دوگانه مهمی که اندیشه دینی را جذب جریانهای سکولار می‌کند/ تمام اندیشمندان حوزه جنسیت از شهید مطهری فراتر نرفته‌اند
کشاکش تجدد و اندیشه دینی/
در نشست «مسئله شناسی اندیشه دینی و تحولات جنسیتی دوره معاصر» با اشاره به کشاکش میان تجدد و اندیشه دینی، مطرح شد: منطق تجدد چنان قدرتی دارد که اگر اقتضاء کند، به‌راحتی می‌تواند همه امور دینی را به خدمت خود درآورد و اندیشه دینی را مغلوب خویش سازد.
به گزارش خبرنگار ردنا (ادیان نیوز)، نشست «مسئله شناسی اندیشه دینی و تحولات جنسیتی دوره معاصر» با همکاری دانشکده زن و خانواده دانشگاه ادیان و مذاهب امروز چهارشنبه ۲۳ آذرماه ۱۴۰۱ برگزار شد. در ابتدای این جلسه، حجت‌الاسلام‌والمسلمین امیر مهاجر میلانی، عضو هیئت‌علمی پژوهشکده زن و خانواده با اشاره به بازشناسی مواجهه نظام اندیشه دینی در برابر تجدد و مدرنیته بیان کرد: در کشاکش میان دین و تجدد تحولات بسیار متعددی رخ‌داده است. در این مسیر ما ناچار هستیم ابتدا به شناخت منطق امر دینی و زیست جهان اندیشه تجدد بپردازیم.
یک غفلت عظیم از تجدد
امیر مهاجر میلانی ادامه داد: امروزه خرده نظام‌های تجدد به کلیت ساختار اندیشه دینی هجوم آورده است. منطق تجدد چنان قدرتی دارد که اگر اقتضاء کند، به‌راحتی می‌تواند تمامی امور دینی را به خدمت خود درآورد. یک غفلت عظیم از تجدد همین است؛ چراکه اندیشه دینی در ایران با توهم مضاعفی همراه است. بنابراین همواره در زمین‌بازی تجدد حضورداشته است. بازی در زمین تجدد تمام شئون دینی را دربر می‌گیرد و اجازه حضور را از اندیشه دینی سلب می‌کند.
عضو هیئت‌علمی پژوهشکده زن و خانواده در ادامه با وام‌گیری از اندیشه “داریوش شایگان” فقید عنوان کرد: انسان دینی در اندیشه نوین از زیست جهان تجدد، غول بی‌شاخ‌و‌دمی را ساخته است که این غول امروز گریبان این انسان را فشرده است. به بیانی دیگر، در تقابل اندیشه دینی با تجدد این پیش‌فرض وجود دارد که می‌توان با مدرنیته بازی کرد. اما غافل از آنکه این غول خودساخته بر تمام شئون انسان شرقی مسلط شده است.
دوگانه مهمی که اندیشه دینی را جذب جریانهای سکولار می‌کند
میلانی با طرح پرسش مهمی که در اندیشه سیاسی غرب وجود دارد، مطرح کرد: چگونه زیست جهان یک زن یا مرد مسلمان دگرگون‌شده است؟ در پاسخ اولیه به این موضوع می‌توان چنین نتیجه گرفت که زن مسلمان با دوگانه شگرفی مواجه است. از طرفی می‌خواهد اندیشه دینی خویش را در تمام شئون و زیست اجتماعی حفظ کند و در دیگر سو، اندیشه نوگرایانه و تجددخواهانه هم داشته باشد. این دوگانه بسیار مهمی است. چراکه بایست متوجه بود که این دو اندیشه با یکدیگر قابل‌جمع نخواهند بود.
تجدد اسیر منطق اجتهاد نمی‌شود!
این پژوهشگر حوزه زن و خانواده با اشاره به تقابل روایت‌های دوگانه دین و تجدد تأکید کرد: مدرنیته مهمان ناخوانده‌ای بود که توانسته با منطق خویش اندیشه دینی و غیر شیفته به تجدد در ایران را به خدمت خود درآورد. در این بازی، حتی «منطق اجتهاد» نیز اسیر منطق تجدد شده است. بنابراین مداخله «ژن مدرنیته» گریبان اندیشه دینی را خواهد گرفت. انتخاب گزینشی از زیست جهان تجدد و دخالت آن در امور دینی، تنها اندیشه دینی را اسیر بازی خود خواهد کرد.
وی ادامه داد: غفلت از این موضوع تاریخ حیات دینی در ایران را گرفتار خود ساخته است. لذا در تاریخ ۱۵۰ ساله مواجهه اندیشه ایرانی با مدرنیته، خطایی بزرگ‌تر و ویرانگرتر از «پذیرش روایت تجدد گونه از سنت و پوشانیدن لباس دینی و سنتی بر اندام امور مدرن» وجود نداشته است. حتی متفکرین غربی نیز به این موضوع اشاره‌کرده‌اند که دغل‌بازی‌های تجدد و مدرنیته، خانه‌مان سوز و بلای جان اندیشه دینی و انسان شرقی خواهد بود.
پشتیبانی و حمایت نظری از تجدد
عضو هیئت‌علمی پژوهشکده زن و خانواده بیان کرد: اگرچه روایت روشنگرانه از تجدد در فرانسه این روایت را مسلط کرد. اما تقدس بخشی به مفهوم علم در ایران و پشتیبانی اندیشه دینی از مفاهیم تجدد این برساخت را پدید آورد. چراکه مقولات مدرنیته ذاتاً دنیوی هستند، و اگر اموری که ذاتاً دنیوی هستند بالباسی از امور اخروی بپوشانیم، نهایتاً تمام آن مفاهیم خود کارگزاران مدرنیته و تجدد خواهند بود. به‌طوری‌که منطق تجدد می‌آید و منطق امور اخروی را در خدمت خود می‌گیرد. و این‌یکی از نابسامانی‌های اندیشه دینی محسوب می‌شود. ناتوانی در روایت اندیشه‌های دینی و ارائه آن در فرمت‌های تجددمابانه منجر به شکست اندیشه دینی خواهد شد.
تمام علمای حوزه جنسیت از شهید مطهری فراتر نرفته‌اند
امیر مهاجر مبلانی مطرح کرد: امروزه اگر از بیشتر علما و کارشناسان دینی در حوزه جنسیت و امر جنسی سؤال کنیم، با این پاسخ مواجه خواهیم شد که؛ از اندیشه دینی شهید مطهری فراتر نرفته‌اند و در ارجاعات خویش به ماقبل از مطهری شناختی ندارند! لذا مجموعه این عوامل باعث پدیدار شدن گسستی بر پیکر اندیشه دینی شده است.
وی خاطرنشان کرد: تحولات امر جنسی و جنسیتی در عصر معاصر با نقش اندیشه تجدد همراه و الگوهای اندیشه دینی را به خدمت خود درآورده است. مثلاً در مسئله: ازدواج، نکاح، طلاق، مفهوم مادر و روابط زناشویی ما با حمله اندیشه تجدد مواجه هستیم. به فرض؛ تجدد می‌گوید نکاح برده‌داری است و اندیشه دینی منفعلانه پاسخ می‌دهد، نخیر، نکاح برده‌داری نیست. آنگاه شما ناخودآگاه به تفاسیر این‌چنینی «ازدواج یعنی تشریک‌مساعی، نکاح یعنی یافتن نیمه پنهان خود و…» پناه می‌برید. غافل از آنکه، این همان بازی در زمین تجدد است و مفاهیمی که اندیشه دینی با الهیات تجدد تلفیق و همراه می‌شود!
در پایان خبرنگار ردنا (ادیان نیوز) از حجت‌الاسلام مهاجر میلانی پرسید:
با توجه به مباحثی که بیان کردید، می‌توان عنوان کرد که اندیشه دینی در برابر منطق تجدد شکست‌خورده است؟ مقاومت دینی با چه مکانیسمی می‌تواند گفتمان و روایت خود را در این فضایی که به اذعان شما «بازی در زمین تجدد است»، به شکل موجه ارائه نماید؟
حجت‌الاسلام مهاجر میلانی: در پاسخ به این پرسش می‌باییست صادقانه گفت شرایط فعلیِ نظام آگاهی ما امکان ارزیابی و پاسخ به این پرسش را ندارد و باید این مسئله را پذیرفت که شرایط پاسخ به این پرسش فعلاً وجود ندارد و اگر هم کسی پاسخ شفافی بدهد، در حال ساده‌سازی مسئله برآمده است. اما در مقام پاسخ به بخش دیگر پرسش مطرح‌شده باید گفت؛ سه صورت‌بندی در مواجهه با این مسئله وجود دارد:
۱- دیدگاهی که می‌خواهد اسلام رنگ تجدد به خود بگیرد. که روشنفکری دینی در همین پروژه دارد گام برمی‌دارد. فلذا روشنفکری دینی در ایران تاریخ اندیشه ندارد، چراکه کاملاً برآمده از دل یک پروژه است. زیرا روشنفکری دینی پیشاپیش نتیجه را نگریسته و می‌خواهد خود را به آن نقطه برساند. ۲- در دیدگاه دوم روایتی قرار می‌گیرد که کاملاً گریز از اندیشه تجدد را به اندیشه دینی پیشنهاد می‌کند. درواقع اندیشه دینی باید کاملاً خارج از زمین‌بازی تجدد برنامه‌ریزی کند. و در پایان نیز، ۳- دیدگاه سوم با استخدام واژه اسلام مجددانه، اسلامی را فرامی‌خواند که تجدید یافته است. به بیانی می‌توان اندیشه امام راحل حضرت امام خمینی (ره) و اندیشه مرحوم علامه طباطبایی را ذیل این دسته صورت‌بندی و تعریف کرد.
خبرنگار: محمد پناه زاده