تلسکوپ جیمز وب، زندگی فراتر از زمین و جایگاه انسان‌ها در کیهان
دکتر دبورا هارسما در دوره هفتگی علم و دین که تابستان ۱۴۰۱ در دانشگاه کمبریج برگزار شد با اشاره به فناوری تلسکوپ جیمز وب که اخیراً توسط ناسا و برخی از همکارانش به فضا پرتاب شده به این موضوع پرداخت که اگر فرضیه وجود حیات در سیارهای غیر از زمین واقعیت داشته باشد، عالمان دینی چه موضعی را در برابر حضور این موجودات، اتخاذ می‌کنند؟
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، زندگی فراتر از زمین و جایگاه انسان‌ها در کیهان (به مناسبت اکتشافات تلسکوپ جیمز وب) مطلبی که توسط دکتر دبورا هارسما(۱)، فارغ‌التحصیل مقطع دکتری از موسسه فناوری ماساچوست، ستاره‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه کالوین در کنفرانس علم و دین ارائه شده است.
اغلب انسان‌ها، شب‌هنگام با مشاهده ستاره‌ها، ماه و عظمت آسمان احساس شگفتی می‌کنند. این واقعه، یکی از زیباترین تجارب انسانی است که در بین همه ما، اعم از ستاره‌شناسان، دانشمندان و حتی عامه مردم مشترک است. مشاهده زیبایی آسمان شب، مهر تاییدی بر آفرینش جهان توسط یک خالق هوشمند دارای اراده است؛ اما پیشرفت‌های علمی در دهه‌های اخیر، چالش‌هایی را برای دین‌باوری به وجود آورده است.
تلسکوپ فضایی جیمز وب، اخیراً توسط ناسا و برخی از همکارانش به فضا پرتاب شده است. این تلسکوپ، در مقایسه با تلسکوپ فضایی هابل از فناوری پیشرفته‌تر و ساختاری منحصربه‌فرد برخوردار است. آینه‌های شش‌ضلعی ساخته شده از طلا، به جیمز وب کمک می‌کنند تا نور مادون قرمز را به خوبی منعکس کند، آفتاب‌گیر نقره‌ای رنگ نیز، از آن در برابر گرمای خورشید محافظت می‌کند و آینه‌های بزرگ توانایی آن را در جمع‌آوری نور در طول موج‌های مختلف، نسبت به تلسکوپ هابل افزایش می‌دهد. همه این موارد، به تلسکوپ فضایی جیمز وب در برداشت تصاویر و کشف اطلاعات دقیق‌تر کمک می‌کند.
یکی از علایق ستاره‌شناسان، بررسی احتمال وجود حیات، در سیاراتی است که مانند سیاره‌های منظومه خورشیدی، در مدار ویژه‌ای به دور یک ستاره می‌چرخند. تاکنون ۵۱۰۸ سیاره -که حول محور ۳۷۷۹ ستاره می‌چرخند-کشف شده‌اند. با پرتاب تلسکوپ فضایی جیمز وب، امیدها برای مطالعه سیاره‌های بیشتر افزایش یافته است؛ با این حال، مشاهده و تشخیص سیاره و بررسی ویژگی‌های آن، یکی از چالش‌های مطالعه سیارهای دوردست است. همچنین، بررسی احتمال وجود حیات در سیارهای خارج از زمین، از عواملی است که دستیابی به آن، با علم امروزی نسبتاً دشوار و تقریباً غیرممکن است. مشاهده خود سیاره‌ها (فارغ از وجود یا عدم وجود حیات بر آنها)، از این جهت که آنها معمولاً به اندازه ستاره میزبانشان، نورانی نیستند و اغلب در فاصله دوری از ستاره خود قرار دارند، دشوار است.
فاصله سیاره از ستاره، علاوه بر تاثیری که بر مشاهده سیاره دارد، می‌تواند احتمال وجود حیات، در آن را نیز تعیین کند. اگر این فاصله اندک باشد، سیاره بسیار گرم و اگر از ستاره دور باشد، بسیار سرد خواهد بود. سیارهای که در منطقه‌ای مابین این دو وضعیت قرار می‌گیرد، دمای مناسب و در نتیجه آب مایع خواهد داشت که نشانه‌ای از وجود حیات است.
بررسی تاریخ شکل‌گیری سیاره زمین، نشان می‌دهد که مدت کوتاهی بعد از پدید آمدن آب مایع بر روی آن سیاره، شواهدی از وجود تک‌سلولی‌ها و پس از چندین سال، چندسلولی‌ها، دایناسورها، پریمات‌ها و انسان‌ها دیده شده است. همچنین تک‌سلولی‌ها در زمان زندگی خود روی زمین، منجر به پدید آمدن حجم قابل توجهی از اکسیژن در جو شده‌اند که دائماً توسط موجودات زنده تجدید می‌شود. بنابراین، تشخیص اکسیژن در جو یک سیاره نیز نشانی از حضور حیات در این سیاره است. با این وجود، هر دو مسیر ارائه شده برای تشخیص حیات در یک سیاره با علم کنونی چندان قابل دستیابی نیستند.
فرانک ریک، در سال ۱۹۴۱ معادله‌ای برای دستیابی به برآوردی از تعداد تمدن‌های بیگانه‌ای که می‌توانند سیگنال منتشر کنند، معرفی کرد. هنوز نسبت به عدد دقیق برخی از پارامترهای این معادله اطلاعات کافی وجود ندارد اما دیگر پارامترهای آن، بیانگر احتمال وجود حیات و موجودات هوشمند خارج از سیاره زمین هستند. تاکنون، هیچ سیگنال رادیویی از سوی موجودات فرازمینی تشخیص داده نشده است؛ اما اگر فرضیه وجود حیات در سیارهای غیر از زمین واقعیت داشته باشد، عالمان دینی چه موضعی را در برابر حضور این موجودات، اتخاذ می‌کنند؟ کتاب مقدس مسیحیان به موجوداتی هوشمند، تحت عنوان فرشتگان اشاره کرده است که با خدا در ارتباط هستند اما اشاره‌ای به وجود یا عدم وجود موجودات هوشمند در سیارهای دیگر نکرده است.
با در نظر گرفتن هدف اصلی این کتاب مبنی بر هدایت انسان‌ها، ذکر نکردن جزئیات برخی از مسائل، منطقی به نظر می‌رسد. البته این کتاب، با وجود محدودیت، تعدادی ادعای باورنکردنی کیهانی نیز دارد؛ مثلاً در یکی از آیات، با اشاره به اینکه خداوند خالق هر آنچه در آسمان‌ها و زمین است، در واقع، ادعا می‌کند که مسیحیت به صورت جهانی وجود دارد. به‌علاوه، باید به این نکته نیز توجه کرد که بسیاری از مسائل مطرح شده در کتاب مقدس همواره می‌توانند در جوامع انسانی مورد استفاده قرار گیرند(۲). همچنین درمورد نحوه برخورد ما با این موجودات فرازمینی، بیلی گراهام -کشیش مسیحی- با اعتقاد به وجود موجودات هوشمندی که در مکان دوری از فضا، خدا را عبادت می‌کنند و با تکیه بر توصیه‌های دینی، معتقد است که این موجودات، مخلوقات خداوند و دوست ما هستند و باید با آنها با احترام رفتار شود.
دیوید ویلکینسون، در یکی از آثار خود بیان می‌کند که آنچه باعث اهمیت انسان‌ها می‌شود، رابطه استثنائی آنها با خداوند است. در واقع، اهمیت انسان‌ها از منحصربه‌فرد بودن آنها در جهان ناشی نمی‌شود و فارغ از تعداد موجودات هوشمندی که ممکن است در جهان وجود داشته باشند، ما انسان‌ها به سبب نحوه تعاملمان با خداوند همواره دارای اهمیت هستیم. در نهایت همواره باید به یاد داشته باشیم که عظمت آسمان‌ها و جهان، نشان دهنده وسعت علاقه خداوند به مخلوقات و آمادگی او برای بخشیدن است.
ارجاعات:
[۱] Dr. Deborah Haarsma
[۲] آیت الله مکارم شیرازی در کتاب تفسیر نمونه به این نکته اشاره می‌کنند که با در نظر گرفتن هدف قران یعنی انسان سازی، در این کتاب به جزئیات علوم طبیعی پرداخته نشده است. اما در برخی از آیات (همانند آیه ۶ سوره الصافات و آیه ۷۵ سوره واقعه) به تناسب بحث‌های تربیتی اشارهٔ کوتاهی به برخی از نکات علمی شده است.