاحات رساله‌های عملیه خواسته عموم مردم است

او افزود: ادبیات رساله‌های عملیه بیشتر به ساختار و ویراستاری آنها برمی گردد؛ به نظر می آید مقالاتی که امروزه نوشته می شود با مقالاتی که در گذشته نوشته می‌شد از نظر نوع ادبیات و ساختار و قواعد تفاوت دارد. بنابراین آسان سازی ادبیات مسائل رساله های عملیه مربوط به هنر افراد و هنر کسانی است که از جانب مراجع معظم تقلید مامورند فتاوی ایشان را به صورت منظم درج کنند و امروز روان سازی به ویژه در بخش اصطلاحات، خواسته عموم مردم هم هست و نیاز است، این ادبیات، ادبیات سهلی شود کمااینکه در کتب فنی فقهی و اصولی، ضرورت این بحث پیش می آید که نیاز به این متون سنگین نداریم و باید روان سازی شود.

بنیادی گفت: فهرست رساله های عملیه کنونی تقریبا مساوی با فهرست عناوین کتب فقهی است؛ فقهی که امروز در دروس خارج و پژوهشی درج می شود، عناوین جدیدی به آنها اضافه شده است اما در رساله های عملیه به آنها پرداخته نشده است و لذا پیشنهاد این است که دو نوع رساله عملیه عام و رساله عملیه تخصصی نوشته شود و نیز در رابطه با عناوین جدید هم نسبت به عناوین حرفه ای و فنی و سخت، رساله مجزایی نوشته شود تا اهل آن حرفه و فن بتواند مراجعه کند. البته با درنظر گرفتن این نکته که مواجهه با چندین جلد رساله عملیه در این موضوعات نشویم چون یکی از ویژگی های رساله های عملیه، مختصر بودن و قابل دسترس بودن آنهاست. اگر استقراء اجتماعی هم کنیم متوجه می شویم که مردم و مکلفین نیازمند رساله های تخصصی هستند یعنی رساله های عملیه تخصصی ضرورت امروز جامعه است اگر می خواهیم مکلفین با فقه و احکام فقهی فاصله نگیرند.

او درباره عناوین رساله های عملیه بیان داشت: در این زمینه پیشنهادهای مختلفی در ساختار فقه داده شده است، مثلا درباره مسائل اقتصادی، کتاب مکاسب، کتاب متاجر، کتاب مضاربه و کتاب اجاره است که با عنوان فقه معاملات شناخته می شود. در رابطه با فقه خانواده هم داریم اما عنوان فقه خانواده در آن نیست؛ مثلا بحث نکاح، بحث طلاق، بحث ایلاء که مربوط به بحث خانواده است. بنظر می آید اگر ما بتوانیم رساله ای با فهرست جامع تدوین کنیم مانند مباحث کامپیوتر است که یک فایل باز می شود، ۱۰ فایل از آن بیرون می آید.

وی افزود: در این صورت پاسخ بسیاری از اشکالات در جامعه امروز داده خواهد شد. مثلا گاهی اوقات اشکال می گیرند که رساله های عملیه چون دسته بندی نشده است در پاسخگویی ضعیف است. بخشی از این اشکال شاید وارد باشد، اما برای اینکه به سمت کار نوین در رساله های عملیه برویم، چاره ای نداریم که در سه بخش کارهایی را انجام دهیم؛ اول ساختار رساله های عملیه که شکل جدید پیدا کند، دوم فهرست رساله های عملیه دارای عناوین عام و خاص باشد و سوم روان سازی.

فقها رساله‌های عملیه را در بُعد نوشتاری و مجازی در دسترس مردم قرار دهند

استاد درس خارج حوزه علمیه قم گفت: خوب است که فقها رساله های عملیه را در بُعد نوشتاری و مجازی در دسترس مردم قرار دهند.