مبارزه با گروه انحرافی «غلات» از فعالیت‌های مهم امام هادی (ع) بود

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، از جمله تلاش‏‌های علمی امام هادی علیه ‏السلام، نوشتن رساله کلامی است که آن را به انگیزه پاسخ‏گویی به مشکلات اعتقادی اهالی اهواز نگاشته است. امام هادی علیه‌السلام در این رساله، با ایراد بحث‏‌های مستدل درباره قرآن و عترت و معرفی ثقلین و لزوم تمسک به آن، مبحث جبر و تفویض را که از پیچیده‌‏ترین مسائل کلامی است، با بیانی بسیار روشن و شیوا مطرح و نقد کرده و نظر امامیه رابه اثبات رسانیده است.

لذا در این مطلب با حجت الاسلام و المسلمین «محمد باقر پورامینی» مدیر مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم و مدیر گروه کلام پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفتگویی انجام دادیدم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می‌شود.

در خصوص شیوه پاسخگویی به شبهات امام هادی (ع) توضیح دهید؟

از جمله تلاش ‏های علمی امام هادی علیه ‏السلام، نوشتن رساله کلامی است که آن را به انگیزه پاسخ‏گویی به مشکلات اعتقادی اهالی اهواز نگاشته است. امام در این رساله، با ایراد بحث‏‌های مستدل درباره قرآن و عترت و معرفی ثقلین و لزوم تمسک به آن، مبحث جبر و تفویض را که از پیچیده‏ ترین مسائل کلامی است، با بیانی بسیار روشن و شیوا مطرح و نقد کرده و نظر امامیه رابه اثبات رسانیده است.

امام به بررسی مسئله جبر و تفویض در قالب پنج مثال دیگر می‏ پردازد و با بهره‏ گیری از آیات قرآن و استدلال‏ های عقلانی و با نهایت دقت و حوصله، آن را از زوایای گوناگون بررسی می‏ کنند؛ به گونه‌‏ای که مطالب با بیانی بسیار ساده، مستند و عقلانی مطرح می ‏شوند و در عین کامل و مبسوط بودن، جمله ه‏ای را تکراری و بدون بار محتوایی لازم نمی ‏یابیم.

برطرف کننده اوهام

یکی از اندیشه‏ های منحرفی که با رخنه در جامعه اسلامی، سبب بدنامی شیعه و تشویش افکار عمومی جامعه مسلمانان شده بود، «تصوف» بود. آنان با نمایاندن چهره‏ای زاهد، عارف، خداپرست، بی‏ میل به دنیا و پاک و منزه از پستی‏ ها و آلایش‏ های دنیایی از خود، مردم را گمراه می‏ کردند. روزی امام هادی علیه ‏السلام با گروهی از یاران صمیمی خود در مسجد پیامبر صلی‌‏الله‌‏علیه‏‌و‏آله نشسته بودند که گروهی از صوفیه وارد مسجد شدند و دور هم حلقه زدند و با حالتی ویژه، مشغول تهلیل گردیدند. امام با دیدن اعمال فریب کارانه آنها، به یاران خود فرمود: «به این جماعت حیله گر و دو رو توجهی نکنید. اینان هم‏نشینان شیاطین و ویران کنندگان پایه‏‌های استوار دین‌اند.آنها برای رسیدن به اهداف تن‏‌پرورانه و رفاه‏‌طلبانه خود، چهره‏ای زاهدانه از خود نشان می‌‏دهند و برای به دام انداختن مردم ساده دل، شب‏‌زنده‏‌داری می‏ کنند.

پیکار با خرافات

مهم‌ترین تلاش‌های علمی امام دهم شیعیان را نام ببرید؟

از تلاش ‏های مهم علمی امام هادی علیه ‏السلام، مبارزه با خرافات است. روزی «حسن بن مسعود» خدمت امام رسید، در حالی که جراحتی به دستش وارد شده بود و سواری هم به وی برخورد کرده و به شانه‏اش آسیب رسانده بود و در اثر ازدحام جمعیت، لباس‏هایش پاره شده بود. در این حال او از ناراحتی گفت: «وه که چه روز شومی بود! خدا شرّش را از من بگرداند». امام فرمود: «آیا تو هم که نزد ما رفت و آمد می‏ کنی و با ما در ارتباطی، گناه خود را بر گردن دیگری می‏نهی که گناهی ندارد؟!» او از این سخن امام شرمنده شد و گفت: «سرورم! از خداوند آمرزش می‏خواهم . امام فرمود: «ای حسن! روزها چه گناهی دارند که وقتی شما به سزای اعمال خود می‏ رسید، آنها را سرزنش می کنید و شوم می‏ پندارید ؟

ایستادن در مقابل افکار وارداتی

در دوران امامت امام هادی علیه ‏السلام، مکتب‏ های عقیدتی منحرف، گسترش یافته و پراکندگی آرای فراوانی در سطح فرهنگی جامعه پدید آمده بود. دستگاه حکومتی، کتاب‏های علمی دانشمندان ملت‏ های دیگر را به عربی ترجمه می‏ کرد و در اختیار مسلمانان می‏ گذاشت. این روند از زمان مأمون آغاز شد و به تدریج ادامه یافت و به اوج رسید.

او تلاش فراوانی در ترجمه کتاب‏‌های دیگر سرزمین‏ ها، به ویژه یونان داشت و بودجه بسیاری در این راه هزینه کرد. آنان هم‏وزن کتاب‏های ترجمه شده طلا می‏ دادند و مردم را به خواندن و فراگرفتن آن علوم تشویق می‏ کردند. نیز دانشمندان را به کاخ فرامی‏‌خواندند و با آنان خلوت می‏ نمودند. این احترام هرگز به دلیل دانش ‏پروری و علم دوستی نبود بلکه آنان با جمع‏ آوری کتاب‏های علمی گوناگون، جایگاهی مناسب را در گسترش مناظره‏ های علمی فراهم آوردند که اهداف شوم خود را در سرکوبی امام و شاگردانش پیاده کنند.اما امام وشاگردان حضرت از هر سوی که این شبهات به دین روی می آورد جواب می دادند چنانکه امام رضا (ع ) جواب می داد به همه شبهات کلامی، امام هادی (ع) نیز به این دست از شبهات جواب می داد.

مبارزه با انحراف

چه بسیار رخ می‏ داد که حکومت عباسی، مشتی عناصر فریب‏ خورده، فرصت‏ طلب و سودجو را گرد می ‏آورد و در اصطلاح خود، جلسه علمی تشکیل می‏ داد. از جمله این گروه‏ها «غلات» بودند که انسان‏ هایی تندرو، افراطی و بی‏ منطق بوده، درباره امامت، بیش از اندازه مبالغه می ‏کردند و امام را تا سرحد پرستش بالا می ‏بردند. آنان با بهره‏ گیری از عقاید انحرافی خویش، بسیاری از واجبات الهی را حرام و بسیاری از گناهان کبیره را برخود حلال می ‏دانستند.

گاه خود را از سوی امام که خدا قلمداد شده بود ، پیامبر معرفی می‏ کردند و بسیاری از موجبات بدنامی شیعه را در عصر گسترش فرهنگ ‏ها فراهم می‏ آوردند. آنان می ‏کوشیدند وجوهاتی را که مردم ساده و بی‏ آلایش به امام می ‏پرداختند، به چنگ آورند و با تشریع بدعت‏ های گوناگون در دین، به امیال نفسانی خود رنگ شرعی و دینی بدهند، ولی امام هادی علیه ‏السلام به سختی با آنان مبارزه کرده، آنان را طرد می ‏کرد و همواره چهره کریه آنان را می ‏نمایاند و به مبارزه آشکار با آنان می‏ پرداخت.

مناظرات علمی

دولت عباسی می‏ کوشید با زیر نظر گرفتن امام هادی علیه ‏السلام و کنترل شدید ملاقات‏ های ایشان با شیعیان، از روشن شدن افکار مردمی جلوگیری کند و جلوی فیضان این سرچشمه بزرگ را بگیرد، ولی بر پایی نشست‏ های علمی، در تناقض با این سیاست برمی ‏آمد و تمام تلاش ‏های عباسیان را بیهوده می‏ ساخت. پی‏گیری این سیاست متناقض از سوی سردمداران نفاق، حاکی از کوته‏ فکری، ناکارآمدی، نارسایی در چاره‏ جویی و بن‏ بست ‏های فکری آنان در برابر اهداف معین خود بود.

متوکل عباسی برای این منظور، دو تن از دانشمندان به نام‏های «یحیی بن اکثم» و «ابن سکیت» را به خدمت خواند تا نشستی علمی با امام علی النقی علیه ‏السلام ترتیب دهند. پاسخ‏ های امام هادی علیه ‏السلام چنان کوبنده و دقیق بود که یحیی بن‏اکثم در پایان این رویارویی به متوکل گفت: پس از این جلسه و این پرسش‏ ها، دیگر سزاوار نیست از او درباره مسئله دیگری پرسش شود؛ زیرا هیچ مسئله ‏ا ی پیچیده‏ تر از اینها وجود ندارد. این کار موجب آشکار شدن بیشتر مراتب علمی او و تقویت شیعیان خواهد شد.

مرجعیت مکتب علمی و معرفتی؟

به دلیل جایگاه ویژه علمی و مرجعیت خاصی که امام هادی علیه ‏السلام در دوران امامت خویش داشت، بسیاری از مسائل شرعی از ایشان پرسیده می ‏شد. گذشته از آن، دانش والا و برتر ایشان در دیگر رشته‏ های علوم، سبب شده بود که دانشمندان، مسائل مشکل و پیچیده خود را با ایشان در میان بگذارند و از این سرچشمه جوشان دانش بهره گیرند. امام هادی علیه ‏السلام، همواره به دنبال شناسایی و جذب افراد مستعد و تربیت و تجهیز آنان به دانش روز بود.

اگرچه اعمال فشار از سوی حاکمیت و محدودیت‏ هایی که در مورد ایشان صورت می‏ گرفت، مانع دست‏یابی کامل تشنگان دانش و معرفت به این سرچشمه جوشان علم می‏ شد، ولی تا حدی که در توان آنان بود، خود را از این اقیانوس بی‏کران سیراب می‏ ساختند و شرایط نامساعد فرهنگی و سیاسی و نیز تنگناهایی که در پیش رو داشتند، آنان را از کسب فیض از آفتاب عالم‏ تاب دانش باز نمی‏ داشت. شمار شاگردان آن امام همام را بالغ بر ۱۸۵ تن برشمرده‏ اندکه همگی از دانشمندان و بزرگان علمی روزگار خود به شمار می ‏آمدند.