حاخام ترکیه: قدمت یهودیان ترکیه به پیش از خرابی اولین معبد اورشلیم می‌رسد

به گزارش سرویس نشریات ردنا (ادیان نیوز)، قدمت یهودیان ترکیه مانند یهودیان ایران طولانی است و به‌پیش از خرابی اولین معبد اورشلیم می‌رسد. در زمان سرنگونی پادشاهی یهودیان توسط سنخریو، آنان از اورشلیم به مکان امروزی ترکیه منتقل شدند. هنوز کنیسه‌ی بزرگی که ۲۰۰۰ سال پیش‌ساخته شده بود، باقی است. یهودیان ترکیه با قدمت ۲۷۰۰ سال، از قدیمی‌ترین جامعه- های مذهبی ترکیه هستند. اکثریت یهودیان امروز در استانبول زندگی می‌کنند که شمار آنان به ۱۴۰۰۰ نفر می‌رسد. ۱۰۰۰ یهودی در ازمیر و بقیه در سایر شهرها ساکن‌اند. کنیسه‌ها در شهرهای بورسا، دینا و آنتاکیا دایر است.

اکنون اکثریت یهودیان ترکیه سفارادی بوده و ساکن استانبول و ازمیر هستند. آنان در سال ۱۴۹۲ میلادی پس از اخراج از اسپانیا آمده‌اند. اما پیش از آن یهودیان رومی از دوره‌ی پادشاهی روم باستان به ترکیه نقل‌مکان کردند و به زبان یونانی صحبت می‌کردند. با گذر زمان یهودیان رومی بخشی از یهودیان سفارادی شدند.

یهودیان اشکنازی از اروپای مرکزی مهاجرت کرده‌اند. گرچه شمار یهودیان اشکنازی کاهش‌یافته است، اما آنان هنوز در استانبول ساکن‌اند. آنان، حاخام و کنیسه‌ی خود رادارند و به زبان ییدیش صحبت می‌کنند. من افتخار دارم که حاخام یهودیان اشکنازی هستم. در شرق ترکیه یهودیان کرد در مناطق کردنشین ساکن‌اند و به زبان آرامی و کردی صحبت می‌کنند. در جنوب ترکیه، کیلیس، آنتپ و اورفا یهودیان عربی (سوری)
سکونت دارند و زبان آنان عربی است. زبان یهودیان ساکنان ازمیر لادینو است. امروزه همه یهودیان به زبان ترکی صحبت می‌کنند.

در مصاحبه الهام مودب با حاخام ترکیه که توسط نشریه افق بینا -مجله تخصصی جامعه کلیمیان ایران- در شماره ۵۷ به ثبت رسیده است، این گفتگو را می‌خوانید:

وضعیت مذهبی جامعه چگونه است؟

در سال۱۹۴۲ میلادی آموزش مذهبی یهودیان در ترکیه دچار مشکل شد. خاخام‌ها، معلمان و یهودیان مذهبی مهاجرت کردند و بقیه باقی ماندند. امروز ما بت دین (دارالشرع)، ذبح کاشر، ۴ میقوه و ۱۸ کنیسا در استانبول داریم که هر شنبه باز است. گرچه یهودیان خیلی مذهبی نیستند، اما امیدوارم با کمک خداوند آنان فرامین تورات را به‌طور کامل اجرا کنند.

آیا یهودیان در قسمت خاصی از شهر در نزدیکی هم زندگی می‌کنند؟

استانبول شهر بزرگی است و ۲۰ میلیون جمعیت دارد. معمولاً یهودیان در سطح شهر پراکنده‌اند و در مکان مشخصی از شهر متمرکز نیستند. چون متأسفانه بسیاری از یهودیان قوانین روز شنبه (شبات) را رعایت نمی‌کنند، نیازی احساس نمی‌کنند که محل سکونتشان در نزدیکی کنیسا باشد. متأسفانه این امر مشکلی است که باعــث می‌شود تا بخشی از هویت یهودی خود را به‌مرورزمان از دست دهند، زیرا نزدیک هم‌کیشان خود زندگی نمی‌کنند یا مرتب با آنان در ارتباط نیستند.

وضعیت ازدواج به چه صورت است؟

کسی که سنتی و مذهبی است زندگی سالمی دارد، به خانواده و حفظ آن متعهد است، ارزش خانواده و فرزند را می‌داند و بر اساس قوانین یهودیت برای تحکیم خانواده می‌کوشد و کمتر جدا می‌شود. کسانی که سبک زندگی آزادی دارند، بهای آن را خانواده و فرزندان می‌دهند و به جدایی منجر می‌شود. ما جامعه کوچکی هستیم و بیشتر افراد غیرمذهبی‌اند. آنان وقتی فرد موردنظر خود را پیدا نمی‌کنند، مشکلات اجتماعی زیادی باوجود می‌آید. زیرا ازدواج نمی‌کنند یا در سن بالا ازدواج می‌کنند و فرزند کمتر دارند.

ازدواج با غیرهمکیش یکی از مشکلات مهم ماست و سبک جامعه ما را تغییر می‌دهد. مواردی که برشمردم باعث می‌شود جامعه‌ی ما کوچک و کوچک‌تر شود.

معمولاً به چه دلایلی در ترکیه زوج‌های یهودی جدا می‌شوند؟

دلایل زیادی دارد. در بسیاری موارد مسائل مالی علت جدایی هست. عدم صداقت با خانواده، عدم اجرای دستورات و قوانین تورات در رفتار وزندگی از دلایل دیگر است. ما موارد زیادی طلاق داریم و ازدواج دوم کمتر به تشکیل خانواده یهودی منجر می‌شود که از مهم‌ترین مشکلات جامعه ماست و برای ما نگران‌کننده است. من به‌عنوان حاخام بسیار ناراحتم.

چه مراکز و سازمان‌های یهودی در ترکیه وجود دارد؟

در استانبول بیمارستان و مدرسه یهودی وجود دارد. یک سازمان اجتماعی به نام میشنه تورا نیز هست در آن‌که افراد به هم کمک می‌کنند. متَن بستر غذای کاشر به خطوط هوایی ترکیه عرضه می‌کند. متَن بستر برای کمک به افراد بی‌بضاعت یهودی تأسیس شد. ما سالانه ۶۰۰ هزار وعده‌غذای کاشر به خطوط هوایی می‌فروشیم که فعالیت مهمی برای جامعه ما محسوب می‌شود. درآمد آن‌هم به جامعه و هم به افراد کم‌بضاعت اختصاص دارد.

روابط سایر هم‌وطنان با یهودیان چگونه است؟

روابط ما با افراد سایر مذاهب و همسایگان خوب است. ما مشکلی با مسلمانان و دولت نداریم، گرچه گاهی مطبوعات مطالب مخالف ما می‌نویسند. دولت از یهودیان خیلی حمایت می‌کند. ما هم از دولت حمایت می‌کنیم و بخشی از جامعه ترکیه هستیم.

به مسافران یهودی ایرانی چه غذاهای یهودی ترکیه را پیشنهاد می‌کنید؟

برخی غذاها سفاردی بودند که جزء غذای ترکیه شده‌اند. می‌توانم به بورک، بلما، انواع اکینی و یک نوع غذا که با آرد و روغن تهیه می‌شود که داخل آن پنیر یا اسفناج یا سیب‌زمینی گذاشته می‌شود اشاره‌کنم. انواع پاستا نیز هست که از غذاهای یهودیان ایتالیا است.

منبع: نشریه افق بینا، شماره ۵۷، بخش گفتگو الهام مودب با حاخام ترکیه؛ چاپ: انجمن کلیمیان تهران، پاییز ۱۴۰۱