خطرات کالاشدگی ارزش‌های دینی و عاشورا

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، علی مهجور، استاد دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۰ شهریور، در نشست علمی «عاشورا و کالاشدگی دین در جامعه ایرانی»، گفت: ما وقتی از ارزش در یک جامعه سخن می‌گوییم این ارزش‌ها دو دسته‌اند؛ اول ارزش‌های مادی که ما در قبال برخورداری از آن پول می‌پردازیم مانند خرید اتومبیل و مواد غذایی و … و دسته دوم ارزش‌های غیرمادی هستند مانند معنویات و حتی علم و هنر و محتوای علم و هنر که دین با پول قابل خرید و فروش نیست.

وی افزود: مایکل سندل، فیلسوف اخلاق معاصر در کتاب خود «آنچه با پول نمی‌توان خرید» به این موضوع پرداخته و نتیجه گرفته الان در جامعه آمریکایی چیزهایی با پول خرید و فروش می‌شوند که درست نیست و او این کار را مذمت کرده و آن را انحطاط اخلاقی در جامعه خود می‌داند زیرا ارزش‌های معنوی و غیرمادی با پول خرید و فروش می‌شوند.

مهجور تصریح کرد: البته دین و معنویات به نحوی با امور مادی درآمیخته است؛ مثلا وقتی کلاسی تشکیل شود و معلمی بخواهد زکات علمش را بپردازد هزینه‌هایی برای او وجود دارد و مخارج زندگی او هم وابسته به این کاری است که انجام می‌دهد لذا باید در برابر تدریسش پول بگیرد؛ با یک امام جماعت و واعظ و سخنران و استاد حوزه را در نظر بگیرید باز این مسئله وجود دارد زیرا اگر یک امام جماعت بخواهد وقتی را برای خواندن نماز و پاسخ به سؤالات مردم صرف کند باید برای گذران زندگی مبلغی دریافت کند.

وی اضافه کرد: در سنت اسلامی هم داریم که اگر معلم در ازای تدریس، پولی دریافت کرد نیتش این نباشد که به خاطر عرضه محتوای علمی، پول می‌گیرد بلکه معلم باید آن را به عنوان هبه و هدیه بگیرد؛ این تاکید به خاطر آن است که مبادا چیزهایی که نباید کالا شوند و ارزش معنوی دارند در منظر عموم مردم کالا تلقی شوند و با ارزش مادی آن را بسنجند.

کالاشدگی دین؛ نتیجه افراط

مهجور تصریح کرد: آنچه مورد بحث من است افراط در دریافت پول است یعنی برای یک سخنران دینی جا بیفتد که من هر قدر از دین بیشتر بگویم و سخنرانی کنم ثروت مادی من بیشتر خواهد شد یا یک هنرمند فکر کند هرقدر اثر هنری بیشتری خلق کند ثروت بیشتری به دست می‌آورد؛ اگر این مقوله به عنوان رسم رایج در جامعه شود از آن می‌توان به کالاشدگی تعبیر کرد که متاسفانه امروز در جامعه شاهد هستیم.

وی به ذکر مثالی پرداخت و افزود: مثلا ما امروز عناوینی چون حجت‌الاسلام، آیت‌الله، پرفسور، دکتر را در جامعه به کار می‌بریم و این عناوین به نوعی موهبت مالی تولید می‌کنند، عرض من این است که اگر اینها به صورت طبیعی باشد حرفی نیست ولی اگر صورت افراطی به خود بگیرند در این صورت باید احساس خطر کنیم. علاوه بر این عناوین آثار هنری دینی مانند مداحی و شعر و روضه‌خوانی و تولید فیلم و داستان و انیمیشن دینی و … هم همین قاعده را دارند.

استاد دانشگاه ادیان و مذاهب تصریح کرد: یکی از جنبه‌های اصلی اعتراض مارتین لوتر به همین مسئله بود؛ او به کلیسا معترض است که چرا توبه‌نامه می‌فروشند، او توبه کردن را یک امر درونی می‌داند که قرار است تبدل جوهری نفسانی در انسان ایجاد و رابطه انسان را با خدا اصلاح کند ولی کلیسا در برابر این کار پول از مردم می‌گیرد. ما هم به نحو دیگری با چنین مسائلی ربرو هستیم یعنی با جامعه‌ای مواجهیم که همه چیز را با پول می‌سنجد؛ فلان منبری و مداح چون در فلان محل و فلان نهاد سخنرانی می‌کند، پولی که می‌گیرد مبلغ بسیار بیشتری از منبرهای متعارف است و این به خاطر آن عنوانی است که یدک می‌کشد و به نظر من کالاشدگی چنین چیزی است.

مهجور با اشاره به برخی مکاتب مانند نتیجه‌گرایی و تکلیف‌گرایی، افزود: کانت اعلام کرد زمانی عملی اخلاقی تلقی می‌شود که از روی وظیفه اخلاقی انجام شود، در مقابل این نگاه، کسانی فایده‌گرایی اخلاقی را مطرح کردند. این فایده‌گرایی زمانی مطرح شد که برخی دیدند رسانه‌های دینی وابسته به کلیسا دائما تبلیغ می‌کند که شما به وظیفه دینی خودتان عمل کنید و برای انجام افعال و فرامین اخلاقی باید به دستورات خدا نگاه کنید ولی گروهی مانند اشراف و ثروتمندان فقط نگاهشان به منافع مادی خودشان هستند.

وی ادامه داد: نگاه فایده‌گرایانه گفت که بقیه مردم هم باید به فکر منافع خودشان باشند تا عدالت و برابری ایجاد شود، این روند امروز در دنیای امروز چه در سیاست و چه در اجتماع منتهی به فایده‌گرایی افراطی شده است؛ امام علی(ع) در مورد بندگان و درجات آن‌ها فرمودند برخی به طمع بهشت و از ترس دوزخ، خدا را عبادت می‌کنند، یعنی عبادت تجار و عبادت مزدوران و دسته سوم را عبادت احرار می‌نامند. دو دسته اول نگاهشان به دین فایده‌گرایانه است ولی فایده را در آخرت می‌خواهند پس انسان می‌تواند دیندار باشد و فایده‌گرا هم باشد و ایراد اخلاقی هم به چنین فردی وارد نیست.

آفت پول‌خواهی در کارهای دینی

مهجور تصریح کرد: مشکل زمانی مطرح است که انسان در برابر اعمال صالح و نیک خود، پول و قدرت سیاسی مواهب مادی را بخواهد یعنی دین ابزاری می‌شود برای به دست آوردن بیشتر دنیا و هدف از گفتارهای مذهبی و تفسیر قرآن و بیان روایات صرفا کسب منفعت مادی است. سنت طیفی از بزرگان و علما و روضه‌خوانان ما این بوده است که در برابر خدمات دینی که به جامعه ارائه می‌کردند هیچ پولی نمی‌گرفتند. افرادی داشتیم که نماز جماعت می‌خواندند و مداحی کرده و سخنرانی می‌کردند ولی امرار معاش آنها از طریق کسب دیگری بوده است.

وی تاکید کرد: هدف من از کالاشدگی دین این نیست که بگویم امروز هم همه باید این سنت را داشته باشند چون شرایط زمانه فرق کرده است و افراد نمی‌توانند مانند گذشته زندگی کنند لذا معاملات عادی مالی و پول گرفتن متعارف برای کارهای معنوی هم اشکالی ندارد. سخن من این است که خلاصه شدن دین در دنیا و معامله معنویات و دین با پول یک انحطاط و انحراف است و باید از این پرهیز شود.

مهجور با بیان اینکه ما عاشورا را احیای دین می‌دانیم، گفت: تمام آن چیزی که برای احیای دین و عاشورا تولید می‌شود یا علمی است و یا هنری؛ سخنرانی، مداحی، جلسات و نشست‌های علمی استادان حوزه و دانشگاه و تولید نقاشی و داستان ، شعر و فیلم و موسیقی و … مرتبط با عاشورا و … همگی یا علمی است یا هنری؛ برجسته‌ترین نمونه‌های هنری هم اثر استاد فرشچیان و روح الامینی است.

دریافت پول متعارف

استاد دانشگاه ادیان و مذاهب اضافه کرد: مسئله این است که عالم و هنرمند برای گذران امور زندگی نیازمند پول و ثروت هستند و از طریق علم و هنر خود باید معاش بگذرانند، پس اصل قضیه ایرادی ندارد ولی وقتی فلان مداح یا سخنران در بیت فلان مرجع تقلید و یا صدا و سیما به ارائه کار خود می‌پردازند پولی که می‌گیرند چند برابر محافل و مجالس متعارف بیرونی است.

وی ادامه داد: حتی برخی مداحان و سخنرانان قبل از کار دستمزد تعیین کرده و مبالغ نامتعارفی هم می‌گیرند، یعنی متاسفانه تمام مناسبات بازاری که برای خرید و فروش یک جنس در بازار وجود دارد در اینجا هم اتفاق می‌افتد؛ پول رد و بدل می‌شود و آن هم کلان و ارزش افزوده هم کاملا مادی است و پول به شکلی افراطی در قبل یک کار دینی و معنوی پرداخت می‌شود.

وی اضافه کرد: مثلا مداح و شاعری در بیت رهبری مجلسی گرفته و یک صله متعارف دریافت می‌کند ولی وقتی در محفل دیگری بخواند به خاطر اعتباری که پیدا کرده مبالغ چندبرابری دریافت می‌کند و گویی محتوای دینی را که تولید یا بازتولید کرده با قیمت گزافی می‌فروشد و افراد دخیل در ماجرا محتوای دینی را فراموش می‌کنند و این اتفاق بسیار ناخوشایند و نگران‌کننده است. این سبب می‌شود تا ما یادمان برود برای چه چیزی باید منبر و مجلس بگیریم آیا قرارمان تبیین درس‌ها و معارف امام حسین(ع) و عاشوراست یا رد و بدل شدن یک کالای دینی در ازای دریافت پول فراوان.

قیام عاشورا برای رهایی دین از کالاشدگی

مهجور تصریح کرد: به نظر بنده قیام عاشورا برای این بود که دین از کالاشدگی نجات یابد. وقتی پیامبر(ص) از دنیا رفتند تا زمان قیام عاشورا، فتوحات بسیار زیادی از سوی خلفای دوم و سوم رخ داد و امپراتوری‌های ایران و روم فتح شدند و ثروت و غنائم آنها به حکومت خلفا رسید و براساس سابقه افراد در اسلام و برتری قومی و قبیله‌ای تقسیم شد یعنی کسانی بیشتر پول گرفتند که متعلق به قریش بودند، کسانی ثروت بیشتری کسب کردند که سابقه بیشتری در اسلام آوردن و در جبهه و جنگ داشتند.

وی اضافه کرد: در واقع طبقه ثروتمندی در مدینه، مکه و شام ایجاد می‌شود که به سبب امور دینی ثروت فراوانی کسب کردند و اختلاف طبقاتی مستقیما به عناوین و موضوعات دینی بازمی‌گردد و حرکت اصلاحی امام حسین(ع)، برای مقابله با تبعیض نژادی و مالی و طبقاتی و ایجاد عدالت است. دستگاه معاویه پول فراوانی می‌دهد تا دستگاه جعل حدیث او تولید فراوان داشته باشد و به تدریج مردم ارزش‌های معنوی را هم با پول می‌سنجند و همین سبب می‌شود تا قیام عاشورا برای توقف این روند رخ دهد.

استاد دانشگاه ادیان و مذاهب گفت: اگر به مشروطه هم توجه کنیم می‌بینیم در حالی که ثقه‌الاسلام تبریزی را به دار می‌زنند در یک خیابان آن طرف‌تر هزاران سینه‌زن در قالب هیئت‌های مختلف به سینه‌زنی و مداحی مشغول‌اند ولی کسی رغبت نمی‌کند تا جلوی اعدام او را بگیرد، اگر این جمعیت یک لحظه راه خود را کج می‌کردند می‌توانستند خانمان حکومت را نابود کنند. این اتفاقی است باید در طول تاریخ نسبت به آن هوشیار باشیم. ضمن اینکه باید آئین‌ها و محافل و مجالس روضه‌خوانی برپا کرده و برای آن پول بدهیم و هنرهای مختلف برای ترویج آن تولید کنیم ولی باید مراقب باشیم روزی که عاشورا و ارزش‌های دینی به کالا تبدیل شود روزی است که از دین علیه سیدالشهداء و خود دین استفاده خواهد شد.

وی با بیان اینکه ما باید به سیره سیدالشهداء بازگردیم، تاکید کرد: همه کسانی که امروز مفسد اقتصادی و سیاسی و اداری هستند در خانواده‌های ما تربیت شده‌اند ولی چون آموزه‌های دینی در نهادشان مستحکم و نهادینه نشده به محض یک فرصت به انحراف می‌روند، در انتخابات می‌بینیم که دین و ارزش‌ها وسیله‌ای برای تخریب رقیب و به دست آوردن رای و فریب مردم است و در این صورت مردم بی اعتماد شده و دین را وسیله‌ای برای کسب ثروت و قدرت خواهند دانست و حتی آخرت را زیر سؤال می‌برند.